SATYRICON (1969) a film by Federico Fellini

ΣΑΤΥΡΙΚΟΝ (1969) μια ταινία του ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΦΕΛΙΝΙ

«Μέσα από ανολοκλήρωτα επεισόδια, άλλα χωρίς αρχή, άλλα χωρίς τέλος και άλλα χωρίς μέση, η ταινία είναι μια προσπάθεια να κοιτάξει κανείς πέρα από τα σύνορα και να δει την πραγματικότητα ενός εξαφανισμένου κόσμου, την ζωή πλασμάτων με ακατανόητα έθιμα και συνήθειες, τις τελετές και την καθημερινή ζωή μιας ηπείρου που έχει βυθιστεί στο γαλαξία του χρόνου».

Φεντερίκο Φελίνι

Δυο νεαροί Ρωμαίοι, ο Ασίλτο και ο Ενκόπλιο, είναι ερωτευμένοι με τον έφηβο Τζιτόνε. Ο Ασίλτο τον «κλέβει» και ο Ενκόλπιο μαθαίνει ότι πουλήθηκε στον ηθοποιό Βερνάκιο. Ο Ενκόλπιο καταφέρνει να τον πάρει και καταφεύγουν, σ' ένα κτίριο, άνδρο ακολασιών και έγκλυτης ζωής. Εκεί έρχεται και ο Ασίλτο και ο Τσιτόνε του δείχνει την προτίμησή του. Ο Ενκόλπιο θέλει να αυτοκτονήσει, αλλά ένας σεισμός καταστρέφει το κτίριο. Αργότερα συναντά τον γέρο ποιητή Εύμολπο και μαζί πηγαίνουν στο σπίτι του Τριμαλτσιόνε, ενός ακόλαστου και πλούσιου απελεύθερου. Σε μια χυδαία γιορτή ο γέρος ποιητής μαστιγώνεται και ο Ενκόλπιο πιάνεται σκλάβος και καταλήγει στο πειρατικό καράβι του Λύκωνα, όπου ξανασυναντά τον Τζιτόνε και τον Ασίλτο. Ο Ενκόλπιο μονομαχεί με τον Λύκωνα, χάνει και αναγκάζεται να γίνει σύζυγός του. Αργότερα ο Λύκωνας σκοτώνεται και οι περιπέτειες των τριών συνεχίζονται, μέσα στη βία, τις διαστροφές και τις μάχες. Σε μια από αυτές ο Ενκόλπιο αγωνίζεται στον λαβύρινθο ενάντια στον Μινώταυρο. Στο τέλος, μετά το θάνατο του Ασίλτο, αποφασίζει να φύγει με το πλοίο του Εύμολπου, ο οποίος πέθανε αφήνοντας κληρονόμους όσους θα φάνε το πτώμα του. Ο Ενκόλπιο αρνήται να πάρει μέρος στο συμπόσιο, ταξιδεύει όμως με το καράβι προς την Αφρική.

Πηγή:

---

Από τον κατάλογο TUTO FELLINI, που εκδόθηκε από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκη με την ευκαιρία του ομώνυμου αφιερώματος 3-14 Οκτωβρίου 1997 στη Θεσσαλονίκη και 13-21 Οκτωβρίου 1997 στην Αθήνα. 

 

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ

Ακραίο και προκλητικό, παράδοξο και γοητευτικό, μακάβριο και γκροτέσκο το Σατυρικόν του Φελίνι, που από τον ίδιο χαρακτηρίζετε ως «ένα δοκίμιο επιστημονικής φαντασίας του παρελθόντος» είναι η σουρεαλιστική τοιχογραφία μιας κοινωνίας σε ηθική σύγχυση και αποσύνθεση, «ενός πολιτισμού που εξαφανίστηκε στο άπειρο». Ο σκηνοθέτης εμπνέεται από το ομώνυμο, χειμαρρώδες έργο του Πετρώνιου -μια γλαφυρή καταγραφή των παρακμιακών χρόνων του Νέρωνα που διασώζεται ημιτελής- και υιοθετεί την, αποτρεπτική σε ένα μεγάλο βαθμό για την κατανόηση της ταινίας, αποσπασματικότητά του, για να σχολιάσει, με σαρκαστική διάθεση την εποχή του.

