«ΜΗΠΩΣ ΕΙΧΕ ΔΙΚΙΟ Ο ΠΛΑΤΩΝ;», ἕνα κείμενο τοῦ Οὐμπέρτο Γκαλιμπέρτι

 

 

 

 

Προλεγόμενα

Παρουσιάζουμε τὸ κείμενο τοῦ Ἰταλοῦ φιλοσόφου καὶ ψυχαναλυτὴ Οὐμπέρτο Γκαλιμπέρτι ποὺ δημοσιεύτηκε γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἐφημερίδα La Republica στὶς 30.10.2004. Ὁ Γκαλιμπέρτι ἐπιχειρεῖ ἐδῶ μιὰ σύντομη ἀνασκόπηση, ἀρχίζοντας ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Πλάτωνος καὶ φτάνοντας μέχρι τὶς μέρες μας, πάνω στὴν ἀνοχὴ καὶ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς ὁμοφυλόφιλίας ἀπὸ τοὺς κρατοῦντες στοὺς αἰῶνες ποὺ κύλισαν

Στὸ κείμενό του, βέβαια, ὁ Γκαλιμπέρτι προσπαθεῖ νὰ «ἀπαλύνει» τὶς εὐθύνες τοῦ χριστιανισμοῦ στὴν ὅλη ἀντιμετώπιση τοῦ φαινομένου τῆς ὁμοφυλόφιλίας, εὐθύνες ποὺ εἶναι καὶ πολλὲς καὶ συγκεκριμένες· ἀλλὰ οὔτως ἢ ἄλλως τὸ κάθε κείμενο ἀντιπροσωπεύει τὶς θέσεις τοῦ συγγραφέα του...

 

Μήπως εἶχε δίκιο ὁ Πλάτων;

(τοῦ Οὐμπέρτο Γκαλιμπέρτι)

Ὁ ἐρωτικὸς δεσμὸς ἀνάμεσα σὲ πρόσωπα τοῦ ἰδίου φύλου ὑπῆρχε πάντοτε σὲ ὅλους τοὺς πολιτισμοὺς καὶ ἑρνημεύτηκε σὲ ὁρισμένους ὡς φυσικὸ γεγονὸς καὶ σὲ ἄλλους ὡς γεγονὸς ἐνάντια στὴ φύση. Καθὼς ἡ φύση, ὅπως μᾶς θυμίζει ὁ Ἡράκλειτος, «κρύπτεσθαι φιλεῖ», ἡ ἀποδοχὴ ἢ ἡ καταδίκη τῆς ὁμοφυλοφιλίας εἶναι φαινόμενα πολιτισμικά. Καὶ καθὼς ἡ κουλτούρα εἶναι πιὸ ἱκανὴ ἀπὸ τὴ φύση στὸ νὰ περιπλέκει τὰ πράγματα, ἂς παρακολουθήσουμε τὰ τεχνάσματά της, τὶς περίτεχνες δικαιολογίες της καὶ τὶς εὐγενεῖς προθέσεις της.

Ὁ Πλάτων εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ διατυπώνει τὴν ὑπόθεση ὅτι δὲν εἶναι ἡ φύση ἀλλὰ ὁ νόμος αὐτὸς ποὺ καταδικάζει τὴν ὁμοφυλοφιλία καὶ γι᾿ αὐτὸ στὸ Συμπόσιο γράφει ὅτι ὅπου θεσπίστηκε ὡς ἀτιμωτικὴ ἡ ὁμοφυλοφιλικὴ σχέση (τὸ χαρίζεσθαι ἐρασταίς) ἡ ρύθμιση αὐτὴ ὀφείλεται στὴν ἐλαττωματικότητα τῶν νομοθετῶν, στὴν αὐθαιρεσία τῶν κυβερνώντων καὶ στὴν ἀνανδρία τῶν κυβερνωμένων.

Μὲ ἀφετηρία αὐτὴ τὴ διαπίστωση, ὁ Πλάτων συνδέει τὴν ἀποδοχὴ τῆς ὁμοφυλοφιλίας μὲ τὴ δημοκρατία.

