Ομοφοβία και θέατρο

Roberto Gonzalez Fernandez "Ένα χέρι θα δίνει τη δύναμη για να χαμογελάω"

Πρώτος ρόλος στο «τρίτο φύλο»

Πόσο προκαλεί η θέα δύο ανδρών σε ερωτικές περιπτύξεις στη σκηνή; Κι αν το θέατρο καθρεφτίζει την πραγματικότητα, γιατί κάποιοι δυσανασχετούν με τα έργα που πραγματεύονται ομοφυλοφιλικές σχέσεις; Η σύγχρονη παγκόσμια δραματουργία στράφηκε εδώ και δύο δεκαετίες σε έργα ωμού ρεαλισμού.

Οι αναφορές σε καυτά επίκαιρα θέματα όπως η βία, η καταπίεση, η πολιτική, η ομοφυλοφιλία, τα θέματα που αφορούν στους μετανάστες μετατρέπονται σε πρωταγωνιστές του σύγχρονου θεατρικού έργου. Ακολουθώντας, λοιπόν, τις τάσεις που επικρατούν στο εξωτερικό, φέτος ανεβαίνουν στην Αθήνα έξι έργα που αναφέρονται σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις.

«Γκέι θέατρο υπάρχει μόνο σε ό,τι αφορά στη θεματολογία», λέει ο Δημήτρης Κομνηνός που στα τέλη Φεβρουαρίου θα σκηνοθετήσει το «Fucking games» του σκοτσέζου συγγραφέα Γκρέι Κλεγκ, ένα ειρωνικό πορτρέτο δύο γκέι ζευγαριών. «Δυστυχώς έχουμε ανάγκη τις ταμπέλες για να συνεννοούμαστε», σχολιάζει η Κατερίνα Μπερδέκα, που φέτος αναμετριέται με σχετικό θέμα. «Συνήθως βαφτίζουμε γκέι θέατρο ένα κείμενο που παραπέμπει στο lifestyle των ομοφυλόφιλων, στα στερεότυπα με τα οποία τους έχουμε χρωματίσει και όχι αυτά που αναπτύσσουν τους βασικούς προβληματισμούς τους. Νομίζω πως διαχωρίζοντας τα είδη απλώς γκετοποιούμε μεγάλη μερίδα ανθρώπων».

Το περίφημο φιλί της διαφήμισης της diesel που ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών

Ξεσηκώθηκε η Λυρική

Υπαινιγμούς ή γκέι χαρακτήρες έχουν δεκάδες έργα που ανεβαίνουν τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα. Αυξάνονται όμως και τα κείμενα που πραγματεύονται αποκλειστικά ομοφυλοφιλικές σχέσεις. «Το κλουβί με τις τρελές» συγκέντρωσε πέρυσι στο «Παλλάς» ένα ετερόκλητο, μαζικό κοινό. Εκεί, όμως, που δοκιμάστηκε η ανεκτικότητα των πιο συντηρητικών ήταν στο γκέι φιλί που αντάλλαξαν οι πρωταγωνιστές της όπερας «Ρούσαλκα» του Αντονίν Ντβόρζακ στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Η σκηνοθέτρια Μαριόν Βάσερμαν αποφάσισε πως ο πρωταγωνιστής πρίγκιπας πρέπει να φιλήσει έναν άλλο άντρα (δηλαδή το είδωλό του στον καθρέφτη) και όσα ακολούθησαν άγγιξαν τα όρια του γελοίου: Στην πρεμιέρα μέλη της ορχήστρας της Λυρικής προειδοποιούσαν με φυλλάδια τους θεατές ότι η παράσταση περιέχει «ακραίες σκηνές ομοφυλοφιλικού περιεχομένου». Την επομένη ομάδα γκέι και λεσβιών απάντησαν με δικό τους κείμενο διαμαρτυρίας.

