Ντέρεκ Τζάρμαν, ο παθιασμένος δημιουργός και αγωνιστής (Derek Jarman, a passionate creator and a fighter)

 

ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΝΤΕΡΕΚ ΤΖΑΡΜΑΝ (31 Ιανουαρίου 1942 - 19 Φεβρουαρίου 1994)

Ο Άγγλος ζωγράφος, σκηνοθέτης, σεναριογράφος και σκηνογράφος Ντέρεκ Τζάρμαν, γεννήθηκε στο Νόρθγουντ στις 31 Ιανουαρίου του 1942 και μεγάλωσε στο Λονδίνο. Ξεκίνησε την καλλιτεχνική του σταδιοδρομία ως ζωγράφος και πέρασε στον χώρο του κινηματογράφου με αυτή του την ιδιότητα, αφού εργάστηκε σαν σκηνογράφος των ταινιών του Κεν Ράσελ. Αργότερα, άρχισε να σκηνοθετεί επηρεασμένος υφολογικά από το αμερικανικό underground. Τα πρώτα του πειραματικά έργα σούπερ-8, ακολούθησε το 1976 η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία Sebastiane. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από την τολμηρότητα του θέματός τους και την πρωτοπορία τους. Ο Τζάρμαν έχοντας εκφραστεί ανοιχτά για τη σεξουαλική προτίμηση στο ίδιο του το φύλο, υπήρξε δυναμικός γκέι μαχητής, που αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, θίγοντας σα δημιουργός μέσα απ’ τις ταινίες του καταστάσεις και προβλήματά τους. 

 

 

Ο Κήπος γυρισμένος το 1990, είναι μια ποιητική αλληγορία για το AIDS, μια πράξη αλληλεγγύης σε φορείς και θύματα που γυρίστηκε λίγα χρόνια πριν φύγει και ο δημιουργός της, ήδη φορέας της ασθένειας απ’ το 1986. Ο Τζάρμαν υπήρξε ένας ιδιότυπος καλλιτέχνης - κινηματογραφιστής ένας από τους κατεξοχήν πλαστικούς σκηνοθέτες, ο οποίος κατάφερε να περάσει δημιουργικά τα διδάγματα της εμπειρία του από τη ζωγραφική και τη σκηνογραφία στις ταινίες του. Δούλευε πάντα σε ανεξάρτητες παραγωγές και ήταν ένας από τους καινοτόμους εκφραστές του νέου αγγλικού κινηματογράφου. Πέθανε στις 19 Φεβρουαρίου του 1994.

 

 

ΝΤΕΡΕΚ ΤΖΑΡΜΑΝ, Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΣΤΗΣ

Η ιδιόμορφη και εντελώς προσωπική οπτική τούτου του Βρετανού κινηματογραφιστή, σκηνογράφου, ζωγράφου, συγγραφέα και σεναριογράφου, που διαπνέει το σύνολο του έργου του, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς συγκεντρώνει το σύνολο των γνωρισμάτων μιας ολόκληρης εποχής¹, ενώ ταυτόχρονα προσεγγίζει ένα θέμα όπως η ομοφυλοφιλία με μια πρωτόγνωρη τολμηρότητα και αντικειμενικότητα, που προδίδουν στις ταινίες του χαρακτηριστικά ιδεολογικής και αισθητικής πληρότητας. Ο Τζάρμαν υπήρξε πάνω απ’ όλα ένας σκηνοθέτης του αισθαντικού, του ερωτικού και της ελεύθερης σεξουαλικότητας, αρνούμενος να καθυποτάξει τα οράματά του στις συνθήκες που επικρατούσαν και συνεχίζουν να επικρατούν ακόμη, ως ένα σημείο, στην ανθρώπινη κοινωνία. Οι ταινίες του διαπραγματεύονται τον έρωτα, ομοφυλοφιλικό ή ετεροφυλοφιλικό δεν έχει καμιά σημασία αφού κοινό χαρακτηριστικό είναι ο ίδιος ο έρωτας, ο ερωτισμός και η σεξουαλικότητα.

 

 

Στην πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Σεβαστιανός (Sebastiane) (1976), ο Τζάρμαν επιδεικνύει ιδιαίτερη ευαισθησία στο νατουραλισμό δημιουργώντας ευανάγνωστες εικόνες που προωθούν γραμμικά την αφήγηση. Οι διάλογοι εκφέρονται στα λατινικά, αλλά αντίθετα απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, αυτή η ιδιαιτερότητα προσθέτει στην φυσικότητα των εικόνων συμπληρώνοντας ένα σύνολο απόλυτα εναρμονισμένο με το βασικό θέμα του. Το κεντρικό πρόσωπο, ο ιδεαλιστής ομοφυλόφιλος και βαθιά ουμανιστής Σεβαστιανός, είναι μια μορφή τραγική, καθώς κάθε ενέργειά του, κάθε αντίληψή του η ίδια η σεξουαλική ταυτότητά του τον κάνουν ευάλωτο απέναντι στην κοινωνική καταπίεση και στους εκφραστές της. Το ερωτικό στοιχείο, απομακρυσμένο από ακρότητες και μειονοτικούς προσδιορισμούς, διαθέτει μια τουλάχιστον ασυνήθιστη ειλικρίνεια, που προσαρμόζεται στο γενικότερο νατουραλιστικό κλίμα καταφέρνοντας να αποσπάσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του κοινού, χωρίς να απαιτεί ως δεδομένη τη σύμπλευση της σεξουαλικής ταυτότητάς του. Οι συμπεριφορές του, άλλοτε εκλεπτυσμένες και άλλοτε βάρβαρες, δημιουργούν ένα είδος ηθικού κοντράστ αναπτύσσοντας μια προβληματική που όχι μόνο δεν αρνείται το διάλογο αλλά αντίθετα μοιάζει να τον επιζητά. Άλλωστε και ο αποστασιοποιημένος τρόπος με τον οποίο ο Τζάρμαν κινηματογραφεί το υλικό του, προσδίδει στην ταινία αντικειμενικότητα αποκλείοντας κάθε εύκολη εξαγωγή συμπερασμάτων, και εξυπηρετεί αφάνταστα την εκφορά των ολοκληρωμένων πολιτιστικών μηνυμάτων που ενεδρεύουν κάτω από την επιφάνεια όσων διαδραματίζονται στην οθόνη.

 

 

Ένα χρόνο αργότερα ο Τζάρμαν μετακινείται από τον νατουραλισμό δημιουργώντας μια χαοτική ταινία, την Ιωβηλαίος (Jubilee) (1978). Τούτο το μελλοντολογικό φιλμ αφουγκράζεται μια πραγματικότητα, όχι ιδιαίτερα μακρινή, όπου η αίσθηση του μέτρου και της τάξης έχουν απωλεσθεί οριστικά. Αν και ο Τζάρμαν παραμερίζει τον ομοφυλοφιλικό έρωτα προσεγγίζοντας τον ετεροφυλοφιλικό, δημιουργεί μια σκηνή που χαράσσεται στη μνήμη εξαιτίας της «ασέβειάς» της. Κατά τη διάρκεια ενός σόου, πάνω από το ματωμένο σώμα του Ιησού εξελίσσεται ένα ομοφυλοφιλικό όργιο δημιουργώντας εικόνες ιδιαίτερα σύνθετες εικαστικά αλλά και πολιτικά φορτισμένες. Η θρησκεία συνδέεται και εδώ, έπειτα από τον Σεβαστιανό, με την ομοφυλοφιλία επιχειρώντας πιθανά μια εξιδανίκευση της ελεύθερης σεξουαλικότητας· μια επαναξιολόγηση του σεξουαλικού ενστίκτου προκειμένου να καθοριστεί εκ νέου η φυσική του θέση που, σύμφωνα με τον Τζάρμαν, θα ‘πρεπε να εντοπίζεται πάντα εντός του φάσματος και των υπόλοιπων ανθρώπινων ενστίκτων που οι οργανωμένες κοινωνίες σε κάθε εποχή ισχυροποιούν μέσω λατρευτικών εκδηλώσεων.

 

 

Με την ταινία Καραβάτζιο (Garavaggio) (1986) ο Τζάρμαν προσπαθεί να σχολιάσει τη σύγκρουση της ηθικής με το ερωτικό πάθος αναπλάθοντας την ιστορία του μεγάλου ιταλού ζωγράφου Καραβάτζιο. Εδώ τα πάντα διαθέτουν μια εσωτερική ισορροπία (πιθανόν αποτέλεσμα ενός λανθάνοντος ουμανισμού), που καθορίζει κάθε συμπεριφορά του ερωτικού στοιχείου και κάθε άλλου στοιχείου γενικότερα. Η ανάγκη πλήρωσης των ερωτικών επιθυμιών περνά αναπόφευκτα σε δεύτερο επίπεδο για να αναδειχθεί η προτεραιότητα της τέχνης έναντι του δημιουργού της και κατόπιν η ανάγκη διασφάλισης της τήρησης κάποιων ηθικών κανόνων μέσω των οποίων αποκτά νόημα η ύπαρξη των οργανωμένων ανθρώπινων κοινωνιών. 

 

 

Τέλος στην ταινία Εδουάρδος Β’ Edward II (1991) δημιουργεί ένα είδος παραβολής μεταφέροντας στην οθόνη τον έρωτα του βασιλιά Εδουάρδου Β’ για έναν νέο άντρα. Περισσότερο απ’ όσο σε κάθε άλλη ταινία του ο Τζάρμαν σχολιάζει αντικειμενικά την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση συνθέτοντας μια σειρά προσωπικοτήτων εντελώς αληθοφανών. Κάθε ενέργεια αυτών των προσώπων (και ιδιαίτερα εκείνες που σχετίζονται με τον ομοφυλοφιλικό έρωτα του βασιλιά και του εραστή του) αποκτά ένα ιδιαίτερο νόημα, αφού δημιουργεί συνειρμούς ικανούς να καταγγείλουν την κοινωνική υποκρισία και πιο συγκεκριμένα τους ιδεολογικούς υποστηριχτές της. Πάντως το ερωτικό για μια ακόμη φορά γίνεται αφορμή για την εκδήλωση ακραίων συμπεριφορών, ενώ με τον έναν ή τον άλλο τρόπο καταφέρνει να αναδειχτεί σε κυρίαρχο θέμα.

Σίγουρα ο κινηματογράφος του Τζάρμαν αποτελεί μοναδική περίπτωση (σε σχέση με τον υπόλοιπο κινηματογράφο που κυριαρχείται από τον ομοφυλόφιλο έρωτα), καθώς δε βάλλεται εν των έσω από υπερβολές, δογματικές τοποθετήσεις και ανειλικρίνεια, αντίθετα διαθέτει την ωριμότητα και την αντικειμενικότητα που απαιτεί το βασικό θέμα του, στοιχεία που βοηθούν ουσιαστικά στη διατήρηση ενός δίαυλου επικοινωνίας με ένα πολύ μεγαλύτερο κοινό, ισχυροποιώντας παράλληλα την αίσθηση ότι το έργο του αποτελεί πραγματικά τέχνη.

Σημειώσεις

1. Η δεκαετία του '80 υπήρξε για την αγγλική κοινωνία μια εποχή οπισθοδρόμησης και έντονων κοινωνικών αναταράξεων. Η πολιτική των συντηρητικών κυβερνήσεων υπό την πρωθυπουργία της κυρίας Θάτσερ όχι μόνο οδήγησε σε οικονομικό αδιέξοδο ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού (υψηλά ποσοστά ανεργίας, περικοπές κοινωνικών μέτρων) αλλά επέβαλε και μια αναχρονιστική αντίληψης αναφορικά με κάθε ερωτική συμπεριφορά και σεξουαλική έκφραση, απαγορεύοντας ουσιαστικά την ελευθερία της σεξουαλικότητας ετεροφυλοφιλικής και ομοφυλοφιλικής.

Πηγή:
Κωνσταντίνος Δ. Νούλας Το ερωτικό στον κινηματογράφο, εκδόσεις Αιγόκερος 1998

 

Derek Jarman, Philip Williamson και Ken Bolton στα γυρίσματα του The Angelic Conversation

 

ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ

Ως Σχεδιαστής:

The Devils (Ken Russell, 1971)

Savage Messiah (Ken Russell, 1972)

Σκηνοθεσια:

Ταινίες μικρού μήκους*

* Όλες οι ταινίες είναι γυρισμένες σε Super-8, σε διαφορετική περίπτωση αναγράφεται.

Studio Bankside (1972) 
Tarot (The Magician) (1973) 
Garden of Luxor (1973) 
The Art of Mirrors (1973) 
Burning of Pyramids (1973)
A Journey to Avebury (1973) 
Τhe Devils at the Elgin (Sister Jean of the Angles) (1974) 
Fire Island (1974) 
Sebastiane Wrap (1975) 
Gerald’s Film (1975) 
Ula’s Fête (Ula’s Chandelier) (1976)
Sloane Square (Removal Party) (1974-6); 
Jordan’s Dance (1977) (sections blown up to 16mm for inclusion in Jubilee)Every Woman for Herself and All for Art (1978, blown up to 16mm in 1981)Broken English: Three Songs By Marianne Faithful (1979, Super-8 and 16mm)In the Shadow of the Sun (1980) (Super-8 blown up to 35mm) 
TG Psychic Rally in Heaven (1981) 
Rakes Progress (1982) 
Pontormo and Punks at Santa Croce (1982) 
Pirate Tape (1982) 
Diese Machine ist mein antihumanistisches Kunstwerk (1982) 
Imagining October (1984) (Super-8 and video blown up to 16mm)The Queen Is Dead: Three Songs by the Smiths (1986) 
Ask (1986) 
L’Ispirazione (1988) (Super-8 blown up to 16mm) Depuis le Jour(1987) segment in portmanteau film Aria, produced by Don Boyd Projections (1993)
Glitterbug (1994) (8mm blown up to 35mm)

Ταινίες μεγάλου μήκους

- Σεβαστιανός (Sebastiane) (1976), 16mm

- Ιωβηλαίο (Jubilee),  (1977), 16 mm και super 8

- Η Τρικυμία (The Tempest) (1979), 16mm

- The Angelic Conversation (1985), 8mm

- Καραβάτζιο (Caravaggio) (1986), 35mm

- Aria (1987), super 8

- The Last of England (1988), super 8 και video

- Πολεμικό Ρέκβιεμ (War Requiem) (1989), super 8 και 35mm

- Ο κήπος (The Garden) (1990)super 8, video, και 16mm

- Εδουάρδος Β΄(Edward II) (1991), 35mm

- Βιτγκενστάιν (Wittgenstein) (1993), 35mm

- Blue (1993) –ανολοκλήρωτη ταινία. 35mm

 

 

ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βιβλία του Ντέρεκ Τζάρμαν:

Dancing Ledge, Quartet Books, London, 1984.

Caravaggio, Thames and Hudson, London, 1986.

The Last of England, Constable and Company Ltd, London, 1987 (Reprinted as Kicking the Pricks in 1996).

War Requiem: The Film, Faber and Faber, London, 1989.

Queer Edward II, BFI Publishing, London, 1991.

Modern Nature, Vintage, London, 1992.

At Your Own Risk: A Saint’s Testament, Vintage, London, 1993.

(with Terry Eagleton) Wittgenstein: The Terry Eagleton Script/The Derek Jarman Film, BFI Publishing, London, 1993.

Blue, Overlook Press, New York, 1994.

Chroma: A Book of Colour, Vintage, London, 1995.

Derek Jarman’s Garden, Thames and Hudson, London, 1995.

Up in the Air: Collected Film Scripts, Vintage, London, 1996.

Smiling in Slow Motion. Century, London, 2000.

Βιβλία για τον Ντέρεκ Τζάρμαν:

Ken Butler, Derek Jarman, Absolute Press, NewYork, 1997.

Stephen Dillon, Derek Jarman and Lyric Film, University of Texas Press, Austin, 2004.

Chris Lippard (ed.), By Angels Driven: The Films of Derek Jarman, Flick Books, Trowbridge, 1996.

Michael O’Pray, Derek Jarman: Dreams of England, BFI Publishing, London, 1996.

Tony Peake, Derek Jarman, Little, Brown and Company, London, 1999.

William Pencak, The Films of Derek Jarman, MacFarland and Co., Jefferson, 2002.

Roger Wollen (ed.), Derek Jarman: A Portrait, Thames and Hudson, London, 1996.

Rowland Wymer, Derek Jarman, Manchester University Press, Manchester, 2005.

Καραβάτζιο (Caravaggio, 1986)

Καραβάτζιο (Caravaggio, 1986)

Ο κήπος (The Garden, 1990)

Εδουάρδος Β’ (Edward II, 1991)

Σεβαστιανός (Sebastiane, 1976)

The Angelic Conversation (1985) 

The Angelic Conversation (1985)  

The Angelic Conversation (1985) 

The Angelic Conversation (1985)

Oscar Winner και Tilda Swinton στον τάφο του Τζάρμαν

 

«Οι ταινίες του Derek Jarman ήταν εκκεντρικές, γοητευτικές και πάνω απ 'όλα ειλικρινείς. Χρειαζόμαστε την καθοδήγηση του πνεύματός του τώρα περισσότερο από ποτέ»

Tilda Swinton

 

Περισσότερα για την ταινία Σεβαστιανός: Εδώ

Περισσότερα για την ταινία Καραβάτζιο: Εδώ