gay ekfansi: Φεβρουαρίου 2013

Τρίτη 26 Φεβρουαρίου 2013

Pyotr Ilyich Tchaikovsky (1840 – 1893), a tribute

Πορτρέτο του Τσαϊκόφσκι από τον Nikolay Kuznetsov, 1893

ΠΙΟΤΡ ΙΛΙΤΣ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ (1840 – 1893). Μικρό αφιέρωμα σ' ένα μεγάλο συνθέτη

Αν μας ζητούσαν να σκιτσάρουμε με μια πινελιά το πορτρέτο του Τσαϊκόφσκι αυτή θα μπορούσε να λέει ότι: ο διάσημος τούτος συνθέτης της Ρωσίας, κατάφερε να εκφράσει με τη μουσική του τόσο συναίσθημα όσο δεν κατόρθωσε να ζήσει στην πραγματική του ζωή. Στην εποχή του, κάλλιστα, τούτος ο παράξενος και διαφορετικός άνθρωπος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εκκεντρικός. Η αλήθεια είναι ό,τι ο Τσαϊκόφσκι ήταν αρκετά διαφορετικός από τους σύγχρονούς του και δεν ταίριαζε σχεδόν με κανέναν. Σαν παράδειγμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι ενώ σχετίστηκε με σπουδαίους μουσικούς της εποχής του, όπως ο Μποροντίν (Alexander Borodin), ο Μουσόργκσκι (Petrovich Modest Mussorgsky), ο Ρίμσκυ-Κόρσακωφ (Nikolay Rimsky-Korsakov), ποτέ όμως δεν έγινε μέλος της ομάδας τους. Εξάλλου, τα συνεχόμενα ταξίδια του μας δείχνουν ένα άνθρωπο που ασφυκτιούσε στο στενό και πουριτανικό περιβάλλον της Ρωσίας.

Ο Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι (Ρωσικά: Пётр Ильи́ч Чайко́вский), γεννήθηκε στο Βότνισκ στις 7 Μαΐου του 1840. Ήταν το δεύτερο παιδί του Ηλία Πέτροβιτς Τσαϊκόφσκι ιδιοκτήτη ορυχείου σιδήρου, και της Αλεξάνδρας Αντρέγιεβνα. Είχε προηγηθεί η γέννηση του πρώτου αγοριού της οικογένειας, του Νικολάι, στις 21 Μαΐου του 1838. Ακολούθησαν, η Αλεξάνδρα στις 9 Ιανουαρίου του 1842, ο Ιππόλυτος στις 22 Απριλίου του 1843, και, τέλος, οι δίδυμοι Μόδεστος και Ανατόλι, που αντίκρισαν το φως της μέρας στις 13 Μαΐου του 1850.

Τα παιδικά του χρόνια ήταν αρκετά συμβατικά, τολμούμε να πούμε αντιμουσικά, αφού οι ανήκοντες στη μεσαία τάξη γονείς του, προγραμμάτιζαν τον νεαρό Πιοτρ Ίλιτς για νομικό και δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη μουσική παιδεία. Ο πρόωρος θάνατος της μητέρας του από χολέρα το 1854, θα προκαλέσει έναν συναισθηματικό ακρωτηριασμό στον Τσαϊκόφσκι, που θα τον αντιδιαστείλει συνεχίζοντας με πάθος τα μαθήματα πιάνου που είχε αρχίσει από την ηλικία των 5 ετών με τη Μαρία Μάρκοβνα Παλχίκοβα. Οι παράλληλες σπουδές του στο Πανεπιστήμιο θα συνεχιστούν βέβαια και το 1859, θα γίνει δεκτός στο Υπουργείο Δικαιοσύνης με το βαθμό του εισηγητή Α’. Χωρίς να εγκαταλείψει ποτέ τα μαθήματα της μουσικής μετά από ένα ταξίδι σε Γερμανία, Βέλγιο, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία, το 1961, θα παραιτηθεί από τη θέση του στο Υπουργείο, για να αφιερωθεί από εδώ και πέρα αποκλειστικά στη μουσική, αυτό γίνεται το 1863.

Ο Τσαϊκόφσκι με τον τσελίστα Anatoly Brandukov (1858-1930), το 1888.

Ο Τσαϊκόφσκι πάντα λαχταρούσε μια παθιασμένη σχέση, μια σχέση που ποτέ δεν ήρθε. Η γνωστή σχέση του με την χήρα Ναντέζντα φον Μεκ βασίζονταν σε αμοιβαία εκτίμηση αφού η Μαντάμ φον Μεκ ερωτεύτηκε τη μουσική του Πιοτρ Ίλιτς από την πρώτη στιγμή που της την παρουσίασε ο Νικολάι Ρουμπινστάιν, εργοδότης του Τσαϊκόφσκι. Η σχέση τους περιορίστηκε σε ανάλλαγες φλογερών γραμμάτων. Αντάλλαξαν περίπου 1100 γράμματα σε διάστημα 13 χρόνων, -μερικές φορές τρία και τέσσερα την ίδια μέρα. Η σχέση τους περιορίστηκε μόνο στο χαρτί και αυτό βόλευε τον Τσαϊκόφσκι, εξάλλου η φον Μεκ έθεσε στη διάθεση του συνθέτη ετήσιο εισόδημα 6.000 ρουβλιών –ποσό που ήταν αρκετό για μια άνετη ζωή- με την προϋπόθεση να μην συναντηθούν ποτέ. Το 1890 πεπεισμένη ότι είχε χρεοκοπήσει του διέκοψε το ετήσιο εισόδημα καθώς και την αλληλογραφία. Για τον Πιοτρ Ίλιτς, αυτό ήταν ένας ισχυρός κλονισμός.

Ο μεγάλος κόλαφος για τον Τσαϊκόφσκι όμως, ήρθε, όταν το 1877, σε ηλικία 37 ετών έλαβε μια ερωτική επιστολή από μια άγνωστη σε αυτόν γυναίκα, την 20άχρομη Αντωνίνα Ιβάνοβνα Μιλιούκοβα. Η Μιλιούκοβα σπούδαζε μουσική και –όπως του έγραφε- είχε ερωτευτεί το συναίσθημα που αυτός εξέφραζε με τη μουσική του. Η παθιασμένη αυτή θαυμάστρια δεν περιορίστηκε στο πρώτο γράμμα, αλλά άρχισε να τον βομβαρδίζει με επιστολές γεμάτες πάθος, απειλώντας τον μάλιστα ότι θα αυτοκτονήσει αν δεν δέχονταν να συναντηθούν. Αποτέλεσμα όλου αυτού του γελοίου παιχνιδιού ήταν να βρεθεί την ίδια χρονιά -6 Ιουλίου- παντρεμένος για να την εγκαταλείψει κατά τη διάρκεια του μήνα του μέλιτος στις 26 Ιουλίου δηλώνοντας ότι η φυσική επαφή μαζί της ήταν αποκρουστική. Έτσι όπως εξελίχθηκε το όλο σκηνικό, θα μπορούσε να πει κανείς ότι για τον Τσαϊκόφσκι ήταν μια καταστροφή, αφού οι νευρικοί κλονισμοί ήταν συνεχόμενοι. Θα συνεχίσει όμως να έχει μια αξιοζήλευτη συνθετική δραστηριότητα, αφού η μουσική είναι το μόνο του καταφύγιο. Θα λέγαμε ότι ήταν το κάστρο του, που το είχε υψώσει σταθερά γύρω του και δεν επέτρεπε σε κανέναν να κοιτάξει μέσα. Ο ίδιος συνήθιζε να λέει ότι: «η μούσα δεν έχει ωράριο», και πράγματι, από τις 9:30 κάθε πρωί βρισκόταν μπροστά στο πιάνο και εργαζόταν πυρετωδώς μέχρι το απόγευμα που έβγαινε για έναν μικρό περίπατο σκεφτόμενος την πρωινή δουλειά του. Επέστρεφε και συνέχιζε την εργασία διορθώνοντας τις παρτιτούρες της μέρας. Οτιδήποτε διέκοπτε αυτή του την ισορροπία μπορούσε να τον αναστάτωσει σε σημείο να χάνει τον ειρμό της μουσικής του σκέψης.

