ΠΕΡΙ ΤΑΤΟΥΑΖ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΔΙΝΩΝ...

 

Constantin Jean Marie PREVOST, (Toulouse, 1796-1865), The Tattoing of a Sailor.

Περί τατουάζ και άλλων δινών...

Τις προάλλες, μιλώντας με μια φίλη δερματολόγο, μου έλεγε πως τελευταία όλο και πιο συχνά την επισκέπτονται άνθρωποι με δερματολογικά προβλήματα που οφείλονται σε τατουάζ. Το φρικτότερο μάλιστα ήταν όταν μου εξιστόρησε για κάποιον που, ούτε λίγο ούτε πολύ, το μεγάλο έγχρωμο τατουάζ που είχε κάνει μετεξελισσόταν σε έναν «ωραιότατο» καρκίνο δέρματος. Πιστεύω και ελπίζω να μιλάμε για κάποια εξαίρεση γιατί αν αυτό αποτελεί τον κανόνα, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τις συνέπειες.

Με αφορμή λοιπόν το παραπάνω γεγονός, και έχοντας υπόψιν μου την τάση που μια μόδα καθιερώνει για ένα -πάντα ορισμένο- χρονικό διάστημα, είπα να κάνω ένα μικρό αφιέρωμα στο τατουάζ. Αφιέρωμα με την έννοια της φιλοσοφικής και κοινωνικής προσέγγισης του φαινομένου και όχι βέβαια με ιατρικούς όρους, πολύ δε περισσότερο με ιστορικούς, μια και κάτι τέτοιο εύκολα μπορεί κανείς να ανιχνεύσει σε τούτο το μέσο.

Στο Λεξικό Δημητράκου διαβάζουμε πως, η λέξη τατουάζ είναι άκλιτη και σημαίνει: τὴ δι' ὀξέους ὀργάνου ἐγχάραξις ἐπὶ τοῦ σώματος διαφόρων παραστάσεων. Η λέξη είναι δάνειο από το γαλλικό tatouage που με τη σειρά του είναι δάνειο από την αγγλική λέξη tatau που με τη σειρά της και αυτή είναι δάνειο από την πολυνησίακή Tatau ή την ταϊτινή Tatu. Τατουάζ αποκαλούμε καταχρηστικά και το σχέδιο ή τη ζωγραφιά η οποία με τη μέθοδο του τατουάζ αποτυπώνεται ανεξίτηλα στο δέρμα. Ουσιαστικά με τη μέθοδο του τατουάζ, το δέρμα αλλάζει χρώμα, αφού πάνω σε αυτό χαράσσονται ανεξίτηλα διάφορα σχέδια και παραστάσεις.

Το ελληνικότερον, αν θέλετε, θα ήταν να αποκαλούμε το τατουάζ, δερματοστιξία. Αλλά μην περιμένει κανείς από έναν λαό που ο ουρανίσκος του έχει απορροφήσει τόσο αγγλικό και γαλλικό και έχει υποτιμήσει και ακρωτηριάσει τη γλώσσα του σε τέτοιο βαθμό, κινήσεις για την επανόρθωσή της. Τέτοιες κινήσεις είναι από αδιάφορες μέχρι που επικρίνονται σαν εθνικιστικές. Και δεν μιλάω βέβαια για το πώς θα αποκαλούμε το τατουάζ. Μια χαρά είναι η λέξη. Αλλού εντοπίζεται το πρόβλημα της γλώσσας μας. Αλλά όλ' αυτά δεν είναι του παρόντος.

Αρχικά, το τατουάζ έγινε γνωστό στη Δύση ως «το τσίμπιμα με βελόνα» που δημιουργεί ανεξίτηλα σχέδια πάνω στο δέρμα. Επιπλέον, αρχικά περιγραφόταν σαν σημάδεμα, ζωγραφική, ή χρώση. Το τατουάζ ήρθε την Ευρώπη -αυτό είναι το πιθανότερο- από τους ναυτικούς οι οποίοι λάνσαραν την ιδέα και βέβαια τη λέξη τατουάζ. Κι αυτό γιατί οι ναυτικοί ήταν οι πρώτοι στον σύγχρονο κόσμο που επιδίδονταν και αρέσκονταν στο να στιγματίζουν το σώμα τους κάνοντας τατουάζ στις ατέλειωτες ώρες των ταξιδιών αλλά κυρίως στα λιμάνια που έπιαναν. Ας θυμηθούμε τους στίχους του αξέχαστου Νίκου Καββαδία:

Κούλικο στὸ στῆθος σου τατού,
ποὺ ὅσο κι ἅν τὸ καῖς δὲ λέει νὰ σβήσει.
Εἶπαν πὼς τὴν εἶχες ἀγαπήσει
σὲ μιὰ κρίση μαύρου πυρετοῦ

Ως Κούλης εδώ βέβαια νοείτε ο Κινέζος, και μην παρασύρεστε από το Λεξικό Μπαμπινιώτη που λέει πως κούλης είναι ο αχθοφόρος -κυρίως στην ΝΑ Ασία. Πολλά τα αμαρτήματα του λεξικού του κυρίου Μπαμπινιώτη. Άρα κούλικο είναι εδώ το τατουάζ που χαράχτηκε από Κινέζο πάνω στο στήθος του ποιητικού ήρωα. Αλλά και σε στίχο του ποιήματος «Cambay's water» ο Καββαδίας γράφει: «οἱ κούληδες τρῶνε σκυφτοὶ ρύζι μὲ κάρυ», εννοώντας πάντα τους Κινέζους.

Τατουάζ όμως χρησιμοποιούσαν και οι ναζί για να μαρκάρουν τους κρατούμενος στο κολαστήριο του Άουσβιτς. Τατουάζ χρησιμοποιούσαν μέχρι πρόσφατα -δεν γνωρίζω τι γίνεται σήμερα- για να μαρκαριστούν οι κρατούμενοι και γενικότερα οι βαρυποινίτες. Εδώ τώρα θα έπρεπε να αναφερθώ σε φυλές και πολιτισμούς και στα τατουάζ που έκαναν στα σώματά τους. Αλλά εδώ μιλάμε για πανάρχαιη εθιμοτυπία, για ιεροτελεστία, για κίνηση και πράξη απόλυτα εναρμονισμένη με τη ζωή, τα πιστεύω, τα έθιμα, τις τελετές και τις δοξασίες των φυλών αυτών. Οπότε σε καμιά περίπτωση τα τατουάζ των διαφόρων φυλών που βρίσκουμε στους ανά τους αιώνες πολιτισμούς, δεν μπορούν να συγκριθούν με τη σημερινή μανία, των νέων κυρίως ατόμων, να μαρκάρουν το κορμί τους με διάφορες παραστάσεις.

Αλλά γιατί να θέλει κανείς να χαράξει πάνω στο δέρμα του μια ζωγραφιά; Από μόνη της η ωραιότητα του σώματος δεν αρκεί; Και εδώ αγαπητοί μου -είτε το θέλουμε είτε όχι- επισέρχεται η αρχαία Ελλάδα. Φυσικά ο αρχαίος Έλληνας δεν έκανε τατουάζ, αν και πολύ καλά το γνώριζε. Αντίθετα με τατουάζ μάρκαρε τους αιχμαλώτους, τους εγκληματίες και τους λιποτάκτες· τατουάζ επίσης υπήρχε πιθανότητα να φέρουν και οι δούλοι. Το τατουάζ για τον αρχαίο Έλληνα δεν ήταν παρά ένα βάρβαρο έθιμο, ένας στιγματισμός, και η αθηναϊκή κοινωνία το αντιμετώπιζε με αρκετή υποτίμηση.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Πέρσης βασιλιάς Ξέρξης όταν εξεστράτευσε κατά της Ελλάδας, προκειμένου να περάσει τον Ελλήσποντο, κατασκεύασε γέφυρα, η οποία όμως καταποντίστηκε από θαλασσοταραχή· διέταξε λοιπόν τους στρατιώτες του να αιχμαλωτίσουν εκείνο το... ανυπάκουο κύμα, να το αλυσοδέσουν, να το μαστιγώσουν 300 φορές, και τέλος, γράφει, ότι: «Άκουσα ακόμη, ότι ο Ξέρξης διέταξε εκείνους που έκαναν τατουάζ στη βασιλική αυλή να κάνουν τατουάζ στο νερό!». Το τατουάζ δηλαδή εδώ ενέχει την έννοια της τιμωρίας.