Από αυτήν την άποψη θα μπορούσε κανείς να πει πως το φιλμ ενέχει τη θέση μιας κυνικής, σχεδόν βιτριολικής ανάγνωσης των θεμάτων του Dolce Vita. Μια κοινωνία βυθισμένη σε ένα γλυκό, ηδονιστικό λήθαργο, έρμαιο των ενστίκτων της, παραδομένη στο κυνήγι των υλικών απολαύσεων. Μόνο που αυτή τη φορά το αδιέξοδο των προσώπων-καρικατούρων που την αποτελούν δεν είναι πένθιμο αλλά γραφικό ή, καλύτερα, τραγελαφικό... «Η φτώχεια είναι αδελφή της ευφυΐας» λέει στον Ενκόλπιο ο ποιητής Εύμολπος. «Ο πολιτισμός μας έχει εξαντληθεί. Και ποιος ο λόγος αυτής της παρακμής; Η απληστία. Θεωρούμε ομορφότερο ένα σακί χρυσάφι από τα έργα του Φειδία». Στο τέλος της ταινίας ο αδιάφθορος Εύμολπος (που εν τω μεταξύ έχει «υποκύψει») πεθαίνει και ζητά από τους κληρονόμους του, ως όρο για την αποδοχή της διαθήκης του, να τον... κανιβαλίσουν. Ο Φελίνι πάντα πίστευε πως η διαδικασία της αποσύνθεσης είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αναγέννηση και αυτή είναι μάλλον η παράμετρος – κλειδί για την ερμηνεία της ταινίας. Παρόλ' αυτά πιστεύουμε πως η αληθινή δύναμη του Σατυρικόν κρύβεται περισσότερο στην ιδιοφυή εικαστική του σύλληψη (τα σκηνικά και τα κοστούμια, βασισμένα σε σκίτσα του σκηνοθέτη, του Λουίτζι Σκατσιανότσε (Luigi Scaccianoce) και του Νταλίνο Ντονάτι (Danilo Donati) και την εξπρεσιονιστική φωτογραφία του Τσιουζέπε Ροτούνο (Giuseppe Rotunno) και όχι στο περιεχόμενό του... 

Πηγή:

---

Ειρήνη Κατσουνάκη (άρθρο από την παλιά ομάδα του Movieworld: 2003 - 2010)

Αν και εμπνευσμένο από τον Πετρώνιο, το Σατυρικόν αποτελεί μια ολότελα φελινική απεικόνιση της αρχαιότητας, που δεν χρωστά τίποτα στον Ρωμαίο συγγραφέα, ούτε όμως και στην Ιστορία. Ο Φελίνι χαρακτηρίζει την ταινία «δοκίμιο επιστημονικής φαντασίας του παρελθόντος» κι επιχειρεί να δει «την πραγματικότητα ενός εξαφανισμένου κόσμου, τη ζωή πλασμάτων με ακατανόητα έθιμα και συνήθειες, τις τελετές και την καθημερινή ζωή μιας ηπείρου που έχει βυθιστεί στο γαλαξία του χρόνου». Ωστόσο οι αναφορές στο σύγχρονο κόσμο είναι εμφανείς: οι δυο ήρωες θυμίζουν περιπλανώμενους χίπις, ο αξέχαστος Τριμαλχίων είναι ένας Ωνάσης της αρχαιότητας, ενώ βλέπουμε τους ανθρώπους να διακατέχοναται από τους αιώνιους φόβους του θανάτου, της ανικανότητας ή της φρενίτιδας του σεξ, του χρήματος και της εξουσίας.