Ο Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι πέθανε το 1893 σε ηλικία μόλις 53 ετών. Επίσημα αναφέρετε ως αιτία θανάτου η χολέρα. Η αλήθεια όμως κρύβεται κάτω από μια βαθιά ερωτική προτίμηση και επιθυμία. Οι νεότεροι βιογράφοι του δεν παραλείπουν να αναφερθούν στην ομοερωτική έλξη του συνθέτη. Με άλλα λόγια, όλο αυτό το πάθος που καθρεπτίζεται στα έργα του, με αποκορύφωμα την 6 Συμφωνία την ονομαζόμενη και Παθητική, δεν είναι τίποτ’ άλλο από μια δίψα για ζωή, μια ζωή που δεν μπόρεσε να ζήσει έτσι όπως ακριβώς τη λαχταρούσε και την ονειρευόταν. Καταπιέζοντας λοιπόν τα συναισθήματά του και τις προτιμήσεις του, ο Τσαϊκόφσκι, βρήκε ελεύθερη έκφραση γι’ αυτά στη γλώσσα της μουσικής. Εξάλλου στην ρώσικη κοινωνία -υψηλή ή μεσαία δεν έχει σημασία-, ο πουριτανισμός βοηθούμενος από τον χριστιανισμό περίσσευε, πνίγοντας κάθε ελεύθερη φωνή και διαφορετικότητα, καταδικάζοντας κάθε προοδευτικό πνεύμα σε μαρασμό. Η άλλη εκδοχή για το θάνατό του, η αληθινή, βρίσκεται ανάμεσα στην εκδοχή που τον θέλει να υποχρεώθηκε να δηλητηριαστεί για να μην ξεσπάσει σκάνδαλο γύρω από το ερωτικό του πάθος για τους άντρες, ή, να θέλησε μόνος του να βάλει ένα τέρμα σε μια ζωή αντίθετη των επιθυμιών του. Κάπου εδώ τελειώνει ο μύθος της ζωής του και αρχίζει ο μύθος του έργου του, ένα έργο σπουδαίο, που καθρεφτίζει πάθος, συναίσθημα και υψηλή ποίηση.

Ο Τσαϊκόφσκι με τον αγαπημένο του ανιψιό Vladimir Lvovich Davïdov (1871/2-1906)
Ήταν ο μεγάλος έρωτας για τον οποίο έγραψε την 6η Συμφωνία, την αποκαλόύμενη και Παθητική

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΠΙΟΤΡ ΙΛΙΤΣ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ

1840. 25 Μαΐου: Γέννηση του συνθέτη στο Βόντισκ, της επαρχίας Βιάτκα. Ο αδελφός του Νικολάι ήταν ήδη δύο ετών.

1842. Γέννηση της αδελφής του Αλεξάνδρας.

1844. Αρχίζει μαθήματα μουσικής με την γκουβερνάντα του, Φάννη Ντυρμπάχ. Γέννηση του αδελφού του Ιππόλυτου.

1845. Αρχίζει μαθήματα πιάνου με τη Μαρία Μάρκοβνα Παλχίκοβα.

1848. Η οικογένεια εγκαθίσταται στη Μόσχα, ύστερα από απόσπαση εκεί του πατέρα του. Λίγους μήνες αργότερα η οικογένεια φεύγει για την Αγία Πετρούπολη. Ο Πιότρ Ίλιτς γίνεται μαθητής του Φιλίπποβ.

1850. Γέννηση των δίδυμων αδελφών του Ανατόλι και Μοδέστου.

1851. Ο Πιότρ Ίλιτς εγγράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολής.

1854. Η μητέρας του Πιοτρ Ίλιτς πεθαίνει από χολέρα.

1855. Παίρνει μαθήματα πιάνου από τον Ροδόλφο Κούντινγκερ ενώ σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο.

1859. Γίνεται δεκτός στο Υπουργείο Δικαιοσύνης με το βαθμό του εισηγητή Α’.

1860. Συνεχίζει να μελετάει πιάνο και σύνθεση και παρακολουθεί όλες τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται στην Αγία Πετρούπολη.

1861. Παίρνει άδεια από το Υπουργείο και φεύγει για πρώτη φορά από τη Ρωσία. Επισκέπτεται τη Γερμανία, το Βέλγιο, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία.

1862. Συνεχίζει τις μουσικές του σπουδές δίπλα στον καθηγητή Ζαρέμπα, ενώ εργάζεται πάντα στο Υπουργείο Δικαιοσύνης.

Ο Τσαϊκόφσκι με τον τσελίστα Anatoly Brandukov (1858-1930). Παρίσι, 1888.

1863. Παραιτείται από τη θέση του και αφιερώνεται στη μουσική. Παίρνει μαθήματα σύνθεσης από τον Ν. Ρουμπινστάιν.

1864. Συνθέτει την εισαγωγή στο έργο του Οστρόφσκι «Η θύελλα».

1865. Ο Ν. Ρουμπινστάιν προσλαμβάνει τον Πιότρ Ίλιτς στη θέση του καθηγητή της αρμονίας στο νεοϊδρυθέν Ωδείο της Μόσχας.

1866. Συνθέτει την Πρώτη Συμφωνία σε σολ ελάσσονα. Τον Ιούλιο παθαίνει νευρικό κλονισμό και πηγαίνει να αναπαυθεί στο σπίτι της πεθεράς της αδελφής του.

1867. Συνθέτει την όπερα Βοεβόδας. Την άνοιξη επισκέπτεται την Φιλανδία. Το καλοκαίρι πηγαίνει στο Χάπσαλ, όπου συνθέτει τις Αναμνήσεις απ’ το Χάπσαλ (έργο για πιάνο). Το Δεκέμβριο συναντιέται με τον Έκτορα Μπερλιόζ στη Μόσχα.

1868. Πηγαίνει στη Αγία Πετρούπολη, όπου συναντιέται με τους Μπαλακίρεφ, Κούι, Νταργκομίζκι, Ρίμσκι-Κόρσακοφ και Στάβορ. Κάνει δεύτερο ταξίδι στο εξωτερικό και επισκέπτεται το Βερολίνο και το Παρίσι με το φίλο του Βλαδίμηρο Σιλόφσκι. Γνωρίζεται με την Ντεριζέ Αρτώ.

1869. Η Αρτώ παντρεύεται τον Μαριάνο Παντίγια Ράμος. Την ίδια χρονιά ανεβάζεται ο Βοεβόδας. Ο Πιοτρ Ίλιτς αρχίζει να συνθέτει την όπερα Οντίν, την φαντασία Ρωμαίος και Ιουλιέττα και τους Δώδεκα Ρώσικους Λαϊκούς Χορούς για πιάνο. Το Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς έχει τελειώσει τα Έξι τραγούδια opus 6, και το χορωδιακό μέρος της όπερας Μανδραγόρας.

1870. Πηγαίνει στο Μπαντ Ζόντεν με το φίλο του Σιλόφσκι και από εκεί στο Μανχάιμ, για να παρακολουθήσει το Φεστιβάλ για τα εκατό χρόνια απ’ τη γέννηση του Μπετόβεν. Επισκέπτεται κατόπιν το Νικολό Ρουμπινστάιν στο Βισμπάντεν. Στη συνέχεια πηγαίνει στο Ιντερλάκεν της Ελβετίας, στο Μόναχο και στη Βιέννη. Επιστρέφει στη Μόσχα περί τα τέλη Αυγούστου.

