gay ekfansi: «Πουθενά», η παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου (Dimitris Papaioannou)

Πέμπτη 23 Ιουνίου 2011

«Πουθενά», η παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου (Dimitris Papaioannou)

Πουθενά να πέσεις παρά μόνο κάτω

Πουθενά να σταθείς παρά μόνο επάνω

[…]

Πουθενά να πας παρά μόνο έξω

Πουθενά να πας παρά μόνο πίσω

BEN KING, απόσπασμα από το ποίημα «The Sum of Life»

«ΠΟΥΘΕΝΑ», μια παράσταση σε σύλληψη-σκηνοθεσία Δημήτρη Παπαϊωάννου

Η Γερτρούδη Στάιν (1874-1946), η Αμερικανίδα συγγραφέας και κριτικός, που γεννήθηκε στο Αλιγκένυ της Πενσυλβάνια, και μετανάστευσε στο Παρίσι το 1903, όπου πέρασε όλη της τη ζωή, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μια πρωτοπόρος. Στην Στάιν ανήκει ο όρος χαμένη γενιά για τους Αμερικανούς συγγραφείς που μετανάστευσαν στη Γαλλία μετά τον Α' Παγκόσμια Πόλεμο, επίσης η λέξη «gay» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά για τους ομοφυλόφιλους από τη Γερτρούδη Στάιν, στο διήγημα Miss Furr and Miss Skeene, που δημοσιεύθηκε το 1923 στο περιοδικό Vanity Fair. Μ' ένα στοιχειώδες λεξιλόγιο και μια ιδιόμορφη τεχνική, η Στάιν μπόρεσε να καταγράψει τις ψυχικές καταστάσεις των προσώπων της, ανατρέποντας τους αφηγηματικούς κανόνες που επικρατούσαν ως τότε. Η επίδραση της Στάιν στην πρωτοπορία, στην ιστορία των τεχνών, στην εξέλιξη της γραφής ήταν ουσιαστικές τόσο που θα δυσκολευόμασταν να της αποδώσουμε ακριβώς ότι της αξίζει. Το σίγουρο είναι ότι ήταν ο αόρατος παράγοντας πολλών καταστάσεων. Η Στάιν μοιράστηκε για 40 χρόνια, από το 1907 ως το 1946, την ζωή της με την σύντροφό της Αλις Τόκλας. Ένα δεσμό που δεν έκρυψε ποτέ. Το 1934 η Στάιν, επέστρεψε για πρώτη και τελευταία φορά στην Αμερική για μια σειρά διαλέξεων. Ήταν η χρονιά που η Γερτρούδη Στάιν οραματίστηκε τη σκηνή ως ένα τοπίο. Ένα τοπίο αυτόνομο, άρα άχρονο, όπως ακριβώς μας το προβάλει η φύση μπροστά μας και το απομονώνουν τα μάτια μας. Ένα απομονωμένο κάδρο λοιπόν, που, κοιτώντας το εστιάζεις στο στήσιμό του, στη σύνθεσή του και στις αναλογίες του.

Ο Δημήτρη Παπαϊωάννου προσκαλούμενος να εγκαινιάσει με ένα έργο την κεντρική και πλήρως ανακαινισμένη σκηνή του Εθνικού μας θεάτρου, του Κτιρίου Τσίλερ στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου, δημιούργησε το «Πουθενά», σε σύλληψη-σκηνοθεσία δική του.

Και το «Πουθενά» δεν είναι τίποτ' άλλο από ένα τοπίο, ένα σκηνικό τοπίο, με τα δέντρα του, τα σπιτάκια του, τους δρόμους του και τα μονοπάτια του, τον συννεφιασμένο ουρανό του, τους περιπατητές του και πάνω απ’ όλα τον ορίζοντά του. Τώρα, αν όλα αυτά αντικατασταθούν με ευρηματική ευχέρεια από τους τεράστιους μεταλλικούς ψηλόλιγνους κορμούς (τα σταγκόνια), τις καταπακτές, τους προβολείς που το φιλτραρισμένο φως τους διαθλά τη σκηνή, τα 26 ανθρώπινα σώματα που «περιφέρονται» σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, που σκαρφαλώνουν, που κρύβονται, που πέφτουν για να ξανασηκωθούν, που χάνονται και προπάντων που περπατούν στα δυο τους πόδια, έχουμε ένα τοπίο πλήρως μεταφρασμένο στη σκηνική γλώσσα.

Ο θεατή καλείται βάση των συσχετισμών και των εικόνων να βρει αυτός την ιστορία, να την αφουγκραστεί, να την πλάσει, με άλλα λόγια η ιστορία που αφηγείται μια παράσταση σαν το «Πουθενά είναι ελεύθερη πολλών ερμηνειών. Ουσιαστικά δεν αφηγείται μια, αλλά πολλές ιστορίες. Τις ιστορίες των επινοημένων εικόνων που ελεύθερα μετεγγράφονται από τον καθένα.

