Η ομοφυλοφιλία στην αρχαία Ελλάδα (Homosexuality in Ancient Greece)

 

Ο φτερωτός Ζέφυρος απαγάγει τον Υάκινθο. Ερωτευμένος μαζί του, κρατά σφιχτά το παλληκάρι στην αγκαλιά του. Εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας. Γύρω στο 490 π.Χ. Βοστόνη, Museum of Fine Arts.

Ομοφυλοφιλία στην αρχαία Ελλάδα, μια προσέγγιση ενός “καυτού θέματος”

Προλεγόμενα

Οι φιλοδοξία αυτού του άρθρου δεν είναι να βγάλει συμπεράσματα, επιστημονικά τεκμηριωμένα, ή μη, να αποδείξει δηλαδή την ύπαρξη, την ανοχή, την προτίμηση των αρχαίων Ελλήνων στην ομοφυλοφιλία, ή την αποστροφή τους σε αυτήν. Αν και φιλοξενείται σε έναν χώρο που στόχο έχει την ανάδειξη της ομοφυλόφιλης ιδεολογίας και κουλτούρας, έτσι όπως αυτή διαμορφώθηκε από μεγάλους συγγραφείς, ποιητές, φιλοσόφους, σκηνοθέτες, ζωγράφους και γενικά κορυφαίους πνευματικούς ανθρώπους ανά τους αιώνες. Όπως είπαμε δεν σκοπεύουμε να βγάλουμε συμπεράσματα όπως άλλοι «επαΐοντες» που ξεκινούν την συγγραφή βιβλίων δηλώνοντας από την αρχή το συμπέρασμα στο οποίο θα καταλήξουν· -γι' αυτό συγγράφουν εξάλλου και το βιβλίο- αλλά, ακολουθώντας τα χνάρια της φιλοσοφική σκέψης να θέσει ερωτήματα στον αναγνώστη.

Μια πρώτη ερώτηση που έρχεται εύλογα στο μυαλό είναι γιατί αυτό το θέμα· θέμα ενδιαφέρον και ουσιώδες, δεν έχει απασχολήσει σοβαρά ως τώρα τους Έλληνες μελετητές; Είναι δηλαδή μια τόσο καυτή πατάτα που κανένας δεν θέλει να αγγίξει; Γιατί μόνο ξένοι έχουν ασχοληθεί και μάλιστα τόσο εμπεριστατωμένα. Να πάμε και πιο πέρα; Πόσοι φοιτητές, απόφοιτοι ή δεν ξέρω κ' εγώ τι άλλο έχουν πάρει το θέμα για διατριβή ή τέλος πάντων για εργασία κατά την διάρκεια των σπουδών τους; Μήπως αυτή η σχεδόν ένοχη σιωπή μας έχει να κάνει με την τιμιότητα της παιδείας μας; Θα είχε πολύ ενδιαφέρον μια μελέτη με στατιστικά στοιχεί για το ποσοστό που το θέμα αυτό έχει απασχολήσει τα ελληνικά Πανεπιστήμια.

Ο καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέας Γιώργης Γιατρομανωλάκης στο άρθρο του Η ομοφυλοφιλία είναι μια πλευρά της αρχαίας ζωής σκοτεινή αλλά υπαρκτή, αναφέρει: «Προφανώς, η ερευνητική σιωπή μας έχει να κάνει με την τιμιότητα της παιδείας μας. Αφού ως μελετητές έχουμε «απωθήσει» το θέμα, είναι δυνατόν να διδάξουμε, έστω στο Πανεπιστήμιο, τα πάμπολλα, θεσπέσια κείμενα που αναφέρονται στην παιδεραστία ή την ομοφυλοφιλία; Πόσοι από εμάς διαθέτουμε τη γνώση και τη διδακτική αρετή να μιλήσουμε γι' αυτά τα θέματα; Δεν είμαι βέβαιος πόσοι καθηγητές των Φιλοσοφικών Σχολών θα είχαν όρεξη να εμπλακούν σε τέτοια ζητήματα. Ή να το θέσουμε αλλιώς: η ελληνοχριστιανική αγωγή μας θα δεχόταν ένα σχετικό κεφάλαιο στην ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας που διδάσκεται στο Λύκειο; Φαντάζεστε πόσοι ιερωμένοι, πολιτικοί, τηλεπαρουσιαστές κ.λπ. θα το καταδίκαζαν; Όμως, πρόκειται για ένα κεφάλαιο που θα εξηγούσε καθαρά και τίμια μια τόσο σημαντική πλευρά της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας και ζωής. Η πλευρά αυτή εξακολουθεί να παραμένει σκοτεινή και απωθητική, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει. Την ίδια ώρα παρακολουθούμε θλιβερά τηλεοπτικά υποπροϊόντα όπου το «διαφορετικό» μάς κάνει να αισθανόμαστε ανεπίληπτα ορθόδοξοι, ενώ η ίδια η ζωή άλλα δείχνει...».