1871. Συνθέτει το πρώτο Κουαρτέτο Εγχόρδων σε ρε μείζονα opus 11. Συναντιέται με τον Τουργκένιεβ.

1872. Συνθέτει την Εορταστική Καντάτα για τα εγκαίνια της Έκθεσης που διοργανώνεται με την ευκαιρία της 200ηςεπετείου από τη γέννηση του Μεγάλου Πέτρου. Συνθέτει την Δεύτερη Συμφωνία σε ντο ελάσσονα opus 17.

1873. Επισκέπτεται πάλι τη Γερμανία, την Ελβετία και την Ιταλία. Συνθέτει την Φαντασία που είναι βασισμένη στο έργο Τρικυμία του Σαίξπηρ.

1874. Συνθέτει το δεύτερο Κουαρτέτο Εγχόρδων σε φα μείζονα opus 23, που αφιερώνει στον Χανς φον Μπύλοβ. Γυρίζει στην Ιταλία την Άνοιξη. Συνθέτει το Πρώτο Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα opus 23, που αφιερώνει στον Χανς φον Μπύβολ.

1875. Συνθέτει την Τρίτη Συμφωνία σε ρε μείζονα opus 29 και τη Λίμνη των Κύκνων. Στις 13 Οκτωβρίου παίζεται στη Βοστώνη το Πρώτο Κονσέρτο του για πιάνο με τον Χανς φον Μπύβολ.

1876. Πηγαίνει στο Παρίσι για να επισκεφτεί τον αδελφό του Μόδεστο. Γράφει το Τρίτο Κουαρτέτο Εγχόρδων σε μι ύφεση ελάσσονα opus 30. Τον Ιούλιο της ίδια χρονιάς πηγαίνει στο Βισύ, για ιαματικά λουτρά. Κατόπιν επισκέπτεται το Μπαϋρώυτ όπου συναντιέται με τον Φρανς Λιστ. Αναζητά τον Βάγκνερ αλλά αυτός αρνείται να τον συναντήσει. Συνθέτει την Φραντζέσκα ντα Ρίμινι. Στην Πετρούπολη συναντιέται με τον Τολστόι και αρχίζει να αλληλογραφεί με την φον Μεκ, η οποία είχε τότε χάσει το σύζυγό της και θαύμαζε τον Τσαϊκόφσκι. Συνθέτει τις Παραλλαγές σε ένα θέμα ροκοκό opus 33, για τσέλο και ορχήστρα.

Ο Τσαϊκόφσκι με τη σύζυγό του Antonina Miliukova
κατά τη διάρκεια του μήνα του μέλιτος τον Ιούλιο του 1877.
Ο Τσαϊκόφσκι θα την εγκαταλείψει 20 μέρες μετά το γάμο,
δηλώνοντας ότι η φυσική επαφή μαζί της είναι αποκρουστική.

1877. Αρχίζει να συνθέτει την Τετάρτη συμφωνία σε φα ελάσσονα opus 36 και παράλληλα να εργάζεται πάνω στο έργο του Αλέξανδρου Πούσκιν Ευγένιος Ονέγκιν. Παντρεύεται την Αντωνίνα Ιβάνοβνα Μιλιούκοβα στις 6 Ιουλίου, την οποία εγκαταλείπει στις 26 Ιουλίου και πηγαίνει να μείνει στην Καμένκα. Το Σεπτέμβριο επιστρέφει στη γυναίκα του και επιχειρεί να αυτοκτονήσει. Χωρίζει τελικά και πηγαίνει στην Ελβετία με τον αδελφό του Ανατόλι. Η φον Μεκ του χορηγεί ετήσια ράντα 6.000 ρουβλίων. Τη ίδια χρονιά πηγαίνει στην Ιταλία και την Αυστρία.

1878. Μένει στο Σαν Ρέμο και στη Φλωρεντία και εργάζεται με πάθος, θέλοντας να τελειώσει την Τέταρτη Συμφωνία και τον Ευγένιο Ονέγκιν, πράγμα που το κατορθώνει. Την ίδια χρονιά συνθέτει το Κονσέρτο για βιολί και ορχήστρα opus 35 και αρχίζει να συνθέτει τη Σονάτα για πιάνο opus 37, και την Παρθένα της Ορλεάνης.

1879. Ανεβαίνει ο Ευγένιος Ονέγκιν στη Μόσχα με επιτυχία. Συνθέτει το Δεύτερο Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα σε σολ μείζονα opus.

1880. Πηγαίνει στην Ιταλία, όπου αρχίζει να συνθέτει το Ιταλικό Καπρίτσιο. Πεθαίνει ο πατέρας του, Ο Πίοτρ Ίλιτς γυρίζει στη Ρωσία. Συνθέτει διάφορα έργα μεταξύ των οποίων και τη Σερενάτα Εγχόρδων opus 48.

1881. Πηγαίνει στη Ρώμη και τη Φλωρεντία. Πεθαίνει ο Νικολάι Ρουμπινστάιν και του προτείνεται η θέση του διευθυντή στο Ωδείο της Μόσχας, την οποία δεν αποδέχεται.

1882. Παρουσιάζει την Εισαγωγή 1812 και το Τρίο opus 50 στη μνήμη του Ν. Ρουμπινστάιν.

1883. Επισκέπτεται το Βερολίνο και το Παρίσι. Συνθέτει τον Μαζέπα, που βασίζεται σ’ ένα ποίημα του Πούσκιν.

1884. Παίζεται ο Μαζέπα στη Μόσχα και στη Αγία Πετρούπολη. Συνθέτει την Τρίτη Σουίτα για ορχήστρα opus 55.

1885. Συνθέτει το συμφωνικό ποίημα Μάνφρεντ και αρχίζει να εργάζεται πάνω στη Μάγισσα.

1886. Φεύγει για το Παρίσι, όπου συναντάει τον Ντελίμπ, τον Φωρέ, τον Λαλό και την Πωλίν Βιαρντώ.

1887. Παίζεται η νέα διασκευή της όπεράς του Βάκουλα ο Σιδεράς. Επισκέπτεται τον αδελφό του Ανατόλι στην Τυφλίδα και συνθέτει τη Σουίτα Μοσταρτιάνα. Πηγαίνει στο Άαχεν, για να επισκεφτεί τον ετοιμοθάνατο φίλο του Κοντράτγιεφ. Γυρίζει περί τα τέλη Οκτωβρίου στην Αγία Πετρούπολη.

1888. Πηγαίνει στη Λειψία, όπου συναντιέται με τον Γιοχάννες Μπραμς και τον Εντβαρντ Γκρηγκ. Την ίδια χρονιά πηγαίνει στο Αμβούργο και στο Βερολίνο, όπου συναντιέται με τη Ντεζιρέ Αρτώ. Στην Πράγα συναντιέται με το Ντβόρζακ και κατόπιν στο Παρίσι με τον Γκουνώ και τον Μασνέ. Γυρίζει στη Ρωσία, όπου συνθέτει την Πέμπτη Συμφωνία σε μι ελάσσονα opus 64 και την Εισαγωγή του Άμλετ opus 67.

1889. Κάνει μουσική περιοδεία στην Κολωνία, Φραγκφούρτη, Δρέσδη, Γενεύη και Αμβούργο, όπου διευθύνει τις τοπικές ορχήστρες ερμηνεύοντας έργα του. Στο Λονδίνο παρουσιάζει τη μουσική μπαλέτου Η ωραία κοιμωμένη του δάσους.

1890. Στην Αγία Πετρούπολη παρουσιάζει την όπερά του Ντάμα Πίκα πάνω σ’ ένα λιμπρέτο γραμμένο από τον αδελφό του Μόδεστο, βασισμένο σε έργο του Πούσκιν. Έρχεται σε ρήξη με την Φον Μεκ.