Και φυσικά, μην ξεχνάμε το έργο του Τόνι Κούσνερ «Αγγελοι στην Αμερική» που ανέβηκε το καλοκαίρι στο Φεστιβάλ Αθηνών σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη. Στην αμερικανική παράσταση του συγκεκριμένου έργου, μάλιστα, αναφέρεται και άρθρο των «Νιου Γιόρκ Τάιμς» -επτά θεατρικά και μούζικαλ με γκέι θεματολογία ανέβηκαν πρόσφατα στη Νέα Υόρκη: «Κυριαρχεί μια νέα φουρνιά έργων που αναφέρονται σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις» γράφει η εφημερίδα. «Αυτά, σε αντίθεση με έργα που δέσποζαν στις δεκαετίες του '80 και του '90 -όπως το "Άγγελοι στην Αμερική"- δεν εστιάζουν τόσο στο πολιτικό μήνυμα, αλλά στις προσωπικές έλξεις και την πρόοδο της κοινωνίας σε αυτόν τον τομέα. Δεν είναι έργα που μιλούν για το AIDS, αλλά για το πάθος και την αμφιθυμία. Η πολιτική υπάρχει σε αυτά ως απόχρωση. Αντιθέτως, αυτό που δεσπόζει είναι οι σύγχρονες ανησυχίες ενός μέσου Αμερικανού μέσα σε ένα γκέι πλαίσιο. Κάποια από αυτά, μάλιστα, επιδιώκουν να αποδείξουν ότι καίρια ζητήματα όπως οι γάμοι, η απόκτηση παιδιού, η μια υιοθεσία δεν διαφέρουν ανάλογα με το φύλο».

Πώς φτάσαμε μέχρι εδώ; «Σίγουρα δεν απελευθερωθήκαμε από τη μια μέρα στην άλλη», λέει ο Δ. Κομνηνός. «Τα πρώτα δείγματα με τις γκέι αποχρώσεις ανιχνεύονται ήδη στα έργα του Τένεσι Ουίλιαμς, ή σε άλλα όπως το "The Boys in the Band"» του Μαρτ Κρόουλι. Έπειτα περάσαμε στις δεκαετίες του '80 και του '90 την περίοδο της "μεταμφίεσης". Πολλά έργα πραγματεύονταν τις ομοφυλοφυλικές σχέσεις, αλλά ο έρωτας δύο γκέι κρυβόταν πίσω από ένα μεγάλο πρόβλημα: άλλοτε ήταν το AIDS, άλλοτε ένας πόλεμος που έφερνε τους ανθρώπους κοντά, άλλοτε ήταν η πολιτική του Μπους. Σήμερα, προσπεράσαμε τα ταμπού και περάσαμε στο άλλο άκρο: δεν υπάρχουν περιορισμοί και η γκέι κοινότητα καλείται πλέον να εξετάσει -και μέσω του θεάτρου- αν η καταπίεση τόσων ετών έχει ως αποτέλεσμα την επιθετικότητα και τη βία που συχνά συναντάμε σε αυτά τα έργα».

Πράγματι, τη δεκαετία του '60 οι συγγραφείς υποχρεώνονταν να αναφέρονται στην ομοφυλοφιλία μέσα από γενικολογίες και υπαινιγμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το «The Boys in the Band» του Μ. Κρόουλι (1968) που μιλάει για τον φόβο των ομοφυλόφιλων. Χαρακτηριστική η ατάκα του έργου: «Δείξε μου έναν χαρούμενο ομοφυλόφιλο και θα σου δείξω ένα χαρούμενο πτώμα».

Εύκολη λύση η καρικατούρα

Ανάλογη ιστορία έχουν και «Οι ψίθυροι» της Λίλιαν Χέλμαν όπου δύο γυναίκες έρχονται «επικίνδυνα» κοντά. Το θεατρικό έργο έγινε ταινία το 1961 με «πέτρες του σκανδάλου» τις Οντρεϊ Χέπμπορν και Σίρλεϊ Μακ Λέιν. Αρκετά χρόνια μετά η Μακ Λέιν παραδέχτηκε πως με τη Χέπμπορν δεν αντάλλαξαν ποτέ κουβέντα σχετικά με τον υπαινισσόμενο ομοφυλοφιλικό δεσμό τους και πως ο σκηνοθέτης (Γουίλιαμ Γουάιλερ) έκοψε σκηνές φοβούμενος την αντίδραση του τύπου.

Όπως επισημαίνουν και οι «Νιου Γιορκ Τάιμς», «τα έργα εκείνης της εποχής ίσως από ενοχή ή από ανάγκη για κάθαρση είχαν πάντοτε αιματοβαμμένο τέλος, αφού οι γκέι πρωταγωνιστές αρρώσταιναν, αυτοκτονούσαν ή τους σκότωναν επειδή είχαν προκαλέσει γενική εχθρότητα».