Έρωτας, πανάρχαια γενεσιουργό δύναμη. Εδώ κυνηγάει νεαρό. Ερυθρόμορφος αρύβαλλος του ζωγράφου Δούριδος, δώρο στον εραστή του Ασωπόδωρο εις ανάμνηση του πρώτου τους ερωτικού κυνηγιού. 480 π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ομοφυλοφιλία και αρχαίες κοινωνίες

Ας αρχίσουμε όμως με μια διαπίστωση: Όλοι, μα όλοι οι μελετητές του θέματος, δέχονται ότι η ομοερωτική προτίμηση ήταν παρούσα στην Αρχαία Ελλάδα. Δεν έχουμε δηλαδή καμιά αντίρρηση στο γεγονός ότι στους αρχαίους Έλληνες η ομοφυλοφιλία ήταν υπαρκτή και αποτελούσε μια ερωτική επιλογή όπως σε κάθε κοινωνία.

Σύμφωνα με τον Bernard Sergent¹, ομοφυλοφιλία συναντάμε σε όλες τις κοινωνίες όλων των λαών, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Στην Αυστραλία, στη Μελανησία, στη Νέα Γουινέα, στην αρχαία Κρήτη, στους Ταΐφαλους, ο κύκλος παθητική ομοφυλοφιλία κατά την εφηβεία -μυητική ρήξη- ενεργητική ομοφυλοφιλία του ενήλικου πιστοποιείται ακριβέστατα. Ο Deacon² παρατηρούσε πως στους Μεγάλους Νάμπα η ομοφυλοφιλία είναι ουσιωδώς συνδεδεμένη με την μύηση. Οι άλλες μαρτυρίες επιβεβαιώνουν αυτή τη σχέση, ενώ το κείμενο του Έφορου³ την αποδεικνύει όσον αφορά την Κρήτη».

Και συνεχίζει: «Έτσι η Ελλάδα και η Αυστραλονησία μας προσφέρουν, όσον αφορά την σχέση ανάμεσα στην ομοφυλοφιλία και την ετεροφυλοφιλία, μιαν εντυπωσιακή ομοιότητα τελείως αντίθετη με την κατάσταση των ομοφυλόφιλων σε κοινωνίες με χριστιανική παράδοση όπως η δική μας. Χωρίς να προέρχεται από μια μειονότητα χαρακτηρισμένη κοινωνικά ως τέτοια, η ομοφυλοφιλία βιώθηκε σ' αυτές τις κοινωνίες ως φυσική εναλλαγή στην ετεροφυλοφιλία. Οι ίδιοι άντρες είναι διαδοχικά ερωμένοι, μετά εραστές και/ή σύζυγοι. Η ομοφυλόφιλη σχέση αποτελεί ένα παιχνίδι στο οποίο μπορεί να επιδοθεί οποιοσδήποτε, τουλάχιστον μέσα από την ομάδα των κυρίαρχων αντρών και για την ακρίβεια, είναι οι καλύτεροι και οι ισχυρότεροι εκπρόσωποι της κοινωνίας που επιδίδονται σε αυτό. Και στις δύο περιπτώσεις παρατηρούμε ταυτόσημες εξελίξεις: οι αρχηγοί περιβάλλονται από πολλούς ερωμένους και σε μερικούς άντρες αρέσει αρκετά ώστε να παραμελούν τις γυναίκες του.

Θα ήταν τολμηρό να υποθέσουμε ότι σ' αυτήν την τελευταία περίπτωση πρόκειται για «αληθινούς» ομοφυλόφιλους με την δυτική έννοια του όρου. Δεν μπορούμε να δεχτούμε, εκτός και αν φορτώσουμε σε κοινωνίες διαφορετικές από τη δική μας αντιλήψεις επεξεργασμένες μέσα στην ατμόσφαιρα του δυτικού πολιτισμού του 20ου αιώνα. Έτσι δεν μπορούμε να πούμε ότι τα φαινόμενα είναι ταυτόσημα, αφού είναι διαφορετικά τα κριτήρια με βάση τα οποία καθορίζονται αυτά τα φαινόμενα. Έτσι ο δυτικός ομοφυλόφιλος τοποθετείται αντιμέτωπος με την κοινωνία και κανένα κυρίαρχο σύστημα αξιών δεν στηρίζει και δεν προστατεύει την συμπεριφορά του. Ο αρχαίος Έλληνας ή ο Μελανήσιος που προκρίνει τις ομοφυλοφιλικές επαφές σε σχέση με τις ετεροφυλοφιλικές δεν αντιτίθεται στις θεμελιακές αξίες της κοινωνίας του, απλώς υπερβάλλει τη μία. Αντί, δηλαδή, να κάνει προσπάθειες για να ζήσει τις προτιμήσεις του μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον, επωφελείται από αυτό το περιβάλλον για να ακολουθήσει μια κλίση που του προτάθηκε και του επιβλήθηκε».