1891. Εργάζεται πάνω στην όπερα Γιολάντα και τη σουίτα μπαλέτου Καρυοθραύστης. Πηγαίνει στο Παρίσι, ύστερα από νευρική κρίση, για να ηρεμήσει. Το Μάρτιο ταξιδεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Διευθύνει τις ορχήστρες της Βαλτιμόρης, της Νέας Υόρκης και της Φιλαδέλφειας. Επιστρέφει στη Μόσχα στις 6 Νοεμβρίου. Παρουσιάζει τα έργα του Ευγένιος Ονέγκιν, Γιολάντα και Καρυοθραύστης με επιτυχία. Επισκέπτεται πάλι το Βισύ, το Σάλτσμπουργκ και τη Βιέννη.

1893. Συνθέτει την Έκτη Συμφωνία σε σι ελάσσονα opus 74 γνωστή και ως Παθητική, καθώς και πολλά τραγούδια και χορούς. Πεθαίνει στις 6 Νοεμβρίου, αν και στη μέρα του θανάτου του δεν συμφωνούν οι βιογράφοι, μιας και τα πράγματα δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένα γιατί η ημερομηνία κρατήθηκε μυστική, αφού ο συνθέτης οδηγήθηκε στην αυτοκτονία από την αριστοκρατία της Αγίας Πετρούπολης. Ως επίσημη αιτία βέβαια, αναφέρετε η χολέρα. Τα γεγονότα όμως δεν μπορούν να επιβεβαιώσουν κάτι τέτοιο. Εξάλλου η επιδημία είχε παρουσιάσει ύφεση, ο Τσαϊκόφσκι δεν είχε καμιά επαφή με την περιοχή που είχε πληγεί, οι γιατροί ήταν ασαφείς σε αυτά που έλεγαν, αφού αρχικά μίλησαν για τυφοειδή πυρετό, μετά για λοίμωξη εντέρων και τέλος για χολέρα. Εξάλλου ο Τσαϊκόφσκι την προηγουμένη ήταν εντελώς καλά, και δεν δικαιολογείται θάνατος από τέτοια αιτία σε μόνο δύο μέρες. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι το σπίτι του συνθέτη δεν τέθηκε σε καραντίνα μετά την ταφή του, όπως γινόταν σε τέτοιες αιτίες θανάτου. Το 1920 ο Λεβ Μπέτρεσον, φίλος και γιατρός του συνθέτη ο οποίος είχε εξετάσει τον Τσαϊκόφσκι, εξομολογήθηκε στον Γκέοργκι Ορλώφ το μυστικό που ο συνθέτης πήρε στον τάφο του, ότι δηλαδή αυτοκτόνησε. Ο Γκέοργκι Ορλώφ ήταν ο σύζυγος της Αλεξάνδας Ορλόβα στην οποία χρωστάμε μια εξαιρετική βιογραφία που έριξε φως στη ζωή του συνθέτη και που μεταφράστικε στα Αγγλικά, όταν εγκατέλειψε τη Ρωσία και εγκαταστάθηκε στη Δύση. (εκδόσεις Oxfort University Press 1992).

Να πως έχουν τα πράγματα: Το βράδυ της 31 Οκτωβρίου 1893 ο Τσαϊκόφσκι δεν πήγε στο θέατρο να παρακολουθήσει τους Μακαβαίους του Άντον Ρουμπινστάιν, αλλά στο σπίτι του αντιεισαγγελέα της Αγίας Πετρούπολης, Τζάκομπι. Αυτός του ανακοίνωσε ότι ο κόμης Στένμποκ-Φέρμορ του είχε παραδώσει αναφορά με παράκληση να την κοινοποιήσει στον τσάρο, στην οποία κατονόμαζε τις ανήθικες προτάσεις που ο μουσικός είχε κάνει στον ανιψιό του. Ο Τζάκομπι χωρίς πολλά λόγια του είπε ότι αν αυτό γινόταν θα έπεφτε στη δυσμένεια του τσάρου, θα καταρρακωνόταν ηθικά και θα έπαιρνε το δρόμο για τα Ουράλια. Επίσης θα καταξευτέλιζε και τη Νομική Σχολή της Αγίας Πετρούπολης της οποίας παρόντες σ' εκείνο το «δικαστήριο» ήταν απόφοιτοι. Η σύζυγος του Τζάκομπι, Ελισάβεθ, τη βραδιά εκείνη ήταν στο διπλανό δωμάτιο και άκουσε όλα όσα ειπώθηκαν. Λέγοντάς το στον άντρα της εκείνος την όρκισε να μην πει τίποτα σε κανένα και εκείνη του είπε να μην παραδώσει την αναφορά στο τσάρο, αλλά τη διαβεβαίωσε ότι δεν έχει δικαίωμα να το κάνει. Η Κυρία Τζάκομπι, μίλησε για όλα αυτά λίγο πριν πεθάνει στην κόρη της Βέρα Κουζνέτσοβα. Έτσι σιγά σιγά το παζλ της αλήθειας για το θάνατο του Τσαϊκόφσκι συμπληρώθηκε.

Ο Τσαϊκόφσκι με τον πιανίστα Alexander Siloti, 1890.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥΣ

Έργα για ορχήστρα

1864, opus 76, Εισαγωγή στη «Θύελλα» του Οστρόφσκι.
1866, opus 13, Συμφωνία Αρ. 1 σε σολ ελάσσονα.
1866, opus 15, Εισαγωγή στο θέμα του Δανικού Εθνικού Ύμνου.
1868, opus 13, Συμφωνικό Ποίημα «Fatum» (Φαντασία).
1869, opus -, Ρωμαίος και Ιουλιέττα (συμφ. Φαντασία - εισαγωγή).
1872, opus 17, Συμφωνία Αρ. 2 σε ντο ελάσσονα.
1873, opus 18, Συμφωνική Φαντασία στο έργο «Τρικυμία».
1875, opus 29, Συμφωνία Αρ. 3 σε ρε μείζονα.
1876, opus 31, Σλαβικό Εμβατήριο ή Σλαβόνικο εμβατήριο.
1876, opus 32, Φραντζέσκα ντα Ρίμινι (Συμφ. Φαντασία).
1877, opus 36, Συμφωνία Αρ4. Σε φα ελάσσονα.
1878/9, opus 43, Σουίτα Αρ. 1 σε ρε ελάσσονα.
1880, opus 45, Ιταλικό Καπρίτσιο.
1880, opus 49, Εισαγωγή 1812.
1883, opus -, Το Εμβατήριο της Στέψης.
1883, opus 53, Σουίτα Αρ. 2 σε ντο μείζονα.
1884, opus 55, Σουίτα Αρ. 3 σε σολ μείζονα.
1884/5, opus 58, Συμφωνία «Μάνφρεντ».
1887, opus 61, Σουίτα Αρ. 4 «Μοτσαρτιάνα».
1888, opus 64 Συμφωνία Αρ. 5 σε μι ελάσσονα.
1888, opus, 67α, Εισαγωγή-Φαντασία «Άμλετ».
1890/1, opus, Εισαγωγικό Ποίημα «Βοεβόδας».
1892, opus 71α, Καρυοθραύστης (Σουίτα μπαλέτου).
1893, opus 74, Συμφωνία Αρ. 6 σε σι ελάσσονα.

Μουσική μπαλέτου

1875/6, opus 20, Η λίμνη των κύκνων.
1888/9, opus 66, Η ωραία κοιμωμένη.
1891/2, opus 71, Ο Καρυοθραύστης.

Περιστασιακή μουσική

1873, opus 12, Η Χιονάτη.
1891, opus 67b, Άμλετ.