Ο Ηρόδοτος πάλι, μας παραδίδει το παρακάτω γεγονός: Όταν ο τύραννος της Μιλήτου Ιστιαίος αιχμαλωτίστηκε από τον Πέρση βασιλιά Δαρείο, προσπάθησε να παρακινήσει τον γαμπρό του Αρισταγόρα προκειμένου να επαναστατήσει και να τον ελευθερώσει · τόσο αυτόν όσο και τη χώρα. Με κάθε επιφύλαξη λοιπόν, ξύρισε το κεφάλι ενός έμπιστου δούλου του και χάραξε ένα μήνυμα στο δέρμα του κρανίο του με βελόνα και μελάνι, που έλεγε: «Ο Ιστιαίος για τον Αρισταγόρα: παρακινεί την Ιωνία να επαναστατήσει!» τα μαλλιά μεγαλώνοντας έκρυψαν το μήνυμα έτσι κανένας δεν κατάλαβε τι κουβαλούσε ο δούλος. Όταν έφτασε στον προορισμό του ο δούλος ξύρισε το κεφάλι του έτσι ο Αρισταγόρας διάβασε το μήνυμα-τατουάζ και επαναστάτησε. Αλλά εδώ αρχίζει η ιστορία και αξίζει τον κόπο να αναφέρουμε σε αδρές γραμμές πως ο Αρισταγόρας ζήτησε ενισχύσεις από την Ελλάδα τις οποίες δεν έλαβε, πλην της Ερέτριας που του έστειλε πλοία και οπλίτες. Η επανάσταση όμως καταπνίγηκε και η συνέχεια ήταν η πρώτη περσική εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας που κατέληξε στην συντριβή των Περσών στο Μαραθώνα από τους Πλαταιείς και τους Αθηναίους. Η Ερέτρια όμως δεν γλύτωσε, αφού οι Πέρσες την κατέστρεψαν παίρνοντας μαζί τους για σκλάβους όλα τα γυναικόπαιδα, αφού σφαγίασαν τον αντρικό πληθυσμό.

Επιπλέον, ο Πλούταρχος, μας αναφέρει πως μετά την καταστροφική ήττα των Αθηναίων και των συμμάχων τους στις Συρακούσες -στην περιβόητη Σικελική Εκστρατεία που ξεκίνησε το 415 π.Χ και ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 413 π.Χ.- οι 7.000 άντρες που πιάστηκαν αιχμάλωτοι στιγματίστηκαν με υποχρεωτικό τατουάζ στο μέτωπο -συγκεκριμένα ένα άλογο που ήταν το σύμβολο των Συρακουσών. Εν συνεχεία πουλήθηκαν σκλάβοι στα ορυχεία όπου και τελείωσαν τόσο άδοξα την ζωή τους. Να αναφέρω ακόμα ότι και στην αρχαία Κίνα με τατουάζ σημάδευαν τους κατάδικους.

Επίσης, στην αρχαία Ελλάδα δεν έχουμε αναφορές για βάψιμο του σώματος ή του προσώπου σε διάφορες τελετές και μυσταγωγίες, μια και αυτό που αναφέρετε ρητά είναι η μεταμφίεση με μάσκα, δέρματα ζώων και κλαδιά δέντρων. Για τον αρχαίο Έλληνα το κορμί, το σώμα, ήταν η επίγεια κατοικία της ψυχής. Και δεν νοείτε κατοικία ψυχής που να είναι μαρκαρισμένη, άρα στιγματισμένη -εξού και ότι το έκαναν σε κατάδικους και εγκληματίες- αλλά πάνω από όλα άσχημη, μια και η ψυχή είναι όμορφη και ως όμορφη επιθυμεί μια αντιστοίχου ομορφιάς κατοικία. Φαντάζεστε ένα αρχαίο άγαλμα με τατουάζ; Τι νόημα θα είχε τότε να απεικονιστεί το κάλος του, αν αυτό επικεντρωνόταν σε μια ζωγραφική παράσταση εντυπωμένη πάνω στο σώμα;