Η ταινία, αποτελούμενη από συρραφή σκηνών που σκοπό έχουν να προκαλέσουν την αμηχανία του θεατή με τα όσα παράδοξα και θαυμαστά βλέπει στην οθόνη, θυμίζει ημιτελές ψηφιδωτό της αρχαιότητας κι ενδεχομένος να κουράσει το θεατή, έχει όμως εκπληκτική σκηνογραφική σύλληψη από τον Νταλίνο Ντονάτι (Danilo Donati).

Πηγή:

---

Μπ. Ακτσόγλου, ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ, 11 Ιουλίου 2004

Το Σατυρικόν είναι σίγουρα από τις πιο περίεργες και ριψοκίνδυνες ταινίες του Fellini. Ο τρόπος που είναι γυρισμένη και το περιεχόμενό της διχάζει το κοινό. Ορισμένοι πιστεύουν ότι είναι αριστούργημα και άλλοι ότι γίνεται πολύς ντόρος για το τίποτα. Σίγουρα όμως και οι μεν και οι δε, δεν μένουν ατάραχοι από την σκηνοθετική ματιά του Fellini.

Για να κατανοήσουμε το ομολογουμένως παράτολμο της ταινίας πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν, στην χρονική περίοδο των γυρισμάτων και στην εποχή στην οποία αναφέρεται.

Το 1969 που βγήκε η ταινία, ήταν εποχή αμφισβήτησης. Είχε ήδη προηγηθεί ο Μάης του ’68, ορόσημο και σημείο αναφοράς στην άρνηση των νέων σε ηλικία να συμπορευθούν με τα όσα συνέβαιναν γύρω τους. Έτσι η σεξουαλική απελευθέρωση που δεν γνωρίζει φραγμούς λόγω προκαταλήψεων και μετάδοσης νόσων (AIDS) είναι εμφανής στο Σατυρικόν. Είναι ένα από τα στοιχεία που γεφυρώνουν την ταινία με την σύγχρονη εποχή.

Ο Fellini εμπνεύστηκε την ταινία απο το Σατυρικόν του Πετρώνιου, που γράφτηκε την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα κάπου το 60 μ.Χ. Έτσι ο φακός του σκηνοθέτη διακατέχεται από μια κριτική ματιά του μακρινού παρελθόντος, παρελθόν το οποίο δεν είναι σε απόψεις τόσο απόμακρο από το παρόν. Το έργο του Πετρώνιου χάθηκε και ανακαλύφθηκε στο τέλος του Μεσαίωνα ελλιπές. Από το κείμενο που διασώζεται δεν μπορεί να καθοριστεί το βασικό νόημα του έργου, μόνο αποσπασματικές ιστορίες δύο νέων μποέμ που βιώνουν καταστάσεις και εμπειρίες με γνώμονα την ικανοποίηση των σεξουαλικών τους ορέξεων. Πιστή στο έργο, η ταινία δεν έχει αρχή και τέλος, μονάχα ημιτελή επεισόδια. Το άρρωστο μυαλό του Νέρωνα και η εποχή του είναι άριστα εκφρασμένα μέσα από τις πράξεις και τα λόγια των πρωταγωνιστών, του Ενκόλπιου και του Ασίλτους. Κάθε διαστροφή σεξουαλική και μη είναι παρούσα και στην ταινία. Σημαντικό στοιχείο της ταινίας είναι η διαρκής εμφάνιση ανθρώπων με νοητικές ή σωματικές αναπηρίες. Είναι κάτι παρόμοιο με την ταινία Freaks του Tod Browning το 1932. Αρχικά μου προξένησε οργή το γεγονός ότι ο Fellini χρησιμοποιούσε αυτού του είδους την σημειολογία για να εκφράσει την ιδεολογική αναπηρία εκείνης της εποχής. Όμως και σ’ αυτό το σημείο ο σκηνοθέτης δεν κάνει τίποτα άλλο απ’ το να βασίζεται σε ιστορικά στοιχεία. Είναι καταγραμμένο ότι ο Νέρωνας είχε ιδιαίτερη προτίμηση και περιβαλλόταν από ανθρώπους με διαφορετική σωματική διάπλαση. Ίσως χρειαζόταν να νιώσει μ’ αυτόν τον τρόπο την “ανωτερότητα” του δικού του «φυσιολογικού» σώματος. Ματαίως βέβαια και λανθασμένα, αφού είναι γνωστές οι ψυχικές ανωμαλίες του συγκεκριμένου κυρίου! Ο ασταθής του χαρακτήρας τον έστρεψε και εναντίον του Πετρώνιου, ο οποίος αφού χάρισε την ελευθερία στους σκλάβους του, αυτοκτόνησε. Ο Fellini του αποδίδει φόρο τιμής στο μέσο της ταινίας, σε μια σκηνή όπου ένας ευγενής πράττει ακριβώς το ίδιο. Είναι και η μοναδική στιγμή που γαλήνη κυριεύει την εικόνα και που δεν εκφράζεται αλαζονεία και ηθική σήψη.

Το Σατυρικόν του Fellini είναι δύσκολη και παράτολμη ταινία. Σίγουρα πετυχαίνει τον στόχο της αφού με διαδοχικά πλάνα, μια των πρωταγωνιστών και μια του περίγυρού τους, τοποθετεί τον θεατή στη μέση και τον μεταφέρει σε έναν ζοφερό κόσμο που δεν μπορεί να ταυτιστεί. Είναι φυσικό λοιπόν ο θεατής να αποστασιοποιείται και να νιώθει απέχθεια γι’ αυτόν τον όχι και τόσο φανταστικό τρόπο ζωής που παρουσιάζει ο Fellini.

Γι’ αυτό οπλιστείτε με υπομονή! Μην περιμένετε να δείτε ένα έργο γυρισμένο με βάση τον πεπατημένο σκηνοθετικό δρόμο των περισσοτέρων ταινιών. Είναι φτιαγμένο για να απογοητεύσει τον θεατή με αυτό που βλέπει.

Πηγή:

---

Δημήτρης Παπαροϊδάμης από το site: www.cine.gr

Ο Fellini μιλάει για τη ζωή και την υμνεί. Ίσως όμως αυτό το πετυχαίνει μέσα από τον θάνατο, ο οποίος κάνει εξ αντανακλάσεως αισθητή την παρουσία του στα όνειρα, στη νοσταλγία και στον πάντα παρόντα παιδισμό. Ο ώριμος Federico ουδέποτε έπαψε να νιώθει μικρός. Να παίζει με τους κομπάρσους, να παίζει με τον Marcello Mastroianni ή τον Nino Rota, να παίζει με το έργο του. Οι ταινίες του, η Cinecittà, οι γυναίκες του, οι συνεργάτες του ήταν πιθανόν ένας τρόπος να παραμείνει σε έναν παρήγορο κόσμο παιχνιδιού που τον προφύλασσε από τη βέβαιη απειλή των γηρατειών και τού θανάτου.

Ο Fellini είναι στριφνός και δύσκολος δημιουργός. Ίσως κι’ αυτό να είναι αλήθεια, αν θεωρήσει κανείς ότι η γλώσσα τού κινηματογράφου δεν είναι άλλη από εκείνη τής ρεαλιστικής αφήγησης. Τι συμβαίνει όμως όταν κάποιος περνάει από την πραγματικότητα στο όνειρο και πάλι πίσω, μέχρι του σημείου που και ο ίδιος να τα συγχέει; Ή όταν περνάει από όσα είναι αλήθεια σε όσα εκείνος θέλει να πιστεύει για αλήθεια; Τι συμβαίνει άραγε όταν τα λόγια αναμειγνύονται με τις σκέψεις και με τα όνειρα; Ο Fellini αποτυπώνει εκείνα τα λίγα λεπτά τής αφύπνισης όταν δεν γνωρίζουμε αν κάτι το ονειρευτήκαμε, το σκεφτήκαμε, ή το ζήσαμε. Εντούτοις, αυτό που αποδεχόμαστε σαν ανεξήγητο στη ζωή, είναι πιο δύσκολο να το δεχτούμε σαν έκφραση σε μια καλλιτεχνική γλώσσα. Στον Fellini όμως όλα είναι ρεαλισμός, ακόμα και το ασυνείδητό μας.

Ο Fellini αφηγείται αλλοπρόσαλλες ή αστείες ιστορίες. Στην πραγματικότητα όμως ο Fellini, ή τουλάχιστον αυτό κάνει καλύτερα από οτιδήποτε άλλο, αφηγείται όνειρα με το ύφος τής πραγματικότητας και τη φόρμα μιας ζωγραφιάς. Γι’ αυτό και έδινε τόση σημασία στα πρόσωπα των ηθοποιών και όχι στις υποκριτικές τους ικανότητες. Γι’ αυτόν ήταν τα μοντέλα σε έναν πίνακα. Άλλωστε ο Fellini δεν έπαψε ποτέ να σχεδιάζει. Συνήθως στο πλαίσιο δύο θεματικών ενοτήτων. Τα όνειρά του, και τους παράγοντες κάθε επόμενης ταινίας του. Ήρωες, κομπάρσους, ηθοποιούς, αλλά και συνεργάτες του. Ο ίδιος έλεγε ότι ο κινηματογράφος που κάνει δεν είναι ούτε αφηγηματικός, ούτε λογοτεχνικός, αλλά ζωγραφικός. Και ότι η ουσία τού έργου του είναι το φως και η ιδεολογία του η τεχνοτροπία.

Ο Fellini είναι απελπιστικά Ιταλός και απίστευτα Ρωμαίος. Εντούτοις, αυτός ο Ρωμάνος, που δεν μπόρεσε να γυρίσει ταινία μακριά από την αγαπημένη του πόλη, ούτε ακόμα και στην Αμερική όταν τού έταζαν τον ουρανό με τ’ άστρα, έκανε ταινίες που μιλούν στους ανθρώπους κάθε χώρας και κάθε εποχής. Οι ταινίες του έχουν τη δύναμη και το εύρος των παραμυθιών. Ο Fellini διακωμωδεί τη θρησκεία. Δύσκολα όμως μπορεί κανείς να διανοηθεί τον Fellini χωρίς τη γοητεία τής αμαρτίας και των θαυμάτων. Ο καρδινάλιος χορεύει και αυτός στο τέλος τού Οκτώμισι και η Emma κλαίει από πίστη στο θαύμα από τη Γλυκιά Ζωή.

Ίσως το κλειδί των παραπάνω αντιθέσεων να μας το δίνει ο Fellini με τον τίτλο τής πιο διάσημης ταινίας του, της Dolce Vita, όπου υπαινίσσεται την έσχατη και πιο μεγαλειώδη αντίθεση. Η ζωή είναι τραγική, αδιέξοδη, δύσκολη, αλλά, τελικά, Γλυκιά. Θα αρκούσε να αναφερθεί κανείς στα περισσότερα φινάλε των ταινιών του, όπου ένα τελικό χαμόγελο κρύβει πάντα έναν φόβο και μια αμφιβολία. Σχεδόν κανένα τέλος δεν είναι απόλυτα κακό ή καλό.

Πηγή:

---

Πλάτων Ριβέλλης, απόσπασμα από τον πρόλογο στον κατάλογο τής έκθεσης σχεδίων τού Federico Fellini (2009, Ίδρυμα Θεοχαράκη, Επιμέλεια Π.Ρ. και Ελισάβετ Πλέσσα)

 

Hiram Keller στο Σατυρικόν. Photo: Bob Dear-Globe Photos Inc Πηγή

Frederico Fellini και Hiram Keller στα γυρίσματα της ταινίας

Photo: Bob Dear-Globe Photos. Πηγή

Η ταινία στο imdb: Εδώ

Η ταινία στη Βικιπαίδεια: Εδώ

Η ταινία στο site για τον Φελίνι: Εδώ