Μουσική για ορχήστρα εγχόρδων

1880, opus 48, Σερενάτα για ορχήστρα εγχόρδων σε ντο μείζονα.

Μουσική για ένα όγρανο και ορχήστρα

1874/5, opus 23, Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα Αρ. 1 σε σι ύφεση ελάσσονα.
1875, opus 26, Μελαγχολική Σερενάτα για βιολί και ορχήστρα.
1876, opus 33, Παραλλαγές πάνω σ’ ένα θέμα ροκοκό για τσέλο και ορχήστρα.
1877, opus 34, Βαλς-Σκέρτσο για βιολί και ορχήστρα.
1877/8, opus 44, Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα Αρ. 2 σε σολ μείζονα.
1884, opus 56, Φαντασία κονσέρτου για πιάνο και ορχήστρα.
1887, opus 62, Καπριτσιόζο, κομμάτι για τσέλο και ορχήστρα.
1893, opus 75, Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα Αρ. 3 σε σι ύφεση μείζονα (το πρώτο μέρος).
1893, opus 79, Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα Αρ. 3 σε σι ύφεση μείζονα (Αντάντε και φινάλε) – Ενορχήστρωση Τανέγιεφ.

Μουσική δωματίου

1871, opus 11, Κουαρτέτο εγχόρδων Αρ. 1 σε φα μείζονα.
1874, opus 22, Κουαρτέτο εγχόρδων Αρ. σε φα μείζονα.
1876, opus 30, Κουαρτέτο εγχόρδων Αρ. 3 σε σι ύφεση ελάσσονα.
1881/2, opus 50, Τρίο για πιάνο βιολί τσέλο σε λα ελάσσονα.

Μουσική για βιολί και πιάνο

1878, opus 42, Αναμνήσεις από ένα αγαπημένο τόπο.

Μουσική για πιάνο

1865, opus 80, Σονάτα σε ντο δίεση μείζονα.
1867, opus 1, «Σκέρτσο α λα ρους» και «Έμπρομτυ» σε μι ύφεση ελάσσονα.
1867, opus 2, Αναμνήσεις απ’ το Χάπσαλ.
1868, opus 4, Βαλς-Καπρίτσιο σε ρε μείζονα.
1868, opus 5, Ρομάντζα σε φα ελάσσονα.
1870, opus 7, Βαλς-Σκέρτσο σε λα μείζονα.
1870, opus 8, Καπρίτσιο σε σολ ύφεση μείζονα.
1870, opus 10, Νυχτερινό και Χιουμορέσκα.
1873, opus 19, Έξι κομμάτια για πιάνο.
1873, opus 21, Έξι κομμάτια για πιάνο πάνω στο ίδιο θέμα.
1875/6, opus 37β, Οι Εποχές: Δώδεκα κομμάτια για πιάνο.
1876/8, opus 40, Δώδεκα κομμάτια για πιάνο (λίγο δύσκολα).
1878, opus 37, Σονάτα για πιάνο σε σολ μείζονα.
1878, opus 39, Παιδικό Άλμπουμ: 24 εύκολα κομμάτια για πιάνο.
1882, opus 51, Έξι κομμάτια για πιάνο.
1886, opus 59, Ντούμκα, κομμάτι για πιάνο.
1893, opus 72, Δεκαοχτώ κομμάτια για πιάνο.

Όπερες

1867/8, opus 3, Βοεβόδας.
1869, opus -, Οντίν.
1870/2, opus -, Οπρίσνικ.
1874, opus 14, Βάκουλα, ο σιδεράς.
1885, opus -, Τσερεβίσκι (αναθεώρηση του Βάκουλα).
1878, opus 24, Ευγένιος Ονέγκιν.
1878/9, opus -, Η παρθένα της Ορλεάνης.
1881/3, opus -, Μαζέπα.
1885/7, opus -, Η μάγισσα.
1890, opus 68, Ντάμα Πίκα.
1891, opus 69, Γιολάντα.

Χορωδιακά έργα

1865, opus -, Ωδή στη χαρά. Καντάτα για τέσσερις σολίστ, χορωδία και ορχήστρα.
1872, opus -, Καντάτα για τα Εγκαίνια της Έκθεσης του Πολυτεχνείου της Μόσχας, για τενόρο, χορωδία και ορχήστρα.
1883, opus -, Καντάτα της στέψεις για μέτζο-σοπράνο βαρύτονο, χορωδία και ορχήστρα.
1889, opus -, Ευχές προς τον Άντον Ρουμπιστάιν. Καντάτα για μικτή χορωδία χωρίς συνοδεία.

Εκκλησιαστική μουσική

1878, opus 41, Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τετράφωνη μικτή χορωδία.
1881/2, opus 52, Εσπερινοί (δεκαοχτώ λειτουργικοί ύμνοι για μεικτή χορωδία).

Τραγούδια

1869, opus 6, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1872, opus 16, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1875, opus 25, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1875, opus 27, Έξι τραγούδια αφιερωμένα στην Πριγκίπισσα Τσερτελέβαγια.
1875, opus 28, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1878, opus 38, Έξι τραγούδια αφιερωμένα στον Α. Ι. Τσαϊκόφσκι.
1880, opus 47, Επτά τραγούδια αφιερωμένα στην κυρία Πανάγιεβα.
1881/2, opus 54, Δεκαέξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1884, opus 57, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1886, opus 60, Δώδεκα τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1887, opus 63, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1888, opus 73, Έξι τραγούδια αφιερωμένα στον Νικολάι Φίγκερ.

Μουσική για δυο φωνές

1880, opus 46, Έξι ντουέτα αφιερωμένα στην Τ.Λ. Νταβίντοβα.

Διασκευές για ορχήστρα

1863, opus -, Μπετόβεν: Σονάτα για πιάνο opus 31, Αρ. 2 (Α’ μέρος).
1863/4, opus -, Μπετόβεν: Σονάτα Κρώυτσερ (Α’ μέρος).
1863/4, opus -, Γουνγκλ: Βαλς.
1863/4, opus -, Σούμαν: Συμφωνικές σπουδές (Αντάτζιο και Αλέγκρο μπριγιάντε).
1863/4, opus -, Βέμπερ: Σονάτα για πιάνο σε λα ύφεση μείζονα (Σκέτσο).
1867, opus -, Κραλ: Θριαμβευτικό εμβατήριο.
1869, opus -, Ντυμπούκ: Πόλκα (Μαρία-Ντάγμαρ).
1870, opus -, Στραντέλλα: Άρια.
1870, opus -, Τσιμαρόζα: Τρίο από το Μυστικό γάμο.
1870, opus -, Ντραγκομίσκι: Τρίο «Το χρυσό σύννεφο».
1874, opus -, Χάυδν: Αυστριακός Εθνικός Ύμνος.
1874, opus -, Λιστ: Ο Βασιλιάς φον Τούλε.
1874, opus -, Σούμαν: Μπαλάντα (Χαϊντεκνάμπεν).
1888, opus 61, Μότσαρτ: Σουίτα Αρ. 4 «Μοτσαρτίνα».
1888, opus -, Λαρός: Εισαγωγή-Φαντασία.
1893, opus -, Μέντερ: Ουγγρικοί τσιγάνικοι χοροί.

Διασκευή για πιάνο

1868, opus -, Ντυμπούκ: Ρομάντζα του Ταρνόφσκι.
1868/9, opus -, Μέγιερμπερ: Ποτπουρί.
1868/9, opus -, Άνον: Πενήντα λαϊκά ρώσικα τραγούδια.
1869, opus -, Ρουμπινστάιν Α: Μουσική Εικόνα «Δον Κιχώτης».
1870, opus -, Μαμόντοβα: Συνοδεία πιάνου παιδικών τραγουδιών. Ρωσικές και ουκρανικές μελωδίες (παιδικά τραγούδια).
1877, opus -, Βέμπερ: Σονάτα για πιάνο opus 39 (Περπέτουουμ μόμπιλε, για αριστερό χέρι).