Σύμφωνα με το νεοπλατωνικό φιλόσοφο Πλωτίνο, αυτό που μας εμποδίζει να συνειδητοποιήσουμε την πνευματική μας ζωή, δεν είναι η ζωή μας μέσα στο σώμα -γεγονός καθαυτό ασυνείδητο- αλλά η έγνοια που έχουμε για το σώμα. Αυτό ακριβώς είναι η πραγματική πτώση τής ψυχής. Μας απορροφούν οι μάταιες ασχολίες και οι υπερβολικές βιοτικές έρευνες. Αναλογιστείτε μόνο τον χρόνο που καταναλώνει ο σημερινός άνθρωπος για τον καλλωπισμό του σώματος· σε αυτό βέβαια δεν εντάσσω την φροντίδα υγιεινής.

Αλλά από την άλλη, το σώμα μας είναι το μόνο -ίσως- κομμάτι που ορίζουμε απόλυτα. Είναι η μόνη έκταση την οποία κατέχουμε και στην οποία μπορούμε να επέμβουμε, κάνοντας το οτιδήποτε. Ουσιαστικά όλο αυτό είναι μια αναγνώριση αδυναμίας αλλά και ανημπόριας για κάτι περισσότερο. Είναι ένας αποκλεισμός από γεγονότα, πράγματα, καταστάσεις. Οι νέοι μάλιστα βιώνουν όλον αυτόν τον αποκλεισμό ακόμα πιο έντονα, μια και το σφρίγος των νέων για ζωή παραμένει αέναα παλλόμενο, αδιάλειπτο και ακραιφνές.

Περιηγούμενος σε τούτο το μέσο, διάβασα κι εγώ για εκθέσεις σε διάφορες γκαλερί «τέχνης», που παρουσιάζουν λέει σχέδια τατουάζ, αντικατοπτρίζοντας τη περιρρέουσα τάση. Πάνω σε αυτό δεν έχω να προσθέσω ούτε να πω κάτι, πέραν αυτού που ο Όσκαρ Ουάιλντ υπέροχα είχε πει, μιλώντας για τη μόδα: «Η μόδα είναι μια μορφή ασχήμιας τόσο ανυπόφορη που πρέπει να την αλλάζουμε κάθε έξι μήνες». Άντε σου λέω εγώ τώρα... δέκα μήνες. Κατανοώ βέβαια πως και αυτές οι γκαλερί πρέπει να επιβιώσουν, όπως και οι σχεδιαστές -για να μην πω μαρκαριστές- τατουάζ!! Για να το πω με τα λόγια που θα το έλεγε ο λαός μας. Όλα για το χρήμα γίνονται. Για τέχνη βέβαια τατουάζ ούτε κουβέντα, αφού όλα αυτά αντλούνται -για να μην πω κλέβονται απροκάλυπτα- από την τέχνη της ζωγραφικής. Εξάλλου η Τέχνη -με ταυ κεφαλαίο- έτσι όπως ορίστηκε και καθορίστηκε από τους μεγάλους Δημιουργούς, αδειάζει -για να μην πω ξερνάει- από μόνη της τα αστόχαστα και επιφανειακά πράγματα.

Το τατουάζ είτε το θέλουμε είτε όχι έχει εισέλθει στην κοινωνία απενοχοποιημένο τώρα πια και αποτελεί κομμάτι του lifestyle. Για πολλούς αποτελεί τρόπο έκφρασης αλλά και επίδειξη διαφορετικότητας, αν και με την αλματώδη άνοδό του και την προτίμησή του από όλο και μεγαλύτερο αριθμό νέων, μάλλον το αντίθετο σε λίγο θα αποτελεί επίδειξη διαφορετικότητας.

Θα κλείσω τούτη τη μικρή αναφορά μου με τα λόγια μιας φίλης που μου είπε τις προάλλες: Διαβλέπω πως πολύ σύντομα θα αυξηθούν τα ιατρεία και τα κέντρα που αφαιρούν τατουάζ!

Είδωμεν...

---

© κειμένου: gayekfansi.blogspot.gr, με την επιφύλαξη κάθε δικαιώματος.