Όταν πάλι αρχίσαμε να αφήνουμε πίσω μας τα ταμπού ήταν πολύ εύκολο να παρουσιάσουμε τη διαφορετικότητα ως καρικατούρα. «Αν στα έργα που πραγματεύονται γκέι θέματα δεν αποφύγεις τα στερεότυπα, τότε είναι βέβαιο ότι καταλήγεις στη γελοιοποίηση», επισημαίνει ο Σταύρος Στάγκος, που φέτος θα σκηνοθετήσει στην «Αθηναΐδα» το περίφημο «The Pride», που έσκισε πριν από δύο χρόνια στη Νέα Υόρκη. Να και τα υπόλοιπα έργα που πραγματεύονται σχετικά θέματα και ανεβαίνουν φέτος στα αθηναϊκά θέατρα:

* Με τη φράση «Drunk enough to say Ι love you?» ξεκινά η Κάριλ Τέρτσιλ το τελευταίο ομότιτλο έργο της το οποίο πρόκειται να ανέβει το Μάρτιο στο «Από μηχανής» θέατρο. Η βρετανίδα συγγραφέας διηγείται σε αυτήν την αναρχική κομεντί την ιστορία ενός μοναδικού έρωτα: «Ο Σαμ και ο Γκάι είναι ζευγάρι που περνά από όλα τα στάδια της αγάπης, ξεπερνά τα όρια της κτηνωδίας και φτάνει σε ένα παγκόσμιο ερωτικό ολοκαύτωμα», λέει η σκηνοθέτις Κατερίνα Μπερδέκα. «Πρόκειται για μια ιστορία έλξης και θαυμασμού που βαθμιαία μετατρέπεται σε απέχθεια και μίσος για να μπορέσει να ζητήσει την αγάπη με νέους όρους. Είναι, όμως, κι ένα βαθιά πολιτικό έργο, δεδομένου ότι η Τσέρτσιλ χρησιμοποιεί την ερωτική ιστορία δύο αντρών για να μιλήσει για τις σχέσεις των ΗΠΑ με τα άλλα κράτη. Με αυτόν τον τρόπο περιγράφεται στο έργο μια σχέση 70 ετών απόλυτης εξάρτησης και υποταγής. Σε λιγότερο από μία ώρα αναλύουμε τον έρωτα, τις εκλογές, τους πολέμους, τη δημοκρατία, τα βασανιστήρια, τον καφέ, την τρομοκρατία, τον πόλεμο, το κάπνισμα. Όπως οι σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών, έτσι και αυτή των δύο ανδρών ξεκινά από τη γοητεία που ασκεί ο ένας στον άλλον και καταλήγει στη βία». Παίζουν: Κωνσταντίνος Γαβαλάς, Γιώργος Ντούσης.

* Αρκετή κουβέντα σηκώνει και το προκλητικό «Fucking games» του Γκρέι Κλεγκ στο θέατρο «Βικτώρια», μιας και πέρα από το πορτρέτο δύο γκέι ζευγαριών μελετά τη σύγκρουση δύο διαφορετικών γενιών ομοφυλοφίλων. Το 2002 κέρδισε το βραβείο «Λόρενς Ολίβιε» και πολλοί είναι εκείνοι που βάφτισαν ήδη τον Γ. Κλεγκ «διάδοχο» του Μαρκ Ρέιβενχιλ. «Ο Τέρενς και ο Τζόνα είναι μαζί δέκα χρόνια. Τους έχει χτυπήσει η ρουτίνα κι έτσι αποφασίζουν να "ανοίξουν" το κρεβάτι τους και σε άλλους», εξηγεί ο σκηνοθέτης Δ. Κομνηνός. «Ο ένας είναι ένας 45άρης που ζορίστηκε στα νιάτα του και δεν παραδέχτηκε ποτέ στους γονείς του την σεξουαλική του ταυτότητα. Και ο άλλος είναι ένας πιτσιρικάς που αντιμετώπισε στα ίσια το θέμα του αλλά δεν είναι σίγουρο πως ξέρει να διαχειριστεί την απόλυτη ελευθερία». Πρωταγωνιστούν: Γιώργος Γιαννακάκος, Μάνος Καναβός, Χάρης Μπόσινας.