Ἀνέφερα τὴν ἑλληνικὴ ἔκφραση (χαρίζεσθαι ἐρασταίς) ἐπιδὴ ὁ ὅρος «ὁμοφυλοφιλία» δὲν ὑπῆρχε στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα οὔτε καὶ στὴν ἀρχαία Ρώμη, παρ᾿ ὅλο ποὺ ἄλλοι ὅροι γιὰ σεξουαλικὲς πράξεις καὶ προτιμήσεις ἔχουν ἑλληνο-λατινικὴ προέλευση, ὅπως: παιδοφιλία, αἱμομιξία, φετιχισμὸς κ.λπ.

Στὴν ἀρχαιότητα ὴ ὁμοφυλοφιλία δὲν ἀποτελοῦσε πρόβλημα, ἐπειδὴ ἡ προσοχὴ δὲν στρεφόταν στὴ σεξουαλικὴ πράξη, ἀλλὰ στὸν ἔρωτα ἀνάμεσα σὲ πρόσωπα ποὺ μποροῦσε νὰ ὑπερβαίνει τὸ φύλο, γιατὶ ἦταν ἱκανὸς νὰ συμπεριλαμβάνει πολιτισμικές, πνευματικὲς καὶ αἰσθητικὲς διαστάσεις. Αὐτὸς ἦταν ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ ἀρχαῖος νομοθέτης Σόλων θεωροῦσε τὸν ὁμοφυλόφιλο ἐρωτισμὸ ὑπερβολικὰ ἀνώτερο γιὰ τοὺς δούλους, τοὺς ὁποίους γι᾿ αὐτὸν ἀκριβῶς τὸ λόγο ἔπρεπε νὰ ἀπαγορευτεῖ. Τὸ ἴδιο μοτίβο ἐπανέρχεται στὴν ἰσλαμικὴ φιλολογία τοῦ σουφισμοῦ, ὅπου ἡ ὁμοφυλοφιλικὴ σχέση ἐκλαμβάνεται ὡς μεταφορὰ τῆς πνευματικῆς σχέσης ἀνάμεσα σὲ ἄνθρωπο καὶ Θεό.

Μὲ αἰσθητική, κουλτούρα, πνευματικότητα, θάρρος καὶ δύναμη εἶναι διαποτισμένος ὁ ἔρωτας τοῦ Ἀχιλλέα μὲ τὸν Πάτροκλο, τοῦ Σωκράτη μὲ τὸν Ἀλκιβιάδη καὶ στὴ Ρώμη τοῦ Ἀδριανοῦ μὲ τὸν Ἀντίνοο, στὴν περίπτωση τοῦ ὁποίου μετὰ τὸ θάνατο τοῦ ἀγαπημένου ὁ αὐτοκράτορας ἀφιερώνει ἕνα μαντεῖο στὴ Μαντίνεια καὶ διατάσσει νὰ γίνονται ἀγῶνες στὴν Ἀθήνα, τὴν Ἐλευσίνα καὶ τὸ Ἄργος, οἱ ὁποῖοι θὰ συνεχίσουν νὰ διεξάγονται γιὰ πάνω ἀπὸ 200 χρόνια μετὰ τὸ θάνατό του. Ὅλα αὐτὰ ἦσαν δυνατὰ στὸν ἀρχαῖο κόσμο, ἐπειδὴ αὐτὸ ποὺ τιμοῦσαν στὸν ὁμοφυλοφιλικὸ ἐρωτισμὸ ἦταν ὁ ἔρωτας ποὺ δὲν ἀπέκλειε τὸ ὅμοιο φύλο, ἀλλὰ δὲν ἐπικεντρωνόταν στὸ φύλο καὶ δὲν ἀναγόρευε τὸ φύλο σὲ ἔμβλημά του.

Αὐτὴ ἡ τάση δὲν διακόπηκε στὶς ἀρχὲς τοῦ Μασαίωνα, γι᾿ αὐτὸ καὶ δὲν εἶναι ἐντελῶς ὀρθὸ νὰ ἀποδίδουμε στὸ χριστιανισμὸ τὴν καταδίκη τῆς ὁμοφυλοφιλίας.