Η μια όψη του αργυρού Κύλικα Γουόρεν παρουσιάζει την ερωτική σκηνή δύο ανδρών την οποία παρακολουθεί κρυφά ο δούλος. Τέλη του 1ου αι. π.Χ. Βρετανικό Μουσείο. 

Ο Moscovici⁴ στο βιβλίο του La société contre nature λέει: «Η πάλη των φυλών διαμορφώνει όχι μόνο την ετεροφυλοφιλία μα και την ομοφυλοφιλία επίσης. Μέσα στις κοινωνίες των πρωτοταγών, αυτή η τελευταία συνιστά μια θετική λύση για την ένταση που φέρνει σε αντιπαράθεση τις γενιές. Το νεαρό και εξαρτημένο αρσενικό αναζητά και πετυχαίνει την προστασία του ενήλικου ή του ανώτερου μέσω τελετών στις οποίες υιοθετεί μια θηλυκή στάση και υφίσταται, από αυτόν μια σεξουαλική επίθεση, συμβολική ή πραγματική. Οι αρσενικές συσσωματώσεις⁵ ζουν εκεί υποχρεωτικά και φανερά, μέσα στο ομοφυλοφιλικό πλαίσιο που απαιτεί η κατάσταση του ατόμου που δεν αναπαράγει.

Η μύηση των αγοριών στις ανθρώπινες κοινωνίες προσδίδει στις ομοφυλοφιλικές συμπεριφορές μια καινούργια σημασία με το να καλύπτει ή να τις εξαγνίζει, περισσότερο βέβαια στα μάτια των γυναικών παρά των αντρών. Η ατμόσφαιρα της μύησης είναι η ατμόσφαιρα της ρήξης, της πάλης, του περάσματος. Το παιδί τίθεται μπροστά σε μια εκλογή ή μάλλον του επιβάλλεται η εκλογή ανάμεσα σε δύο ομάδες γονέων, δύο είδη νομιμοφροσύνης, δύο τρόπους ύπαρξης.

Πιθανώς η μία διέξοδος ήταν η αντρική ομοφυλοφιλία. Απόλυτη ταύτιση με την κοινωνία των αντρών, αποδοχή των σκληρών και μυστικών συμφωνιών τους, συνωμοτικότητα κατευθυνόμενη κατά των γυναικών: αυτή η ιδεώδης κατάσταση προϋποθέτει την πλήρη ασυνεννοησία με το άλλο φύλο. Απορρίπτει την επαφή με το μιαρό και το κατώτερο, απαλλάσσει από τις τύψεις και την ενοχή, εισάγει τον άντρα στην συντροφιά των ομοίων του. Ο αντρικός κόσμος κλείνεται στον εαυτό του. Δραπετεύει στην ανεξαρτησία, ενώ ταυτόχρονα ξεφεύγει από την σύγκρουση, την απαγόρευση της αιμομιξίας, και την λογική που αποτέλεσε τι κίνητρό του».

Η άλλη όψη του αργυρού Κύλικα Γουόρεν παρουσιάζει ομοφυλοφιλική ερωτική σκηνή δύο ανδρών. Τέλη του 1ου αι. π.Χ. Βρετανικό Μουσείο.

Εδώ πρέπει να αναφέρουμε και να τονίσουμε την ομοφυλοφιλία των ζώων, μια τελευταία ανακάλυψη της εθνολογίας που αποτελεί αδιάσειστο κόλαφο κατά των θέσεων που θέλουν να θεμελιώσουν μια ανθρώπινη (αδύνατη) αθωότητα πάνω στη (μυθική) αθωότητα των ζώων, ομοφυλοφιλία που επιβεβαιώνεται σε πολυάριθμα είδη πιθήκων αλλά και αλλού.