* Τέλη Οκτωβρίου πρόκειται να κάνει πρεμιέρα στο θέατρο «Ζωή Λάσκαρη», στην Αθηναΐδα, το έργο «The Pride» του Αλέξι Κέι Κάμπελ. Η «Περηφάνια» κέρδισε αρκετά βραβεία στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη το 2008, παρουσιάζοντας δύο ιστορίες που εξελίσσονται το 1958 και το 2008.

«Και στις δύο αυτές ιστορίες, τους ρόλους κρατούν οι ίδιοι ηθοποιοί, οι χαρακτήρες έχουν τα ίδια ονόματα, αλλά προσεγγίζουν τα πάθη τους με άλλον τρόπο», λέει ο σκηνοθέτης της παράστασης Σ. Στάγκος.

«Πριν από 50 χρόνια η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν ψυχική ασθένεια και ποινικό αδίκημα. Σήμερα που όλα επιτρέπονται, οι σχέσεις στερούνται ουσιαστικού περιεχομένου και συχνά δοκιμάζονται στο βωμό του χρήματος. Κάποτε οι άνθρωποι είχαν τα συναισθήματα και το πάθος αλλά δεν μπορούσαν να το εκφράσουν. Σήμερα ο έρωτας γίνεται συχνά αντικείμενο προς πώληση». Πρωταγωνιστούν: Πέτρος Λαγούτης, Στάθης Μαντζώρος, Λιλή Τσεσματζόγλου, Δημοσθένης Φίλιππας. 

 

Φωτογραφίες του Bill Costa

Συντροφικότητα και πάθος

* Κλασικό έργο επέλεξε από την άλλη ο Γιώργος Μεσσάλας, που ανεβάζει στο «Αλκυονίς» το «Κάτω από τη σκάλα» του Τσαρλς Ντάγερ, έχοντας δίπλα του τον Πάνο Χατζηκουτσέλη. Είναι μια κωμωδία που πρωτοπαίχτηκε το 1966 στο Λονδίνο σε σκηνοθεσία Πίτερ Χολ και προσεγγίζει τις σχέσεις και τη συντροφικότητα των ανθρώπων, έπειτα από πολλά χρόνια συμβίωσης. «Δεν ακολουθώ τις μόδες. Θέλουμε απλώς να μιλήσουμε για τη συνύπαρξη δύο ανθρώπων. Άλλωστε το έργο αυτό είναι πρόδρομος της σημερινής τάσης», λέει ο Γ. Μεσσάλας. Το παράξενο ζευγάρι ζει μαζί επί 20 χρόνια. Ο ένας είναι αποτυχημένος ηθοποιός που στη συνέχεια γίνεται μπαρμπέρης και ο άλλος είναι επαγγελματίας κουρέας. Ο ερχομός της κόρης του πρώτου θα ανεβάσει τη μεταξύ τους ένταση στο ζενίθ.

* Εν τω μεταξύ, στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης ανεβαίνει το «Δεν έχει ωραίες εικόνες» της Γερτρούδης Στάιν με ερμηνεύτρια την Δ. Χατούπη (13-19/10). Το σκηνοθετεί η Μαριάννα Κάλμπαρη και αναφέρεται στη σχέση δύο γυναικών.

* Τέλος, η περσινή επιτυχία «La Chunga» του Μάριο Βάργκας Λιόσα που η ομάδα «Νάμα» συνεχίζει στο θέατρο «Επί Κολωνώ». Η Ελένη Σκότη σκηνοθετεί και η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη υποδύεται εξαιρετικά μια σκληροτράχηλη Περουβιανή που διατηρεί ένα περιθωριακό καφενείο σε μια παραγκούπολη της Λίμας το 1945. Μεταξύ άλλων το έργο (γραμμένο το 1985) θίγει και το δικαίωμα στη διαφορετικότητα της ερωτικής επιλογής. Η Τσούνγκα, που αρχικά φαίνεται μια ανέραστη γυναίκα, γοητεύεται από τη χαριτωμένη Μέτζε που συνοδεύει έναν θαμώνα του μαγαζιού. Όταν η Τσούνγκα κερδίζει στα ζάρια το κορίτσι, την ανεβάζει στο δωμάτιό της και περνά μαζί της το βράδυ.

ΠΗΓΗ

---

ΜΑΤΟΥΛΣ ΚΟΥΣΤΕΝΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 10 Οκτωβρίου 2010

A nebrasqueer project 

Περισσότερα για την ομοφοβιά: Εδώ