Ἕνα ἐγχειρίδιο γιὰ τοὺς ἐξομολογητὲς τοῦ 7ου αἰώνα ὅριζε ὡς τιμωρία ἕνα ἔτος μετάνοιας γιὰ ἀνήθικες πράξεις μεταξὺ ἀνδρῶν, 160 μέρες γιὰ ἀνήθικες πράξεις μεταξὺ γυναικῶν καὶ τρία ἔτη γιὰ τὸν ἱερέα ποὺ θὰ διέπραττε ἀνάλογα παραπτώματα. Οἱ ἐκκλησιαστικὲς ἱεραχίες μέχρι τὴ σύνοδο τοῦ 1179 δὲν θεωροῦσαν τὴν ὁμοφυλοφιλία πρόβλημα ἄξιο συζήτησης. Ὁ Ἀνσέλμος τῆς Ἀόστα, ὁ ὁποῖος ἔπειτα τιμήθηκε σὰν ἅγιος, μποροῦσε νὰ ἔχει ἐρωτικὲς σχέσεις πρῶτα μὲ τὸν Λανφράνκο, ἔπειτα μὲ μιὰ σειρὰ μαθητῶν του, σὲ ἕναν ἀπὸ τοὺς ὁποίους, τὸν Τζιλμπέρτο, ἀφιερώνει μιὰ ὁλόκληρη συλλογὴ ἐπιστολῶν ὅπου διαβάζουμε: «Ἀγαπημένε ἐραστή, ὅπου καὶ νὰ πᾶς ἡ ἀγάπη μου σὲ ἀκολουθεῖ, ὅπου καὶ νὰ σταθεῖς ὁ πόθος μου σὲ ἀγκαλιάζει. Πῶς θὰ μποροῦσα λοιπὸν νὰ σὲ ξεχάσω; Αὐτὸς ποὺ ἔχει χαραχτεῖ στὴν καρδιά μου σὰν τὴ σφραγίδα πάνω στὸ κερὶ πῶς θὰ μποροῦσε νὰ ἀποδιωχτεῖ ἀπὸ τὴ μνήμη μου; Χωρὶς νὰ σοῦ πῶ μιὰ λέξη γνωρίζεις ὅτι σὲ ἀγαπῶ. Καὶ τίποτα δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἡρεμίσει τὴν ψυχή μου ὅσο δὲν ἐπιστέφεις ἐσύ, ποὺ εἶσαι τὸ ἀποχωρισμένο ἄλλο μου ἥμισυ».

Μέχρι τὸν 7ο αἰώνα ἡ ἠθικὴ θεολογία ἀντιμετωπίζει τὴν ὁμοφυλοφιλία στὴ χειρότερη περίπτωση μὲ τὸ ἴδιο μέτρο μὲ τὸ ὁποῖο ἀντιμετωπίζει καὶ τὴν ἑτεροφυλόφιλη παράνομη συνουσία, χωρὶς νὰ διατυπώνει μιὰ ρητὴ καταδίκη. Μὲ τὶς σταυροφορίες τοῦ 8ου καὶ τοῦ 9ου αἰώνα ἐναντίον τῶν μὴ χριστιανῶν ἐγκαινιάζεται, ὅπως συμβαίνει πάντοτε σὲ κάθε «σύγκρουση πολιτισμῶν», ἕνα κλίμα μισαλλοδοξίας ὄχι μόνον ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν ἀλλα καὶ τῶν Ἑβραίων, ποὺ ἐκδιώκονται ἀπὸ πολλὲς περιοχὲς τῆς Εὐρώπης. Μετὰ τὶς σταυροφορίες ἀκολουθεῖ ὴ Ἱερὰ Ἐξέταση, γιὰ νὰ καταδιώξει τὴ μαγεία ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπιστήμη καὶ τὴ φιλοσοφία.κυπαρίσσια

Σὲ αὐτὸ τὸ κλίμα μισαλλοδοξίας πρὸς τὶς παρεκκλίσεις ἀπὸ τὸν κανόνα τῆς χριστιανικῆς πλειονότητας –κανόνας ποὺ γίνεται ὅλο καὶ πιὸ αὐστηρός– ἐμπλέκονται καὶ οἱ ὁμοφυλόφιλοι, Οἱ ὁποῖοι καὶ καταδιώκονται ὅπως οἱ αἱρετικοὶ καὶ οἱ Ἑβραῖοι.