Ένα τοπίο εντυπωσιακό ύψους 25 μέτρων λοιπόν, άνθρωποι που κινούνται προς όλες τις κατευθύνσεις πάνω, κάτω, αριστερά και δεξιά, ξανά και ξανά, ο δημιουργός του ποτέ δεν θα ξεκαθαρίσει αν ψάχνουν κάτι. Συναισθήματα όπως χαρά, ενθουσιασμός, λαχτάρα απουσιάζουν από τα ανέκφραστα πρόσωπά τους. Εδώ δεν υπάρχουν ήρωες, αλλά ο εμπνευστής τούτου του σπουδαίου εγχειρήματος φρόντισε να το πλαισιώσει από αντι-ήρωες με μόνο φορτίο το σώματα τους, που περιφέρονται πάνω σε τούτο το τοπίο ανέκφραστο, αδημιούργητο σχεδόν, που πιθανότατα να αναζητά το άλλο τους μισό, έτσι όπως ακριβώς ο Πλάτωνας στο Συμπόσιο δια στόματος Αριστοφάνη μας το παρουσιάζει. Κανένας δεν ξέρει αν θα το βρουν, κανείς δεν ξέρει αν θα κοπάσει κάποτε τούτο το αέναο πήγαιν’ έλα, κανένας δεν ξέρει.

Στην Αμερική εδώ και χρόνια άνθησαν τέτοια πρωτοποριακά εγχειρήματα με κύριο εκπρόσωπό τους τον Μπομπ Γουίλσον. Σε αυτήν ακριβώς την πρωτοπορία εντάσσεται και το ευφυέστατο «Πουθενά» του Δημήτρη Παπαϊωάννου.

Τώρα ως αναφορά την γνωστή ιστορία με το γυμνό του φινάλε, αφήνουμε τον ίδιο τον δημιουργό να μιλήσει.

«Είμαι δυσαρεστημένος γιατί μια απλή σκηνή παίρνει τη διάσταση σκανδάλου και συμβάλλει στον αποπροσανατολισμό του κοινού. Έφτιαξα μια παράσταση σαν μια διακριτική τελετή γονιμοποίησης ενός χώρου. Δυστυχώς δεν μπορεί να λειτουργήσει απλώς σαν μια χειρονομία. Ευτυχώς ο κόσμος ανταποκρίνεται και η παράσταση παίρνει τον δρόμο της.

»Είμαι γυμνιστής εδώ και 20 χρόνια και γνωρίζω καλά το γυμνό. Στη δουλειά μου δεν το χρησιμοποιώ ποτέ πολιτικά. Για μένα είναι κάτι τελείως φυσικό. Θυμάμαι τον προβληματισμό μας στην τελετή έναρξης της Ολυμπιάδας για το αν θα έπρεπε ή όχι να εμφανιστεί γυμνή η έγκυος γυναίκα στην πομπή. Από σεβασμό στις μουσουλμανικές χώρες και στην παγκόσμια προβολή του θεάματος, αποφάσισα να μην το κάνουμε. Εδώ όμως πρόκειται για έργο τέχνης. Ο Δρομέας που έβρισκε εμπόδια στους παγκόσμιους πολέμους και έπεφτε, στην ίδια τελετή, είναι για μένα πολύ πιο σοβαρό θέμα από το γυμνό. Γι΄ αυτό και δεν ενέδωσα στις πιέσεις να απαλείψω τη σκηνή».¹

Πηγές και σημειώσεις:

1. Δημήτρης Παπαϊωάννου, ΒΗΜΑ, 23/10/2009

Κείμενο: gayekfansi.blogspot.com

Τελειώνουμε τούτη τη μικρή αναφορά στο «Πουθενά» του Δημήτρη Παπαϊωάννου που εγκαινίασε το Εθνικό μας Θέατρο, με την παράθεση των παρακάτω κειμένων από το πρόγραμμα της παράστασης:

Η μέτρηση του χώρου δεν είναι απλά και μόνο η εισαγωγή μιας σειράς σχεδίων ή νοητικών σχημάτων μέσα στον κόσμο, αλλά απορρέει από την παραστατική πράξη με την οποία συνδεόμαστε πρακτικά με το περιβάλλον μας.

MARK PATERSON, The Senses of Touch: Haptics, Affects and Technologies

***

Το σώμα μας με τα όργανά του είναι το εργαλείο που μεταφέρουμε μέσα στο χώρο.

HERMANN VON HELMHOTZ, The Facts in Perception

***

Ένας τοπογράφος πρέπει να βρεθεί μέσα στο χώρο για να μπορέσει νε διατυπώσει μια σχέση απόστασης ανάμεσα σε δύο πράγματα. Ο τοπογράφος αυτός είναι, θα μπορούσαμε να πούμε, το σώμα που μπορεί να διασχίσει την απόσταση που χωρίζει τα αντικείμενα. […] Το σώμα παίζει του ρόλο του απόλυτου μέτρου, μιας αόρατης μονάδα μέτρησης. Οι αρθρώσεις επιτρέπουν στο σώμα να κινείται, και η κίνηση με τη σειρά της του επιτρέπει νε μετρήσει την απόσταση χρησιμοποιώντας το σώμα ως μετρητή […].

JOSÉ GIL, Metamorpfoses of the Body

Ένας χώρος υπάρχει όταν κάποιος λαμβάνει υπόψη τα διανύσματα κατεύθυνσης, τις ταχύτητες, και τις μεταβλητές του χρόνου. Κατά συνέπεια ο χώρος συντίθεται από τις διασταυρώσεις των κινούμενων στοιχείων. Κατά μια έννοια ενεργοποιείται από το σύνολο των κινήσεων που λαμβάνουν χώρα μέσα του. […] Με λίγα λόγια, ο χώρος είναι ένας βιωμένος τόπος.

MARK AUGÉ, Non-plases: Introduction to an anthropology of supermornity

***

Κάθε σώμα καταλαμβάνει τον τόπο του.

LOUIS MARIN, «Le lieu du pouvoir à Versailles»

***

Στον συνηθισμένο άνθρωπο.

Στον κοινό ήρωα, τον πανταχού παρόντα, που σε αμέτρητες χιλιάδες περπατάει στους δρόμους. […] Αυτός ο ανώνυμος ήρωας είναι πανάρχαιος. Είναι ο ψίθυρος της κάθε κοινωνίας. Σ’ όλες τις εποχές προηγείται των κειμένων. Δεν περιμένει καμιά αναφορά. Σιγά σιγά καταλαμβάνει το κέντρο της επιστημονικής σκηνής. Οι προβολείς έχουν φύγει από τους ηθοποιούς που διαθέτουν ονοματεπώνυμο και κοινωνικά διαπιστευτήρια, και στρέφονται πρώτα προς το μέρος του χορού για να καταλήξουν πάνω στη μάζα του κοινού. […] Είμαστε μάρτυρες της έλευσης των πολλών. Είναι αναπόσπαστό κομμάτι της δημοκρατίας, των μεγάλων πόλεων, της κρατικής διοίκησης, της κυβερνητικής. Είναι μια ελάχιστη και αρραγής μάζα, σφιχτά υφασμένη χωρίς σκισίματα ούτε μπαλώματα, ένα πλήθος ποσοτικοποιημένων ηρώων που χάνουν όνομα και πρόσωπο, μια πλημμύρα μηδενικών στους δρόμους, ένας κινητός κώδικας υπολογισμών και εκλογικεύσεων που δεν ανήκουν σε κανέναν.

MICHEL DE CERTEAU, The Practice of Everyday Living

Περπατάς. Και δεν το συνειδητοποιείς πάντα, αλλά πάντα πέφτεις.

Με κάθε βήμα πέφτεις ελαφρώς προς τα εμπρός.

Και τότε συγκρατείς τον εαυτό σου από την πτώση.

Ξανά και ξανά, πέφτεις. Και πάλι συγκρατείς τον εαυτό σου από την πτώση.

Κάπως έτσι γίνεται να περπατάς και να πέφτεις την ίδια στιγμή.

LARIE ANDERSON, απόσπασμα στίχων του τραγουδιού Walking & Falling

***

Προσέχοντας στον χρόνο και στον χώρο των πραγμάτων, φτάνεις εκεί όπου όλα αρχίζουν να φαίνονται, φτάνεις στην κίνηση και την ακινησία.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ, από το δοκίμιο «Ο Προμηθέας στη ζωγραφική»

Μέσω της χρήσης ενός καθρέφτη το κοινό έχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί ακαριαία τον εαυτό του ως ένα κοινωνικό σώμα (ως μια ενότητα), αντισταθμίζοντας τον τρόπο με τον οποίο ο περφόρμερ ορίζει το κοινό. Έτσι μέσα στην περφόρμανς του δίνεται μια δύναμη αντίστοιχη με αυτή του περφόρμερ.

DAN GRAHAM, από το έργο του Performance/Audience/Mirror (1977)

***

Αυτό που μένει από τα γεγονότα εξαρτάται από μόνον ένα ηθοποιό, αόρατο που γίνεται αντιληπτός αποκλειστικά από την επαναληπτικότητα του βουητού ή από τα αναπάντεχα θαύματα που διαταράσσουν την κανονικότητα. Η μηχανή είναι το πρώτο κινούν, ο μοναχικός θεός από τον οποίο πηγάζει όλη η δράση. Δεν διαχωρίζει μόνο θεατές και όντα, τους συνδέει κιόλας· είναι ένα κινούμενο σύμβολο που βρίσκεται ανάμεσά τους, ένας ακούραστος μοχλός που προκαλεί που προκαλεί αλλαγές στις σχέσεις μεταξύ τον ακίνητων στοιχείων.