Διασκευές χορωδιακών έργων

1886, opus -, Άνον: «Ας ευφρανθούμε λοιπόν» για ανδρική χορωδία.
1883, opus -, Γκλίνκα: «Σλάβσιγια» απ’ τη «Ζωή για τον τσάρο», για μεγάλη χορωδία και ορχήστρα.
1893, opus -, Μότσαρτ: «Νύκτα» κουαρτέτο για φωνές βασισμένο στη Φαντασία σε ντο ελάσσονα 1893, opus 475 (Ανταντίνο).

Ο Τσαϊκόφσκι σε φωτογραφία του 1860

ΒΙΒΛΙΟΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ

Για τη ζωή και το έργο του συνθέτη έχουν γραφεί και κυκλοφορούν πέρα από τις βιογραφίες του και μυθιστορηματικές βιογραφίες τις οποίες και προτείνουμε ανεπιφύλακτα.

- Ντομινικ Φερναντέζ: Δικαστήριο τιμής, η ζωή και ο θάνατος του Τσαϊκόφσκι, μτφρ. Ινώ Ρόζου, εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα, 2002.

- Κλάους Μαν: Παθητική συμφωνία, μτφρ. Μαρία Νικολάτου, εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1993.

- Γεώργιος Ν. Δρόσος: Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, η ζωή, το έργο, η εποχή, εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1993.

- Νίνα Νικολάεβνα Μπερμπέροβα: Τσαικόβσκυ, Η ιστορία μιας μοναχικής ζωής, μτφρ. Γιώργος Π. Πλουμπίδης, εκδόσεις Μουσαίο, Αθήνα, 2009.

Πηγές και σημειώσεις

Για το αφιέρωμα στον Τσαϊκόφσκι αντλήθηκαν στοιχεία από τις παρακάτω πηγές:

Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, η ζωή, το έργο, η εποχή, Γεώργιος Ν. Δρόσος, εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1993.

Τσαικόβσκυ, Η ιστορία μιας μοναχικής ζωής, Νίνα Νικολάεβνα Μπερμπέροβα, μτφρ. Γιώργος Π. Πλουμπίδης, εκδόσεις Μουσαίο, Αθήνα, 2009.

Τσαϊκόφσκι, τα αριστουργήματα, από τη σειρά, Τα αριστουρήματα της κλασικής μουσικής, της MOS.

Λεξικό των συνθετών, Roland de Candé, μτφρ. Άλκης Παναγιωτόλουλος, εκδόσεις GUTENBERG, Αθήνα, 1991.

Ο Richard Chamberlain στο ρόλο του Τσαϊκόφσκι
στην ταινία THE MUSIC LOVERS (1971) του Ken Russell.

Η κλασική και συγχρόνως ανατρεπτική Λίμνη των Κύκνων
του Μάθιου Μπορν, ερμηνευμένη από γεροδεμένους χορευτές.

Ο Καρυοθραύστης από το Χοροθέατρο ΟΚΤΑΝΑ (2010),
σε χορογραφία Κωνσταντίνου Ρήγου (Πηγή).

Ο Καρυοθραύστης από το Χοροθέατρο ΟΚΤΑΝΑ (2010),

σε χορογραφία Κωνσταντίνου Ρήγου (Πηγή).

Ο Καρυοθραύστης από το Χοροθέατρο ΟΚΤΑΝΑ (2010),
σε χορογραφία Κωνσταντίνου Ρήγου (Πηγή).

Λίμνη των Κύκνων σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ρήγου.

Φωτογραφία Τάσος Βρετός (Πηγή).

Πέμπτη 14 Φεβρουαρίου 2013

The Male Nude in Greek Painting

Γιώργος Μπουζιάνης (1885-1959). Αγόρι στο ύπαιθρο (1927)
Υδατογραφία σε χαρτί 35 x 23 εκ. Ιδιωτική συλλογή

Το αντρικό γυμνό στη Νεοελληνική Ζωγραφική

Κάπου ο Γιάννης Τσαρούχης λέει ότι: «τίποτα δεν μπορεί να κρύψει κανείς στη ζωγραφική, ό,τι σου περάσει από το νου θα φανεί στη ζωγραφική σου. Η τέχνη είναι έκφραση ψυχής». Η αλήθεια είναι ότι το αντρικό γυμνό κατέχει στη νεότερη ελληνική τέχνη μικρότερη θέση από εκείνη της αρχαίας Ελλάδας, αν και καλλιτέχνες όπως ο προαναφερθείς έδωσαν πραγματικά την ψυχή τους στην απεικόνιση του ανδρικού σώματος, και όταν λέμε ανδρικό σώμα δεν εννοούμε απαραίτητα το γυμνό σώμα, αλλά όλη εκείνη τη θεματογραφία που μπορεί να προκύψει από την αντρική φιγούρα όπως: πορτρέτα, τοπίο με παρουσία ανθρώπου, μυθολογικά θέματα, θέματα που έχουν να κάνουν με αθλητισμό, σπουδές γυμνού κλπ. Στη ζωγραφική βέβαια το θέμα για ένα ζωγράφο έρχεται σε δεύτερη μοίρα, αφού η πολλαπλότητα των προβλημάτων που έχει να αντιμετωπίσει και εν συνεχεία καλείται να λύσει είναι κοινά, είτε πρόκειται για σπουδή τοπίου, είτε για νεκρή φύση, είτε για ανθρώπινη φιγούρα. Το αντρικό σώμα ήταν και παραμένει για τους καλλιτέχνες ένα προσφιλές ζωγραφικό θέμα, ένα ορατό σημείο αναφοράς, πέρα από σεξουαλικές προτιμήσεις και ιδιαιτερότητες. Για τους ομοφυλόφιλους βέβαια, θα παραμείνει μια σταθερή πηγή έμπνευσης. Πολλές φορές δε και εμμονής.

Σπάνια θα βρούμε Έλληνα καλλιτέχνη που να μην έχει ασχοληθεί με το αντρικό σώμα, έστω και περιστασιακά. Ακόμα και ζωγράφοι όπως ο Γιάννης Μόραλης στο έργο του οποίου κατέχει καίρια θέση η γυναικεία φιγούρα, σε μια φοιτητική σπουδή αντρικού γυμνού, διαφαίνονται καθαρά τόσο η τόλμη με την οποία το αντιμετωπίζει όσο και οι δυνατότητές του. Παλαιότερα στο πρόγραμμα σπουδών της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, η σπουδή γυμνού ήταν από τα βασικά μαθήματα, ένα μάθημα που πλέον έχει περιοριστεί. Το κακό είναι ότι με τον καιρό επηρεασμένοι από το τι γίνεται στο εξωτερικό, προσπαθούμε να τους μιμηθούμε -και μιμούμαστε πολύ κακώς- όλα αυτά χωρίς να τα αισθανόμαστε, χωρίς θα λέγαμε βαθύτερο εννοιολογικό υπόβαθρο, παρασυρόμενοι από μια ανάγκη να δείχνουμε σύγχρονοι και μοντέρνοι, φοβούμενοι πως θα κατηγορηθούμε για παλαιομοδιτισμό. Όταν βέβαια κουβαλάς μια ιστορία τέχνης κάποιων χιλιάδων χρόνων και όταν έχεις καθορίσει πράγματα παγκοσμίως, θεωρείς ότι έτσι ξεφεύγεις και πρωτοτυπείς, αγνοώντας τον βασικό κανόνα που λέει ότι: τέχνη για τον Έλληνα ίσον μορφή, πάει και τελείωσε, και όποιος έχει αντίρρηση ας περάσει μια βόλτα από τα μουσεία μας και από τις εκκλησίες.