Ἀλλὰ ἡ χαριστικὴ βολὴ θὰ λέγαμε, δηλαδὴ ἡ ὁριστικὴ καταδίκη τῆς ὁμοφυλοφιλίας, ἔρχεται στὸ 19ο αἰώνα μὲ τὴ γέννηση τῆς ἐπιστημονικῆς Ἰατρικῆς ἡ ὁποία ἀφοῦ ἔστρεψε τὸ βλέμμα της ἀποκλειστικὰ στὴν ἀνατομία, τὴ φυσιολογία καὶ τὴν παθολογία τῶν σωμάτων, ἀποφάνθηκε ὅτι, ἐπειδὴ τὰ σεξουαλικὰ ὄργανα προορίζονται γιὰ τὴν ἀναπαραγωγή, ποὺ εἶναι δυνατὴ μόνο μὲ τὴ συνεύρεση ἄντρα καὶ γυναίκας, κάθε σεξουαλικὴ ἔκφραση ἔξω ἀπὸ αὐτὸ τὸ πλαίσιο εἶναι παθολογική. Ἔτσι ἡ ὁμοφυλοφιλία ἀπὸ «ἁμάρτημα» ἔγινε «ἀσθένεια» καὶ ἡ ψυχανάλυση, ποὺ γεννήθηκε ἀπὸ τὴν ἰατρικὴ κουλτούρα, ἀφοῦ πρῶτα ὑπέδειξε στὸν Οἰδίποδα τὴν ὀρθὴ «ὄψη» τῆς ψυχικῆς ἀνάπτυξης, δὲν ἀπέμενε παρὰ νὰ χαρακτηρίσει τὴν ὁμοφυλοφιλία «διαστροφή». Ἀναγνώρισε βέβαια ὅτι καθένας ἀπὸ μᾶς δὲν εἶναι περιορισμένος «ἀπὸ τὴ φύση» σὲ ἕνα φύλο, ὅτι ἡ σεξουαλικὴ ἀμφισημία, ἡ ἐνερητικότητα καὶ ἡ παθητικότητα ἐγγράφονται στὸ σῶμα κάθε ὑποκειμένου, ἀλλὰ ὕστερα ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἀναγνώριση δὲν δίστασε νὰ τοποθετήσει τὴν ὁμοφυλοφιλία στὴν ἐλατωματικὴ ψυχικὴ ἀνάπτυξη. Δὲν ἦταν πλέον ἕνα ἁμάρτημα, ὅπως πίστευε ἡ θρησκεία, ἀλλὰ μιὰ ἀναπηρία.

Μὲ αὐτὸ τὸ ἐπιστημονικὸ ὑπόβαθρο, ὅταν ἔπειτα ἡ ἱστορία ἄρχισε νὰ χορεύει στὸν παραληρηματικὸ ρυθμὸ τῆς φυλετικῆς καθαρότητας, οἱ ὁμοφυλόφιλοι συμμερίστηκαν τὴ μοίρα τῶν ἀναπήρων, τῶν Ἑβραίων καὶ τῶν Τσιγγάνων.

Τώρα περιμένουμε τὴν ἐτυμηγορία τῆς Γεννετικῆς, ἡ ὁποία δὲν θὰ παραλείψει νὰ πεῖ τὸ δικό της λόγο γιὰ τὴν ὁμοφυλοφιλία, ἕναν λόγο ποὺ θὰ τὸν οἰκειοποιηθοῦν ἔπειτα οἱ ὁμοφυλοφοβικὲς ἐκκλησίες καὶ νομοθεσίες γιὰ νὰ ἐπιβεβαιώσουν τὶς δικές τους ἰδεολογικὲς καὶ θρησκευτικὲς θέσεις. Τί μποροῦμε νὰ ποῦμε σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο; Ὅτι ἡ Ἱστορία εἶναι γεμάτη κρίσεις καὶ προκαταλήψεις καὶ ὅτι αὐτὴ ποὺ τὴν κυβερνάει δὲν εἶναι τόσο ἡ φύση τοῦ ἀνθρώπου ὅσο ὴ κουλτούρα του, ἡ ὁποία δὲν ἀρνεῖται τὴν ἀναφορὰ στὴ φύση, ὅταν αὐτὸ τῆς χρησιμεύει στὸ νὰ θεμελιώνει τοὺς ἠθικοὺς καὶ νομικοὺς κανόνες. Ἀπὸ δῶ συνάγεται ἑπομένως ὁτι ἔχει δίκιο ὁ Πλάτων ὅταν λέει σχετικὰ μὲ τὴν ὁμοφυλοφιλία ὅτι τὸ ἀληθηνὸ πρόβλημα δὲν εἶναι τὸ φύλο ἀλλὰ μᾶλλον ἡ δημοκρατία.

---

Μετάφραση – ἐπιμέλεια Θανάσης Γιαλκέτσης, Βιβλιοθήκη τῆς Ἐλευθεροτυπίας, 26.11.2004, σελ. 20-21.