Ο Πλούταρχος συγγραφέας όψημης εποχής, ισχυρίζεται στον Ερωτικό⁶ του ότι οι ομοφυλοφιλικοί έρωτες του Ηρακλή ήταν τόσοι πολλοί ώστε καθίσταται αδύνατον το να φτιάξει κανείς τον κατάλογό του. Αναφέρει μάλιστα ότι κατά την εποχή του ακόμα οι εραστές πήγαιναν με τους ερωμένους τους στον τάφο του Ιόλαου, καθώς θεωρούνταν ότι ο Ιόλαος είχε χρηματίσει ερωμένος του Ηρακλή, και έδιναν όρκο πίστης. Ο τάφος αυτός μνημονεύεται από τον 5ο αιώνα ήδη, από τον Πίνδαρο⁷, ο οποίος τον τοποθετεί κάπου κοντά στο στάδιο των Θηβών.

 

Ο Αχιλλέας δένει τραύμα του Πάτροκλου. Εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας, 510-500 π.Χ. που αποδίδεται στον Σωσία. Βερολίνο, Κρατικό Μουσείο.

Αχιλλέας και Πάτροκλος

Η σεξουαλική πλευρά της φιλίας του Αχιλλέα με τον Πάτροκλο αποτέλεσε έναν κοινό τόπο από τον 5ο αιώνα και μετά. Ο ρήτορας Αισχίνης, στο λόγο του κατά του Τιμάρχου, τον οποίο κατηγορούσε για ακολασία, αναζητά μέσα στην παράδοση παραδείγματα αξιοπρεπούς ομοφυλοφιλίας και παραθέτει τον Αχιλλέα. Μπορεί ο Όμηρος εντέχνως να καλύπτει το θέμα τονίζοντας μόνο την φιλική πλευρά της σχέσης; Είναι προφανές ότι ο Αχιλλέας αγαπούσε τον Πάτροκλο, διότι η σχέση τους στηριζόταν σε ένα τέτοιο βαθμό εύνοιας, που μόνο συναισθηματική και απλά φιλική δεν μπορείς να την χαρακτηρίσεις. Ο Αχιλλέας άλλωστε είχε υποσχεθεί στον Μενοίτιο, πατέρα του Πάτροκλου, να φέρει πίσω ζωντανό το γιο του, υπόσχεση στην οποία γίνεται εμφανές το φυσικό συναίσθημα προστατευτικότητας ενός εραστή προς τον ερωμένο του.⁸ Ο Πλάτωνας στο Συμπόσιο υποστηρίζει, δια στόματος Φαίδρου, ότι ο Αχιλλέας ήταν ερωμένος του Πάτροκλου και ότι συνέτρεξε και τον εκδικήθηκε από έρωτα γι' αυτόν.⁹

Θα ισχυριστεί κανείς ότι βασική πηγή για την σχέση Πάτροκλου-Αχιλλέα είναι ο Όμηρος που όπως αναφέραμε δεν κάνει λόγο για σεξουαλική σχέση των δύο ηρώων. Το γεγονός αυτό όμως δεν μπορεί να αποτελέσει επιχείρημα κατάλληλο για να διαψεύσει κανείς την ύπαρξη μιας τέτοιας σχέσης, γιατί είναι ολοφάνερο πως η επική ποίηση αρνείται, χάριν κάποιον ηθικών επιλογών ίδιων κάποιας παράδοσης, να μνημονεύσει την ομοφυλοφιλία.

Αυτό γίνεται εύκολα κατανοητό αν αναλογιστούμε ότι ο Όμηρος βάζει την Πηνελόπη να περιμένει είκοσι χρόνια των Οδυσσέα, ήταν δυνατόν να αναφερθεί σε σχέσεις ομοφυλοφιλικές; κατανοούμε βέβαια τον δισταγμό του απέναντι στην ομοφυλοφιλία, δισταγμό που βρίσκουμε αργότερα και στον Ξενοφώντα. Είναι όμως γεγονός ότι τα ζευγάρια στο Έπος και την Μυθολογία συγκροτούνται με βάση την αντρική φιλία. Η σχέση Αχιλλέα-Πάτροκλου δέχτηκε την ομοφυλοφιλική ερμηνεία κατά τον 5ο αιώνα. Ο Πλάτωνας μέμφεται τον Αισχύλο, γιατί μετέτρεψε τον Αχιλλέα σε εραστή του Πάτροκλου. Αν και το κυρίως μέρος του έργου έχει χαθεί (ήταν μια τριλογία, αποτελούμενη από τα έργα: Μυρμιδόνες-Νηρηίδες- Φρύγιους και συμπληρωνόταν με το σατυρικό δράμα Έκτορος Λύτρα). Η πρώτη τραγωδία πρέπει να ήταν η πηγή του σκανδάλου που τόσο συχνά υπενθυμίζονταν από τους μεταγενέστερους συγγραφείς. Τα δύο σπαράγματα που έχουμε στη διάθεσή μας δεν μας αφήνουν καμιά αμφιβολία γι' αυτό. Το πρώτο μας το παραθέτει ο Πλούταρχος στον πολύτιμο Ερωτικό του:

Δεν σεβάστηκες τους λατρευτούς μηρούς σου

δεν σεβάστηκες, αχάριστε, τα θερμά φιλιά μας.¹⁰

Το δεύτερο αναφέρεται στην ομιλία, που σημαίνει και «συναναστροφή» αλλά και «συνουσία» «των ευσεβών μηρών». Καθώς φαίνεται τις λέξεις αυτές τις προφέρει ο Αχιλλέας πάνω στο πτώμα του Πάτροκλου, τον οποίο μέμφεται διότι δεν παραμένει ζωντανός κοντά του. Η σωματική επαφή και οι πρωκτικές και γλουτιαίες συνουσίες αναφέρονται εδώ με μια καθαρότητα την οποία δεν ξανασυναντάμε, όπως μου φαίνεται πριν από το Σόλωνα, όταν υμνεί τον εραστή:

όταν ερωτευτεί το αγόρι πάνω στο ποθητό άνθισμα της ήβης,

τους μηρούς ποθώντας και το γλυκό στόμα.¹¹

Φιλί μεταξύ εραστή και ερωμένου. Κύλικα του ζωγράφου της Βρισηίδος, δεύτερο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. Λούβρο.

Αλλά και στον Όμηρο να σταθούμε, αν διαβάσουμε προσεκτικά θα δούμε ότι στην ραψωδία Π, ο Αχιλλέας ζητά από τους θεούς να εξαφανίσουν την ανθρωπότητα στο σύνολό της, εκτός από τον Πάτροκλο τον ίδιο, στην ραψωδία Ω, ο Αχιλλέας κλαίει τον φίλο του, και στην ραψωδία Τ, η Θέτις βρίσκει τον γιο της «πεσμένο απά στον Πάτροκλο... να κλαίει πικρά»¹² Επίσης σε όλο σημείο¹³ διαβάζουμε ότι ο Αχιλλέας, μπροστά στο νεκρό Πάτροκλο έκοψε τα ξανθά μαλλιά του που «μακροπλόκαμα έθρεψε στου Σπερχειού τη χάρη».

Τελικά αυτός ο άντρας που κλαίει το φίλο του, που τον σφίγγει στην αγκαλιά του, που κόβει τα μαλλιά του, που μένει ξαπλωμένος πλάι του, που, στον παροξυσμό του θυμού του, αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο μιας ανθρωπότητας από την οποία θα έχουν απομείνει μόνον οι δυο τους, αυτός ο άντρας που εκδικείται για το χαμό του αγαπημένου του γνωρίζοντας ότι αν το κάνει ακολουθεί ο δικός του θάνατος (η Θέτιδα του το προμηνύει), αυτός ο άντρας είναι ή δεν είναι ένας βαθιά ερωτευμένος και αφοσιωμένος στον εραστή του άντρας;

Παραγναθίδα χάλκινου κράνους από τη Δωδώνη. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ιερός Λόχος

Ένα άλλο μεγάλο ερώτημα είναι αν όλες οι πόλεις αντιμετώπιζαν την ομοφυλοφιλία με τον ίδιο τρόπο. Για παράδειγμα, στη Θήβα ο Ιερός Λόχος των Θηβών ήταν μια από τις κορυφαίες πολεμικές μονάδες που έδρασαν στην Αρχαία Ελλάδα. Ιδρύθηκε σύμφωνα με τον Πλούταρχο¹⁴ το 379 π.Χ. από τον Γοργίδα και τον απάρτιζαν 150 ζευγάρια εραστών.

Μπορεί ο Λόχος να καταστράφηκε ολοκληρωτικά στη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. παραμένει όμως το σκεπτικό του. Ο θεσμός αυτός βασίζονταν στην αγάπη και τη φιλία του ερωμένου και του εραστή, έτσι η βασική σκέψη ίδρυσίς του ήταν ότι ο κάθε εραστής δύσκολα θα εγκατέλειπε τον ερωμένο του κατά τη διάρκεια της μάχης. Η ύπαρξη του Ιερού Λόχου δηλώνει καθαρά ή όχι την εκτίμηση των αρχαίων Ελλήνων στον ομοερωτικό προσανατολισμό; και αν όχι γιατί τον χρησιμοποίησαν με στόχο τόσο υψηλά εθνικό;

Συμποσιαστές σε ερωτική σκηνή. Λεπτομέρεια τοιχογραφίας από τον “τάφο του καταδυομένου”, 480-470 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Paestum.

Επίλογος

Το θέμα ξεπερνάει σίγουρα τις δυνατότητες τούτου του μικρού άρθρου, που όπως αναφέραμε στην αρχή, στόχο έχει να θέσει ερωτήματα. Σε καμιά περίπτωση δεν γίνεται να εξαντληθεί ένα θέμα σαν αυτό στο οποίο αναφερόμαστε εδώ, όσα βιβλία και μελέτες και αν γραφτούν. Πάντα θα παραμένει ανοιχτό για ερμηνείες και ερωτήματα.

Ένα βασικό ερώτημα είναι, αν υποθέσουμε ότι ομοφυλόφιλοι ήταν σε δυσμενή θέση, γιατί έχουμε όλη αυτή την πλούσια ζωγραφισμένη αγγειογραφία με σκηνές ομοφυλοφιλικού έρωτα; Τι σκοπό εξυπηρετούσε; έκανε πιο θελκτικά τα αγγεία στην αγορά; δηλαδή το κοινό επιθυμούσε, αναζητούσε και αγόραζε αυτά τα αγγεία; γιατί; τι το έθελγε να αγοράσει ένα αγγείο στην όψη του οποίου δυο νέαροί ερωτοτροπούσαν; αλλά αν η ομοφυλοφιλία ήταν κατακριτέα, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, γιατί όλες αυτές -που δεν είναι και λίγες- οι ερυθρόμορφες και μελανόμορφες παραστάσεις και το ενδιαφέρον των αγγειγράφων και του κόσμου προς αυτές;

Ένα άλλο ερώτημα θα ήταν σε πιο βαθμό διέφεραν οι αρχαίοι Έλληνες από τους άλλους λαούς; Δίσταζαν ή όχι να διαλέξουν, να προσαρμόσουν και να αναπτύξουν και -πάνω από όλα- να καινοτομήσουν; Αν η απάντηση στο πιο πάνω ερώτημα είναι θετική, τότε, τίθεται ένα άλλο μεγαλύτερο: Η επίγνωση και η ενασχόληση με τις τέχνες τούς προδιέθετε να απολαύσουν προϊόντα της επινοητικότητάς τους και να αποδίδουν παρόμοιες απολαύσεις στους θεούς και τους ήρωές τους; ναι ή όχι;

Σημειώσεις

---

1. Bernard Sergent, Ομοφυλοφιλία στην Ελληνική Μυθολογία, μετ. Έλενα Πατρικίου εκδόσεις Χαντζηνικολή, 1985.

2. A.B. Deacon, Malekula, a vanishing people in the Hebrides, Λονδίνο, 1934.

3. Στράβων, Γεωγραφία, Χ, 4 21=483:

4. S. Moscovici, La société contre, Παρίσι 1972.

5. Ο Moscovici μεταχειρίζεται αυτόν τον όρο για να ορίσει κάθε ομάδα, είτε ανθρώπων είτε ζώων, όπου τα αρσενικά ενός είδους έχουν φτάσει να ζουν μεταξύ του.

6. Ερωτικός, 761d

7. Πελοπ. XVlll , 5

8. Κατά Τιμ., 132-133, 142-150

9. Συμπόσιο, 179e-180b.

10. Ερωτ., 571c. Το απόσπασμα το δίνει και ο Αθηναίος. Xlll, 602e. [η μετ. στα νέα ελληνικά είναι του Μ. Μεγακλή]

11. Απ. 25 West και Edmonds=Πλουτ., Ερωτ., 571c. [η μετ. στα νέα ελληνικά είναι του Μ. Μεγακλή]

12. Ιλ., Ω 4-5. [Ελλ. Μτφ. Καζαντζάκη-Κακριδή]

13. Ιλ. 23. 104-151

14. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι: Πελοπίδας.
 

© κειμένου, www.gayekfansi.blogspot.com - με την επιφύλαξη κάθε δικαιώματος.

 

Οι αργοναύτες μέσα και γύρω από την Αργώ. Χάλκινη πυξίδα με εγχάρακτες παραστάσεις, γνωστή ως Cista Ficoroni. 330 π.Χ. Ρώμη, Villa Giulia.

Ομοφυλοφιλική ερωτική σκηνή σε ετρουσκικό μελανόμορφο αμφορέα, τελευταίο τέταρτο του 6ου αι. π.Χ. Από την παλατινή συλλογή. Νάπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Δύο ομήλικοι νέοι ετοιμάζονται για σεξουαλική επαφή, πιθανών σε κάποια γιορτή. Ανθεστήρια(;). Κρατήρας του ζωγράφου του Δίνου, τρίτο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. Βρετανικό Μουσείο. 

Πάλη Θησέα-Προκρούστη. Εξωτερική όψη της “κύλικος του Τρικούπη”. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ο Ηρακλής συγκεντρώνει τους Αργοναύτες (εδώ ξαπλωμένος ο Θησέας). Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας, 460-450 π.Χ. Λούβρο.

Με την πόσθη δεμένη με “κυνοδέσμιον” δύο όρθιοι σάτυροι συνεπικουρούν έναν τρίτο που επιδίδεται σε ανέφικτη άσκηση ισορροπίας. Ενυπόγραφος ψυκτήρας του Δουρίδος, 480-470 π.Χ. Βρετανικό Μουσείο.

Ιθυφαλλικοί Σάτυροι με αυλούς κιθάρες και ασκούς οίνου, Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας 5ος αι. π.Χ.

Ιθυφαλλικοί Σάτυροι με αυλούς και ασκούς οίνου, Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας 5ος αι. π.Χ.

Σάτυρος αυνανίζεται χρησιμοποιώντας αγγείο. Παλέρμο, Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ο Δίας κυνηγάει τον Γανυμήδη. Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο. 

Πρίαπος που ζυγίζει το φαλλό του, τοιχογραφία από τον οίκο Βέτι, 1ος αι. π.Χ. Πομπηία. 

Ορέστης και Πυλάδης ή Κάστωρ και Πολυδεύκης. Μαδρίτη, Μουσείο Πράδο. 

 

Ο Διαδούμενος του Πολυκλείτου. Ελληνιστικό αντίγραφο χάλκινου πρωτότυπου, περίπου 100 π.X. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ο έφηβος των Αντικυθήρων, χάλκινο άγαλμα 340-330 π.X. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Όργιο κωμαστών. Αττικός ερυθρόμορφος κάνθαρος του ζωγράφου Νικοσθένους, τέλος του 6ου αι. π.Χ. Βοστόνη, Μουσείο Καλών Τεχνών.

 Έρωτας. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα. 470-450 π.Χ.

 

Άντρας προσφέρει χρήματα σε αγόρι. Κύλικας του Δούριδος, 480-470 π.Χ. Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης. 

Πάλη Ηρακλή και Ανταίου. Ερυθρόμορφος κρατήρας, 550-500 π.Χ. Λούβρο.

Ιθυφαλλικός Σάτυρος παρενοχλεί νέο που παίζει αυλό. Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο.

Ομοφυλοφιλική ερωτική σκηνή μεταξύ δύο αντρών. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα. 

 

Νεαρός αθλητής. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα.


Ο Λίνος με τον καλλίγραμμο μαθητή του Μουσαίο γυμνό. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα. 

 

Γανυμήδης. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα, 515-510 π.Χ. Μουσείο Λούβρου 

Καθισμένος νέος. Αττικό ερυθρόμορφο κύπελλο. Φλόριντα, Tampa Museum.

Φτερωτοί έρωτες κομίζουν δώρα. Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο.

Κύλικας με παραστάσεις νέων που αθλούνται. Αττικός ερυθρόμορφος κύλικας 515-500 π.Χ.

Κύλικας με όργιο σατύρων, 525-510 π.Χ. Βερολίνο, Κρατικό Μουσείο.

Διόνυσος με κάνθαρο, πλαισιωμένος από τέσσερις ιθυφαλλικούς σατύρους, Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας 5ος αι. π.Χ.

Διόνυσος και η ακολουθία του. Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας 5ος αι. π.Χ. Πανεπιστήμιο του Würzburg Μουσείο Martin von Wagner.

Διόσκουρος. Τοιχογραφία από την Πομπηία. 1ος αι. π.Χ. Νάπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Συμποσιαστές. Λεπτομέρεια τοιχογραφίας από τον “τάφο του καταδυομένου”, 480-470 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Paestum.

Αχιλλέας και Χείρων. Τοιχογραφία από τη βασιλική του Ερκουλάνουμ (Ηράκλεια). 1Ος αι. π.Χ. Νάπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Φαλλός, ένθετο σε τοίχο σπιτιού στης Πομπηίας.

Νεαροί άντρες χωρίς γένια ερωτοτροπούν τυλιγμένοι με ιμάτιο. Αττικό μελανόμορφο αγγείο του 6ου αι. π.Χ.

Άντρας πολιορκεί νέο, ενώ άλλος πίσω του φέρει ελάφι ως δώρο. Αμφορέας του ζωγράφου του Cambridge. Antikensammlundes Μόναχο.

Άντρας πολιορκεί νέο. Αμφορέας του ζωγράφου του Cambridge. Antikensammlundes Μόναχο.

Ο Δίας κυνηγάει νεαρό (Δάφνι ή Γανυμήδη). Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο. 

Νέος παρακολουθεί σκηνή πάλης. Αττικό μελανόμορφο αγγείο. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Λεπτομέρεια από Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο που παρουσιάζει τον θάνατο του Αίαντα.


Δύο Αργοναύτες σε τρυφερή στιγμή. Λεπτομέρεια από την χάλκινη πυξίδα με εγχάρακτες παραστάσεις, γνωστή ως Cista Ficoroni. 330 π.Χ. Ρώμη, Villa Giulia.

Σειληνός και Έρωτας. Θραύσμα από ανάγλυφο, τερακότα, αρχές του 1ου μ.Χ. αιώνα. Βρέθηκαν το 1760 στο Scrofano, Latium. Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη. 

Σύμπλεγμα Διονύσου και Σατύρου, πεντελικό μάρμαρο. Βρέθηκε στον περίβολο του Ολυμπιείου της Αθήνας, αρχές 3ου αιώνα π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Πρωκτική συνουσία μεταξύ αντρών. Παράσταση ερυθρόμορφου αγγείου του 6ου αι. π.Χ που βρέθηκε στη Θάσο.

Άντρας θωπεύει τα γεννητικά όργανα νέου. Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο. 

Άντρας προσφέρει λαγό (παραδοσιακό δώρο μεταξύ εραστών) στο αγόρι που ορέγεται. Αττική ερυθρόμορφη πελίκη, π. 460 π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ο Διόνυσος κρύβει τα γεννητικά όργανα ενός σάτυρου. Η επιγραφή “Λέαγρος Καλός” δείχνει ότι το αγγείο μάλλον αποτελεί δώρο κάποιου θαυμαστή του στο νεαρό Λέαγρo.

Εραστής και ερωμένος παίρνουν θέση για διαμηριαία σεξουαλική επαφή. Κύλικα του ζωγράφου του Βρύγου, δεκαετία 470 π.Χ. από το Vulci. Οξφόρδη, Μουσείο Ashmole.

Σκηνή πάλης μεταξύ δυο αγοριών. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα που αποδίδεται στο ζωγράφο Επικρατή, 530-510 π.Χ.

Μετάλλιο κύλικας με συμποσιαστές σε ανάκλιντρο. Παρίσι, Μουσείο Λούβρου

 

Σκηνή πάλης. Μελανόμορφο αγγείο. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Αντίγραφο του Giambologna, (Giovanni da Bologna 1529–1608), Φλωρεντία, Boboli Gardens, Studio Galleria Romanelli.

Ο βιασμός των γυναικών της Sabine (1583), λεπτομέρεια, (Giovanni da Bologna 1529–1608). Φλωρεντία, Loggia dei Lanzi.

Ορέστης και Πυλάδης ή Κάστωρ και Πολυδεύκης. Μαδρίτη, Μουσείο Πράδο. 

Ο Διαδούμενος του Πολυκλείτου. Ελληνιστικό αντίγραφο χάλκινου πρωτότυπου, περίπου 100 π.X. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Χορός συμποσιαστή. Κύλικας του Δούριδος, 480-470 π.Χ

Δίας και Γανυμήδης, εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας, 460 π.Χ. Museo Arceologico di Spina.

Απόλλωνας. Τοιχογραφία από την Πομπηία. 1ος αι. π.Χ. Νάπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Άντρας προσφέρει λαγό σε αγόρι που ορέγεται. Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο, π. 460 π.Χ. 

Τμήμα τοιχογραφίας από την Πομπηία. 1ος αι. π.Χ. Νάπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Πάνας και Δάφνις, μαρμάρινο σύμπλεγμα του Ηλιοδώρου. Νάπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Πάνας και Δάφνις, μαρμάρινο σύμπλεγμα του Ηλιοδώρου (λεπτομέρεια). Νάπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ο Πάνας κυνηγάει τον Δάφνι. Ερυθρόμορφος κρατήρας, γύρω στο 470 π.Χ. Βοστόνη, Museum of Fine Arts.

Αντίνοος, μαρμάρινο άγαλμα. Νάπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο.

 

Η μία όψη του κύλικα Γουόρεν. Το αργυρό κύπελλο αποκτήθηκε στη Ρώμη το 1911 από τον συλλέκτη Έντουαρντ Πέρι Γουόρεν. Αγοράστηκε από το Βρετανικό Μουσείο και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό το 2006. 

 

Η άλλη όψη του αργυρού Κύλικα Γουόρεν παρουσιάζει την ερωτική σκηνή δύο ανδρών την οποία παρακολουθεί κρυφά ο δούλος. Τέλη του 1ου αι. π.Χ. Βρετανικό Μουσείο.