Πιστεύει κάποιος ότι ο χριστιανισμός ήταν δυνατόν να διεμβολίσει τον ελληνικό χώρο τηρώντας απαρρέκκλιτα εκείνη την εντολή που έλεγε: Ου ποιήσεις σεαυτώ είδωλον ουδέ παντός ομοίωμα; Και είδωλα ποιήσαμε και πάμπολλα ομοιώματα κάναμε, με το πρόσχημα βέβαια ότι δεν λατρεύεται το εικονίζον αλλά το εικονιζόμενο. Δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, η εικονομαχία ήταν μοιραίο να έχει αυτή την κατάληξη. Ο Έλληνας δεν υπήρχε περίπτωση να λατρέψει θεό, αν πρώτα δεν του έδινε μορφή. Τώρα βέβαια στα πλαίσια του μοντέρνου, του μεταμοντέρνου και δεν ξέρουμε και μεις τι άλλου, ο καθένας τολμάει να ονομάζει εικόνα ότι ανεικονικό ανακάτεμα χρώματος προκύψει από το χρωστήρα του. Δεν είναι τυχαίο που ως χώρα δεν έχουμε να υπερηφανευθούμε για μεγάλους αφαιρετικούς ζωγράφους. Ένα παράδειγμα που επιβεβαιώνει τον κανόνα είναι ο πολύ σπουδαίος και αγαπημένος μας Γιάννης Σπυρόπουλος (1912-1990). Με μεγάλη μας λύπη παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια τις εκθέσεις των τελειοφοίτων της Σχολής Καλών Τεχνών που δεν έχουν να παρουσιάσουν τίποτα το ενδιαφέρον, πέρα από κακές αντιγραφές των όσων έγιναν στο εξωτερικό στις προηγούμενες δεκαετίες -χωρίς να λείπουν ευτυχώς και οι φωτεινές εξαιρέσεις. Και να σκεφτεί κανείς ότι στο εξωτερικό τώρα πλέον υπάρχει στροφή προς την παραστατική ζωγραφική. Να αναφέρουμε εδώ -μια και έτσι αρχίσαμε- μια άλλη διάσταση που δίνει ο Γιάννης Τσαρούχη στο θέμα: «Σήμερα η μοντέρνα τέχνη επικράτησε χάρη στην προστασία του κράτους, και αυτό είναι και ένα δίπλωμα που της έδωσε ότι είναι ακαδημαϊκή, ευπρεπείς – κρατική. Δεν εκφράζει πια την αληθινή διαφωνία του ανθρώπου με το κατεστημένο. Είναι το κατεστημένο όπως εξελίχθηκε».

Τώρα, για να περάσουμε λιγάκι παραμέσα, σε αυτό που καλούμε ζωγραφική. Θα λέγαμε για να μην αδικήσουμε κανέναν, ότι, καθώς ο κάθε καλλιτέχνης προωθεί τις εικαστικές του αναζητήσεις συγκροτώντας το καθαρό προσωπικό του ιδίωμα, με άλλα λόγια το γραφικό του κώδικα, το χρώμα γίνεται ο πρωταγωνιστής της ζωγραφικής του, γίνεται ο ρυθμιστικός παράγοντας και το σχέδιο παραμένει σε δεύτερη μοίρα. Όταν ο Ελ Γκρέκο ρωτήθηκε τι είναι πιο σημαντικό στη ζωγραφική το σχέδιο ή το χρώμα, απάντησε χωρίς δισταγμό: το χρώμα. Το χρώμα διαμορφώνει πλέον το σχέδιο, γίνεται κατεξοχήν δομικό στοιχείο τόσο στο πλάσιμο των μορφών όσο και στην άρθρωση των επιπέδων και του χώρου με ποικίλες συνδηλώσεις. Η μορφή αναπτύσσεται εκ των ένδον και μέσω της εσωτερικής της δομής. Ο καλλιτέχνης με την πάροδο του χρόνου αρχίζει να χειρίζεται με μεγαλύτερη ελευθερία και τόλμη τα εκφραστικά του μέσα, οδηγούμενος στην υπέρβαση της φυσιοκρατικής πραγματικότητας και φτάνοντας κάποτε σε ένα αφαιρετικό σχήμα, μια αιχμή μέσα στην χρωματική ένταση, τη σχεδιαστική οξύτητα, τις σκληρές αντιθέσεις φωτός και σκιάς, καθώς και στη χειρονομιακή γραφή, χωρίς όμως να εγκαταλείπει απαραίτητα την αναγνωρίσιμη εικόνα. Η έμφαση στην υλική υπόσταση του έργου, που ζωντανεύει την εικόνα με τα απτά ίχνη τής δημιουργικής διαδικασίας, είναι πρόδηλη σε αρκετούς πίνακες. Η υλικότητα του μέσου ενισχύει την ανθρώπινη παρουσία πάνω στο τελάρο, η ανάγλυφη πινελιά και γενικά η παρουσία της πινελιάς, με τις διαδρομές της, σε συνεργασία με το φως, διαμορφώνει όγκους, επίπεδα, κοιλότητες, στοιχειοθετώντας τη μορφολογία του προσώπου και του σώματος, γυμνού ή ντυμένου. Αυτή η «χειρονομιακή» αμεσότητα του καλλιτέχνη είναι ίσως ένα μέσο ένα εργαλείο θα λέγαμε για την ερμηνεία της ανθρώπινης ύπαρξης στη γήινη διάστασή της, με την ατομικότητά της και την ιδιαιτερότητά της προεξάρχουσες. Με άλλα λόγια, ο καλλιτέχνης αφήνει τα ίχνη του πάνω στον καμβά, αφήνει την πινελιά του -στην ουσία ένα κομμάτι του εαυτού του-, που είναι ορατή, άμεσα αναγνωρίσιμη, έχοντας επίγνωση της θνητότητά του.

Παρουσιάζουμε εδώ μια σειρά από έργα Ελλήνων καλλιτεχνών με θέμα το αντρικό σώμα. Η χρονολογική κατάταξη αποφεύχθηκε. Η επιλογή έγινε πέρα και έξω από τις προσωπικές προτιμήσεις και αναζητήσεις των ανθρώπων αυτών στο σεξουαλικό τομέα. Εξάλλου πιστεύουμε ότι είναι επιεικώς κουτό να διαχωρίζουμε τους ανθρώπους βάσει των προτιμήσεών τους, και ίσως πιο κουτό να κοιτάμε την ιδιωτική τους ζωή μέσα από την κλειδαρότρυπα, αυτό το αφήνουμε στα... ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά. Εξάλλου ο κάθε καλλιτέχνης κρίνεται από το έργο του και πορεύεται μόνο με -και μέσα από- αυτό, «πέρα από τους κλειστούς δρόμους της γης». Όπως ακριβώς το έλεγε ο Άγγελος Σικελιανός.

Σημειώσεις

Όπου μας ήταν γνωστά, οι τίτλοι, οι κάτοχοι, οι διαστάσεις, το υλικό και τα πνευματικά δικαιώματα των έργων αναφέρονται.

Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), Αντιγόνη και Πολυνείκης, 1865
Ελαιογραφία σε μουσαμά, 157 x 100 εκ.
Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου. (Πηγή)

Άγνωστος. Ημίγυμνο (1972)
Λάδι σε καμβά 90 x 70 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Ψαρρός Σπύρος. Ανδρικό ημίγυμνο (1940)
Λάδι σε καμβά 91 x 70 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Νικόλαος Γύζης (1842-1900). Έρως και κένταυρος.

.Νικόλαος Γύζης (1842-1900). Σπουδή κενταύρου.

Νικόλαος Γύζης (1842-1900). Η λύκαινα θηλάζει το Ρέμο και Ρωμύλο.

Λάδι σε καμβά, 33,4 x 27,2 εκ. Ιδιωτική συλλογή.

Νικόλαος Γύζης (1842-1900). Σπουδή για τον Αρχάγγελο 13.

Αλεξανδράκης Αλέξανδρος (1913-1968). Ο ψαράς (1935)
Λάδι σε καμβά. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Αλεξανδράκης Αλέξανδρος (1913-1968). Ανδρικό γυμνό (1949)
Υδατογραφία. (Πηγή)

Καλογιάννης Γιώργος. Γυμνό (1973)
Λάδι σε καμβά 100 x 50 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Μαυροΐδης Γιώργος. Πλάτη νέου (1954)

Λάδι σε καμβά 48 x 23 εκ. (Πηγή)

Διαμαντής Διαμαντόπουλος, Οικοδόμοι.
Λάδι σε καμβά, 125,5 x 60,5 εκ. Ιδιωτική συλλογή.

Διαμαντής Διαμαντόπουλος, Άντρας καθιστός.
Τέμπερα σε χαρτόνι, 101,5 x 68,5 εκ. Ιδιωτική συλλογή.

Διαμαντής Διαμαντόπουλος, Εργάτες.
Λάδι σε καμβά, 99 x 69 εκ. Ιδιωτική συλλογή.

Διαμαντόπουλος Διαμαντής (1914 – 1995). Το σχέδιο, (1938)
Λαδοτέμπερα, 100 x 70 εκ. Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου. (Πηγή)

Παπαδόπουλος Ανδρέας. Γυμνό (1968)
Λάδι σε καμβά 100 x 55 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Ράτσικας Δημήτριος. Γυμνό (1970)
Λάδι σε καμβά 100 x 50 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Ράτσικας Δημήτριος. Γυμνό (1969)
Λάδι σε καμβά 100 x 50,5 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Παρθένη Χαρά. Γυμνό (1976)
Λάδι σε καμβά 100 x 50 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Βαλσάμος Αργύριος. Ανδρικό γυμνό με σπαθί (1940)
Λάδι σε καμβά 130 x 75 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Χίντζογλου Γιώργης. Ανδρικό γυμνό (1937)
Λάδι σε καμβά 130,5 x 70,5 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Πάτσαρης Απόστολος. Ανδρικό γυμνό (1936)
Λάδι σε καμβά 120 x 70 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Παυλάκη-Ιωαννίδου Πόπη (Καλλιόπη). Σπουδή γυμνού (1932)
Λάδι σε καμβά 110,5 x 75 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Γουναρόπουλος Γιώργος (1889-1977) Ανδρικό γυμνό.
Μολύβι και κάρβουνο 31 x 23 εκ.
Συλλογή: Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα (Πηγή)

Βρυζάκης Θεόδωρος. Γυμνό.

Φώτης Κόντογλου,Σαράντα Μάρτυρες (λεπτομέρεια), (1960).
Αυγοτέμπερα σε μουσαμά. 36,5 x 28,5.
Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου, Αθήνα.

Φώτης Κόντογλου, Μονομαχία Ερεχθέα - Εύμολπου, (1937-39)
Τοιχογραφία στο κτήριο του Δημαρχείου Αθηνών.

Φώτης Κόντογλου, Λαοκόων, (1938), Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, Αθήνα

Φώτης Κόντογλου, Η κοιλάς του Κλαυθμώνος ή Πρόσφυγες,
Κερόνευτο σε μουσαμά 147 x 167. Συλλογή Δ. Κόντογλου, Αθήνα.

Μιχάλης Μαδένης. Γυμνό.

Μιχάλης Μαδένης. Γυμνό. (Πηγή)

Μιχάλης Μαδένης

Πειρουνίδης Απόστολος (Άκης). Γυμνό (1971)

Γιαρμενίτης Γιάννης. Προσωπογραφία (1975)
Έγχρωμη λιθογραφία. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Πειρουνίδης Απόστολος. Γυμνό (1973)
Λάδι σε καμβά 100 x 50 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Χρόνης Μπότσογλου. Αυτοπροσωπογραφία.
Ακουαρέλα σε χαρτί.

Αλέκος Φασιανός. Νέος με ποδήλατο.
Μεταξοτυπία 45 x 65 εκ.

Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957). Αυτοπροσωπογραφία, (1918)
Λάδι σε χαρτί 48 x 40 εκ.

Ψυχάκης Χαράλαμπος. Γυμνό (1967)
Λάδι σε καμβά 92 x 73 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Ζαΐρης Εμμανουήλ (1896-1948)
Ο Αινείας σώζει τον πατέρα του μέσα από τις φλόγες της Τροίας
Λάδι σε καμβά

Ανδρέας Βουρλούμης (1910-1999). Βλαδίμηρος Μακ, (1951)

Λάδι σε χαρτόνι, 56 x 46 εκ. Συλλογή Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος

Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928). Προσωπογραφία Αιγύπτιου (1923)
Λάδι σε χαρτόνι, 49 x 49 εκ. Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ροδίων (Πηγή)

Αλέξης Βερούκας

Κλεομένης Κωστόπουλος. Άνδρας.
Λάδι νερού σε καμβά 130x170 εκ. © Κ. Κωστόπουλος (Πηγή)

Παναγιώτης Καρώνης. Σπουδή αντρικής φιγούρας (2005)
Λάδι σε καμβά 48,5 x 35,5 εκ. Συλλογή του καλλιτέχνη © Π. Καρώνης (Πηγή)

Παναγιώτης Καρώνης. Σπουδή γυμνού (2004)
Ακουαρέλα σε χαρτί 25 x 13 εκ. Συλλογή του καλλιτέχνη © Π. Καρώνης (Πηγή)

Παναγιώτης Καρώνης. Σπουδή γυμνού (2004)
Ακουαρέλα σε χαρτί 20 x 14,5 εκ. Συλλογή του καλλιτέχνη © Π. Καρώνης (Πηγή)

Παναγιώτης Καρώνης. Σπουδή γυμνού.
Λάδι σε χαρτόνι 20,5 x 14 εκ. Συλλογή του καλλιτέχνη © Π. Καρώνης (Πηγή)

Θανάσης Μακρής. Σπουδή γυμνού.
Λάδι σε ξύλο. Ιδιωτική Συλλογή.

Δημήτρης Λαλέτας (1964-2011). Σπουδή γυμνού.

Μιχάλης Μαρκουλάκης (1940- ), Περί έρωτος.

Μιχάλης Μαρκουλάκης (1940- )

Λεβεντάκου Μάγδα. Γυμνό (1974)
Λάδι σε καμβά 105 x 55 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Αριδάς Τάσος. Γυμνό (1978). Άτιτλο (1978)
Λάδι σε καμβά 64 x 44 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Κόρμπης Τρύφων. Γυμνό (1976)
Λάδι σε καμβά 100 x 50 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Ξένου Βάνα. Ημίγυμνο (1972)
Λάδι σε καμβά 92 x 74 εκ. Συλλογή: Α.Σ.Κ.Τ. © Α.Σ.Κ.Τ. (Πηγή)

Πηγή

Τέτσης Παναγιώτης (1925-). Τα τραπέζια IV, (1985)
Λάδι σε μουσαμά, 146 x 151 εκ. Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου. (Πηγή)

Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), Λουόμενος, (1972)
Ελαιογραφία σε χαρτόνι

Πηγή

Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), Μελέτη για το νεαρό Δαβίδ, (1976)
Ελαιογραφία σε Καμβά. Ιδιωτική συλλογή.

Πηγή

Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), Ναύτης καθιστός και γυμνό ξαπλωμένο, (1948)
Λάδι σε κόντρα πλακέ, 31,5 x 36 εκ. (Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη).