gay ekfansi: Pyotr Ilyich Tchaikovsky (1840

Πορτρέτο του Τσαϊκόφσκι από τον Nikolay Kuznetsov, 1893

ΠΙΟΤΡ ΙΛΙΤΣ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ (1840 – 1893). Μικρό αφιέρωμα σ' ένα μεγάλο συνθέτη

Αν μας ζητούσαν να σκιτσάρουμε με μια πινελιά το πορτρέτο του Τσαϊκόφσκι αυτή θα μπορούσε να λέει ότι: ο διάσημος τούτος συνθέτης της Ρωσίας, κατάφερε να εκφράσει με τη μουσική του τόσο συναίσθημα όσο δεν κατόρθωσε να ζήσει στην πραγματική του ζωή. Στην εποχή του, κάλλιστα, τούτος ο παράξενος και διαφορετικός άνθρωπος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εκκεντρικός. Η αλήθεια είναι ό,τι ο Τσαϊκόφσκι ήταν αρκετά διαφορετικός από τους σύγχρονούς του και δεν ταίριαζε σχεδόν με κανέναν. Σαν παράδειγμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι ενώ σχετίστηκε με σπουδαίους μουσικούς της εποχής του, όπως ο Μποροντίν (Alexander Borodin), ο Μουσόργκσκι (Petrovich Modest Mussorgsky), ο Ρίμσκυ-Κόρσακωφ (Nikolay Rimsky-Korsakov), ποτέ όμως δεν έγινε μέλος της ομάδας τους. Εξάλλου, τα συνεχόμενα ταξίδια του μας δείχνουν ένα άνθρωπο που ασφυκτιούσε στο στενό και πουριτανικό περιβάλλον της Ρωσίας.

Ο Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι (Ρωσικά: Пётр Ильи́ч Чайко́вский), γεννήθηκε στο Βότνισκ στις 7 Μαΐου του 1840. Ήταν το δεύτερο παιδί του Ηλία Πέτροβιτς Τσαϊκόφσκι ιδιοκτήτη ορυχείου σιδήρου, και της Αλεξάνδρας Αντρέγιεβνα. Είχε προηγηθεί η γέννηση του πρώτου αγοριού της οικογένειας, του Νικολάι, στις 21 Μαΐου του 1838. Ακολούθησαν, η Αλεξάνδρα στις 9 Ιανουαρίου του 1842, ο Ιππόλυτος στις 22 Απριλίου του 1843, και, τέλος, οι δίδυμοι Μόδεστος και Ανατόλι, που αντίκρισαν το φως της μέρας στις 13 Μαΐου του 1850.

Τα παιδικά του χρόνια ήταν αρκετά συμβατικά, τολμούμε να πούμε αντιμουσικά, αφού οι ανήκοντες στη μεσαία τάξη γονείς του, προγραμμάτιζαν τον νεαρό Πιοτρ Ίλιτς για νομικό και δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη μουσική παιδεία. Ο πρόωρος θάνατος της μητέρας του από χολέρα το 1854, θα προκαλέσει έναν συναισθηματικό ακρωτηριασμό στον Τσαϊκόφσκι, που θα τον αντιδιαστείλει συνεχίζοντας με πάθος τα μαθήματα πιάνου που είχε αρχίσει από την ηλικία των 5 ετών με τη Μαρία Μάρκοβνα Παλχίκοβα. Οι παράλληλες σπουδές του στο Πανεπιστήμιο θα συνεχιστούν βέβαια και το 1859, θα γίνει δεκτός στο Υπουργείο Δικαιοσύνης με το βαθμό του εισηγητή Α’. Χωρίς να εγκαταλείψει ποτέ τα μαθήματα της μουσικής μετά από ένα ταξίδι σε Γερμανία, Βέλγιο, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία, το 1961, θα παραιτηθεί από τη θέση του στο Υπουργείο, για να αφιερωθεί από εδώ και πέρα αποκλειστικά στη μουσική, αυτό γίνεται το 1863.

Ο Τσαϊκόφσκι με τον τσελίστα Anatoly Brandukov (1858-1930), το 1888.

Ο Τσαϊκόφσκι πάντα λαχταρούσε μια παθιασμένη σχέση, μια σχέση που ποτέ δεν ήρθε. Η γνωστή σχέση του με την χήρα Ναντέζντα φον Μεκ βασίζονταν σε αμοιβαία εκτίμηση αφού η Μαντάμ φον Μεκ ερωτεύτηκε τη μουσική του Πιοτρ Ίλιτς από την πρώτη στιγμή που της την παρουσίασε ο Νικολάι Ρουμπινστάιν, εργοδότης του Τσαϊκόφσκι. Η σχέση τους περιορίστηκε σε ανάλλαγες φλογερών γραμμάτων. Αντάλλαξαν περίπου 1100 γράμματα σε διάστημα 13 χρόνων, -μερικές φορές τρία και τέσσερα την ίδια μέρα. Η σχέση τους περιορίστηκε μόνο στο χαρτί και αυτό βόλευε τον Τσαϊκόφσκι, εξάλλου η φον Μεκ έθεσε στη διάθεση του συνθέτη ετήσιο εισόδημα 6.000 ρουβλιών –ποσό που ήταν αρκετό για μια άνετη ζωή- με την προϋπόθεση να μην συναντηθούν ποτέ. Το 1890 πεπεισμένη ότι είχε χρεοκοπήσει του διέκοψε το ετήσιο εισόδημα καθώς και την αλληλογραφία. Για τον Πιοτρ Ίλιτς, αυτό ήταν ένας ισχυρός κλονισμός.

Ο μεγάλος κόλαφος για τον Τσαϊκόφσκι όμως, ήρθε, όταν το 1877, σε ηλικία 37 ετών έλαβε μια ερωτική επιστολή από μια άγνωστη σε αυτόν γυναίκα, την 20άχρομη Αντωνίνα Ιβάνοβνα Μιλιούκοβα. Η Μιλιούκοβα σπούδαζε μουσική και –όπως του έγραφε- είχε ερωτευτεί το συναίσθημα που αυτός εξέφραζε με τη μουσική του. Η παθιασμένη αυτή θαυμάστρια δεν περιορίστηκε στο πρώτο γράμμα, αλλά άρχισε να τον βομβαρδίζει με επιστολές γεμάτες πάθος, απειλώντας τον μάλιστα ότι θα αυτοκτονήσει αν δεν δέχονταν να συναντηθούν. Αποτέλεσμα όλου αυτού του γελοίου παιχνιδιού ήταν να βρεθεί την ίδια χρονιά -6 Ιουλίου- παντρεμένος για να την εγκαταλείψει κατά τη διάρκεια του μήνα του μέλιτος στις 26 Ιουλίου δηλώνοντας ότι η φυσική επαφή μαζί της ήταν αποκρουστική. Έτσι όπως εξελίχθηκε το όλο σκηνικό, θα μπορούσε να πει κανείς ότι για τον Τσαϊκόφσκι ήταν μια καταστροφή, αφού οι νευρικοί κλονισμοί ήταν συνεχόμενοι. Θα συνεχίσει όμως να έχει μια αξιοζήλευτη συνθετική δραστηριότητα, αφού η μουσική είναι το μόνο του καταφύγιο. Θα λέγαμε ότι ήταν το κάστρο του, που το είχε υψώσει σταθερά γύρω του και δεν επέτρεπε σε κανέναν να κοιτάξει μέσα. Ο ίδιος συνήθιζε να λέει ότι: «η μούσα δεν έχει ωράριο», και πράγματι, από τις 9:30 κάθε πρωί βρισκόταν μπροστά στο πιάνο και εργαζόταν πυρετωδώς μέχρι το απόγευμα που έβγαινε για έναν μικρό περίπατο σκεφτόμενος την πρωινή δουλειά του. Επέστρεφε και συνέχιζε την εργασία διορθώνοντας τις παρτιτούρες της μέρας. Οτιδήποτε διέκοπτε αυτή του την ισορροπία μπορούσε να τον αναστάτωσει σε σημείο να χάνει τον ειρμό της μουσικής του σκέψης.

Ο Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι πέθανε το 1893 σε ηλικία μόλις 53 ετών. Επίσημα αναφέρετε ως αιτία θανάτου η χολέρα. Η αλήθεια όμως κρύβεται κάτω από μια βαθιά ερωτική προτίμηση και επιθυμία. Οι νεότεροι βιογράφοι του δεν παραλείπουν να αναφερθούν στην ομοερωτική έλξη του συνθέτη. Με άλλα λόγια, όλο αυτό το πάθος που καθρεπτίζεται στα έργα του, με αποκορύφωμα την 6 Συμφωνία την ονομαζόμενη και Παθητική, δεν είναι τίποτ’ άλλο από μια δίψα για ζωή, μια ζωή που δεν μπόρεσε να ζήσει έτσι όπως ακριβώς τη λαχταρούσε και την ονειρευόταν. Καταπιέζοντας λοιπόν τα συναισθήματά του και τις προτιμήσεις του, ο Τσαϊκόφσκι, βρήκε ελεύθερη έκφραση γι’ αυτά στη γλώσσα της μουσικής. Εξάλλου στην ρώσικη κοινωνία -υψηλή ή μεσαία δεν έχει σημασία-, ο πουριτανισμός βοηθούμενος από τον χριστιανισμό περίσσευε, πνίγοντας κάθε ελεύθερη φωνή και διαφορετικότητα, καταδικάζοντας κάθε προοδευτικό πνεύμα σε μαρασμό. Η άλλη εκδοχή για το θάνατό του, η αληθινή, βρίσκεται ανάμεσα στην εκδοχή που τον θέλει να υποχρεώθηκε να δηλητηριαστεί για να μην ξεσπάσει σκάνδαλο γύρω από το ερωτικό του πάθος για τους άντρες, ή, να θέλησε μόνος του να βάλει ένα τέρμα σε μια ζωή αντίθετη των επιθυμιών του. Κάπου εδώ τελειώνει ο μύθος της ζωής του και αρχίζει ο μύθος του έργου του, ένα έργο σπουδαίο, που καθρεφτίζει πάθος, συναίσθημα και υψηλή ποίηση.

Ο Τσαϊκόφσκι με τον αγαπημένο του ανιψιό Vladimir Lvovich Davïdov (1871/2-1906)
Ήταν ο μεγάλος έρωτας για τον οποίο έγραψε την 6η Συμφωνία, την αποκαλόύμενη και Παθητική

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΠΙΟΤΡ ΙΛΙΤΣ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ

1840. 25 Μαΐου: Γέννηση του συνθέτη στο Βόντισκ, της επαρχίας Βιάτκα. Ο αδελφός του Νικολάι ήταν ήδη δύο ετών.

1842. Γέννηση της αδελφής του Αλεξάνδρας.

1844. Αρχίζει μαθήματα μουσικής με την γκουβερνάντα του, Φάννη Ντυρμπάχ. Γέννηση του αδελφού του Ιππόλυτου.

1845. Αρχίζει μαθήματα πιάνου με τη Μαρία Μάρκοβνα Παλχίκοβα.

1848. Η οικογένεια εγκαθίσταται στη Μόσχα, ύστερα από απόσπαση εκεί του πατέρα του. Λίγους μήνες αργότερα η οικογένεια φεύγει για την Αγία Πετρούπολη. Ο Πιότρ Ίλιτς γίνεται μαθητής του Φιλίπποβ.

1850. Γέννηση των δίδυμων αδελφών του Ανατόλι και Μοδέστου.

1851. Ο Πιότρ Ίλιτς εγγράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολής.

1854. Η μητέρας του Πιοτρ Ίλιτς πεθαίνει από χολέρα.

1855. Παίρνει μαθήματα πιάνου από τον Ροδόλφο Κούντινγκερ ενώ σπουδάζει στο Πανεπιστήμιο.

1859. Γίνεται δεκτός στο Υπουργείο Δικαιοσύνης με το βαθμό του εισηγητή Α’.

1860. Συνεχίζει να μελετάει πιάνο και σύνθεση και παρακολουθεί όλες τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται στην Αγία Πετρούπολη.

1861. Παίρνει άδεια από το Υπουργείο και φεύγει για πρώτη φορά από τη Ρωσία. Επισκέπτεται τη Γερμανία, το Βέλγιο, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία.

1862. Συνεχίζει τις μουσικές του σπουδές δίπλα στον καθηγητή Ζαρέμπα, ενώ εργάζεται πάντα στο Υπουργείο Δικαιοσύνης.

Ο Τσαϊκόφσκι με τον τσελίστα Anatoly Brandukov (1858-1930). Παρίσι, 1888.

1863. Παραιτείται από τη θέση του και αφιερώνεται στη μουσική. Παίρνει μαθήματα σύνθεσης από τον Ν. Ρουμπινστάιν.

1864. Συνθέτει την εισαγωγή στο έργο του Οστρόφσκι «Η θύελλα».

1865. Ο Ν. Ρουμπινστάιν προσλαμβάνει τον Πιότρ Ίλιτς στη θέση του καθηγητή της αρμονίας στο νεοϊδρυθέν Ωδείο της Μόσχας.

1866. Συνθέτει την Πρώτη Συμφωνία σε σολ ελάσσονα. Τον Ιούλιο παθαίνει νευρικό κλονισμό και πηγαίνει να αναπαυθεί στο σπίτι της πεθεράς της αδελφής του.

1867. Συνθέτει την όπερα Βοεβόδας. Την άνοιξη επισκέπτεται την Φιλανδία. Το καλοκαίρι πηγαίνει στο Χάπσαλ, όπου συνθέτει τις Αναμνήσεις απ’ το Χάπσαλ (έργο για πιάνο). Το Δεκέμβριο συναντιέται με τον Έκτορα Μπερλιόζ στη Μόσχα.

1868. Πηγαίνει στη Αγία Πετρούπολη, όπου συναντιέται με τους Μπαλακίρεφ, Κούι, Νταργκομίζκι, Ρίμσκι-Κόρσακοφ και Στάβορ. Κάνει δεύτερο ταξίδι στο εξωτερικό και επισκέπτεται το Βερολίνο και το Παρίσι με το φίλο του Βλαδίμηρο Σιλόφσκι. Γνωρίζεται με την Ντεριζέ Αρτώ.

1869. Η Αρτώ παντρεύεται τον Μαριάνο Παντίγια Ράμος. Την ίδια χρονιά ανεβάζεται ο Βοεβόδας. Ο Πιοτρ Ίλιτς αρχίζει να συνθέτει την όπερα Οντίν, την φαντασία Ρωμαίος και Ιουλιέττα και τους Δώδεκα Ρώσικους Λαϊκούς Χορούς για πιάνο. Το Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς έχει τελειώσει τα Έξι τραγούδια opus 6, και το χορωδιακό μέρος της όπερας Μανδραγόρας.

1870. Πηγαίνει στο Μπαντ Ζόντεν με το φίλο του Σιλόφσκι και από εκεί στο Μανχάιμ, για να παρακολουθήσει το Φεστιβάλ για τα εκατό χρόνια απ’ τη γέννηση του Μπετόβεν. Επισκέπτεται κατόπιν το Νικολό Ρουμπινστάιν στο Βισμπάντεν. Στη συνέχεια πηγαίνει στο Ιντερλάκεν της Ελβετίας, στο Μόναχο και στη Βιέννη. Επιστρέφει στη Μόσχα περί τα τέλη Αυγούστου.

1871. Συνθέτει το πρώτο Κουαρτέτο Εγχόρδων σε ρε μείζονα opus 11. Συναντιέται με τον Τουργκένιεβ.

1872. Συνθέτει την Εορταστική Καντάτα για τα εγκαίνια της Έκθεσης που διοργανώνεται με την ευκαιρία της 200ηςεπετείου από τη γέννηση του Μεγάλου Πέτρου. Συνθέτει την Δεύτερη Συμφωνία σε ντο ελάσσονα opus 17.

1873. Επισκέπτεται πάλι τη Γερμανία, την Ελβετία και την Ιταλία. Συνθέτει την Φαντασία που είναι βασισμένη στο έργο Τρικυμία του Σαίξπηρ.

1874. Συνθέτει το δεύτερο Κουαρτέτο Εγχόρδων σε φα μείζονα opus 23, που αφιερώνει στον Χανς φον Μπύλοβ. Γυρίζει στην Ιταλία την Άνοιξη. Συνθέτει το Πρώτο Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα opus 23, που αφιερώνει στον Χανς φον Μπύβολ.

1875. Συνθέτει την Τρίτη Συμφωνία σε ρε μείζονα opus 29 και τη Λίμνη των Κύκνων. Στις 13 Οκτωβρίου παίζεται στη Βοστώνη το Πρώτο Κονσέρτο του για πιάνο με τον Χανς φον Μπύβολ.

1876. Πηγαίνει στο Παρίσι για να επισκεφτεί τον αδελφό του Μόδεστο. Γράφει το Τρίτο Κουαρτέτο Εγχόρδων σε μι ύφεση ελάσσονα opus 30. Τον Ιούλιο της ίδια χρονιάς πηγαίνει στο Βισύ, για ιαματικά λουτρά. Κατόπιν επισκέπτεται το Μπαϋρώυτ όπου συναντιέται με τον Φρανς Λιστ. Αναζητά τον Βάγκνερ αλλά αυτός αρνείται να τον συναντήσει. Συνθέτει την Φραντζέσκα ντα Ρίμινι. Στην Πετρούπολη συναντιέται με τον Τολστόι και αρχίζει να αλληλογραφεί με την φον Μεκ, η οποία είχε τότε χάσει το σύζυγό της και θαύμαζε τον Τσαϊκόφσκι. Συνθέτει τις Παραλλαγές σε ένα θέμα ροκοκό opus 33, για τσέλο και ορχήστρα.

Ο Τσαϊκόφσκι με τη σύζυγό του Antonina Miliukova
κατά τη διάρκεια του μήνα του μέλιτος τον Ιούλιο του 1877.
Ο Τσαϊκόφσκι θα την εγκαταλείψει 20 μέρες μετά το γάμο,
δηλώνοντας ότι η φυσική επαφή μαζί της είναι αποκρουστική.

1877. Αρχίζει να συνθέτει την Τετάρτη συμφωνία σε φα ελάσσονα opus 36 και παράλληλα να εργάζεται πάνω στο έργο του Αλέξανδρου Πούσκιν Ευγένιος Ονέγκιν. Παντρεύεται την Αντωνίνα Ιβάνοβνα Μιλιούκοβα στις 6 Ιουλίου, την οποία εγκαταλείπει στις 26 Ιουλίου και πηγαίνει να μείνει στην Καμένκα. Το Σεπτέμβριο επιστρέφει στη γυναίκα του και επιχειρεί να αυτοκτονήσει. Χωρίζει τελικά και πηγαίνει στην Ελβετία με τον αδελφό του Ανατόλι. Η φον Μεκ του χορηγεί ετήσια ράντα 6.000 ρουβλίων. Τη ίδια χρονιά πηγαίνει στην Ιταλία και την Αυστρία.

1878. Μένει στο Σαν Ρέμο και στη Φλωρεντία και εργάζεται με πάθος, θέλοντας να τελειώσει την Τέταρτη Συμφωνία και τον Ευγένιο Ονέγκιν, πράγμα που το κατορθώνει. Την ίδια χρονιά συνθέτει το Κονσέρτο για βιολί και ορχήστρα opus 35 και αρχίζει να συνθέτει τη Σονάτα για πιάνο opus 37, και την Παρθένα της Ορλεάνης.

1879. Ανεβαίνει ο Ευγένιος Ονέγκιν στη Μόσχα με επιτυχία. Συνθέτει το Δεύτερο Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα σε σολ μείζονα opus.

1880. Πηγαίνει στην Ιταλία, όπου αρχίζει να συνθέτει το Ιταλικό Καπρίτσιο. Πεθαίνει ο πατέρας του, Ο Πίοτρ Ίλιτς γυρίζει στη Ρωσία. Συνθέτει διάφορα έργα μεταξύ των οποίων και τη Σερενάτα Εγχόρδων opus 48.

1881. Πηγαίνει στη Ρώμη και τη Φλωρεντία. Πεθαίνει ο Νικολάι Ρουμπινστάιν και του προτείνεται η θέση του διευθυντή στο Ωδείο της Μόσχας, την οποία δεν αποδέχεται.

1882. Παρουσιάζει την Εισαγωγή 1812 και το Τρίο opus 50 στη μνήμη του Ν. Ρουμπινστάιν.

1883. Επισκέπτεται το Βερολίνο και το Παρίσι. Συνθέτει τον Μαζέπα, που βασίζεται σ’ ένα ποίημα του Πούσκιν.

1884. Παίζεται ο Μαζέπα στη Μόσχα και στη Αγία Πετρούπολη. Συνθέτει την Τρίτη Σουίτα για ορχήστρα opus 55.

1885. Συνθέτει το συμφωνικό ποίημα Μάνφρεντ και αρχίζει να εργάζεται πάνω στη Μάγισσα.

1886. Φεύγει για το Παρίσι, όπου συναντάει τον Ντελίμπ, τον Φωρέ, τον Λαλό και την Πωλίν Βιαρντώ.

1887. Παίζεται η νέα διασκευή της όπεράς του Βάκουλα ο Σιδεράς. Επισκέπτεται τον αδελφό του Ανατόλι στην Τυφλίδα και συνθέτει τη Σουίτα Μοσταρτιάνα. Πηγαίνει στο Άαχεν, για να επισκεφτεί τον ετοιμοθάνατο φίλο του Κοντράτγιεφ. Γυρίζει περί τα τέλη Οκτωβρίου στην Αγία Πετρούπολη.

1888. Πηγαίνει στη Λειψία, όπου συναντιέται με τον Γιοχάννες Μπραμς και τον Εντβαρντ Γκρηγκ. Την ίδια χρονιά πηγαίνει στο Αμβούργο και στο Βερολίνο, όπου συναντιέται με τη Ντεζιρέ Αρτώ. Στην Πράγα συναντιέται με το Ντβόρζακ και κατόπιν στο Παρίσι με τον Γκουνώ και τον Μασνέ. Γυρίζει στη Ρωσία, όπου συνθέτει την Πέμπτη Συμφωνία σε μι ελάσσονα opus 64 και την Εισαγωγή του Άμλετ opus 67.

1889. Κάνει μουσική περιοδεία στην Κολωνία, Φραγκφούρτη, Δρέσδη, Γενεύη και Αμβούργο, όπου διευθύνει τις τοπικές ορχήστρες ερμηνεύοντας έργα του. Στο Λονδίνο παρουσιάζει τη μουσική μπαλέτου Η ωραία κοιμωμένη του δάσους.

1890. Στην Αγία Πετρούπολη παρουσιάζει την όπερά του Ντάμα Πίκα πάνω σ’ ένα λιμπρέτο γραμμένο από τον αδελφό του Μόδεστο, βασισμένο σε έργο του Πούσκιν. Έρχεται σε ρήξη με την Φον Μεκ.

1891. Εργάζεται πάνω στην όπερα Γιολάντα και τη σουίτα μπαλέτου Καρυοθραύστης. Πηγαίνει στο Παρίσι, ύστερα από νευρική κρίση, για να ηρεμήσει. Το Μάρτιο ταξιδεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Διευθύνει τις ορχήστρες της Βαλτιμόρης, της Νέας Υόρκης και της Φιλαδέλφειας. Επιστρέφει στη Μόσχα στις 6 Νοεμβρίου. Παρουσιάζει τα έργα του Ευγένιος Ονέγκιν, Γιολάντα και Καρυοθραύστης με επιτυχία. Επισκέπτεται πάλι το Βισύ, το Σάλτσμπουργκ και τη Βιέννη.

1893. Συνθέτει την Έκτη Συμφωνία σε σι ελάσσονα opus 74 γνωστή και ως Παθητική, καθώς και πολλά τραγούδια και χορούς. Πεθαίνει στις 6 Νοεμβρίου, αν και στη μέρα του θανάτου του δεν συμφωνούν οι βιογράφοι, μιας και τα πράγματα δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένα γιατί η ημερομηνία κρατήθηκε μυστική, αφού ο συνθέτης οδηγήθηκε στην αυτοκτονία από την αριστοκρατία της Αγίας Πετρούπολης. Ως επίσημη αιτία βέβαια, αναφέρετε η χολέρα. Τα γεγονότα όμως δεν μπορούν να επιβεβαιώσουν κάτι τέτοιο. Εξάλλου η επιδημία είχε παρουσιάσει ύφεση, ο Τσαϊκόφσκι δεν είχε καμιά επαφή με την περιοχή που είχε πληγεί, οι γιατροί ήταν ασαφείς σε αυτά που έλεγαν, αφού αρχικά μίλησαν για τυφοειδή πυρετό, μετά για λοίμωξη εντέρων και τέλος για χολέρα. Εξάλλου ο Τσαϊκόφσκι την προηγουμένη ήταν εντελώς καλά, και δεν δικαιολογείται θάνατος από τέτοια αιτία σε μόνο δύο μέρες. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι το σπίτι του συνθέτη δεν τέθηκε σε καραντίνα μετά την ταφή του, όπως γινόταν σε τέτοιες αιτίες θανάτου. Το 1920 ο Λεβ Μπέτρεσον, φίλος και γιατρός του συνθέτη ο οποίος είχε εξετάσει τον Τσαϊκόφσκι, εξομολογήθηκε στον Γκέοργκι Ορλώφ το μυστικό που ο συνθέτης πήρε στον τάφο του, ότι δηλαδή αυτοκτόνησε. Ο Γκέοργκι Ορλώφ ήταν ο σύζυγος της Αλεξάνδας Ορλόβα στην οποία χρωστάμε μια εξαιρετική βιογραφία που έριξε φως στη ζωή του συνθέτη και που μεταφράστικε στα Αγγλικά, όταν εγκατέλειψε τη Ρωσία και εγκαταστάθηκε στη Δύση. (εκδόσεις Oxfort University Press 1992).

Να πως έχουν τα πράγματα: Το βράδυ της 31 Οκτωβρίου 1893 ο Τσαϊκόφσκι δεν πήγε στο θέατρο να παρακολουθήσει τους Μακαβαίους του Άντον Ρουμπινστάιν, αλλά στο σπίτι του αντιεισαγγελέα της Αγίας Πετρούπολης, Τζάκομπι. Αυτός του ανακοίνωσε ότι ο κόμης Στένμποκ-Φέρμορ του είχε παραδώσει αναφορά με παράκληση να την κοινοποιήσει στον τσάρο, στην οποία κατονόμαζε τις ανήθικες προτάσεις που ο μουσικός είχε κάνει στον ανιψιό του. Ο Τζάκομπι χωρίς πολλά λόγια του είπε ότι αν αυτό γινόταν θα έπεφτε στη δυσμένεια του τσάρου, θα καταρρακωνόταν ηθικά και θα έπαιρνε το δρόμο για τα Ουράλια. Επίσης θα καταξευτέλιζε και τη Νομική Σχολή της Αγίας Πετρούπολης της οποίας παρόντες σ' εκείνο το «δικαστήριο» ήταν απόφοιτοι. Η σύζυγος του Τζάκομπι, Ελισάβεθ, τη βραδιά εκείνη ήταν στο διπλανό δωμάτιο και άκουσε όλα όσα ειπώθηκαν. Λέγοντάς το στον άντρα της εκείνος την όρκισε να μην πει τίποτα σε κανένα και εκείνη του είπε να μην παραδώσει την αναφορά στο τσάρο, αλλά τη διαβεβαίωσε ότι δεν έχει δικαίωμα να το κάνει. Η Κυρία Τζάκομπι, μίλησε για όλα αυτά λίγο πριν πεθάνει στην κόρη της Βέρα Κουζνέτσοβα. Έτσι σιγά σιγά το παζλ της αλήθειας για το θάνατο του Τσαϊκόφσκι συμπληρώθηκε.

Ο Τσαϊκόφσκι με τον πιανίστα Alexander Siloti, 1890.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥΣ

Έργα για ορχήστρα

1864, opus 76, Εισαγωγή στη «Θύελλα» του Οστρόφσκι.
1866, opus 13, Συμφωνία Αρ. 1 σε σολ ελάσσονα.
1866, opus 15, Εισαγωγή στο θέμα του Δανικού Εθνικού Ύμνου.
1868, opus 13, Συμφωνικό Ποίημα «Fatum» (Φαντασία).
1869, opus -, Ρωμαίος και Ιουλιέττα (συμφ. Φαντασία - εισαγωγή).
1872, opus 17, Συμφωνία Αρ. 2 σε ντο ελάσσονα.
1873, opus 18, Συμφωνική Φαντασία στο έργο «Τρικυμία».
1875, opus 29, Συμφωνία Αρ. 3 σε ρε μείζονα.
1876, opus 31, Σλαβικό Εμβατήριο ή Σλαβόνικο εμβατήριο.
1876, opus 32, Φραντζέσκα ντα Ρίμινι (Συμφ. Φαντασία).
1877, opus 36, Συμφωνία Αρ4. Σε φα ελάσσονα.
1878/9, opus 43, Σουίτα Αρ. 1 σε ρε ελάσσονα.
1880, opus 45, Ιταλικό Καπρίτσιο.
1880, opus 49, Εισαγωγή 1812.
1883, opus -, Το Εμβατήριο της Στέψης.
1883, opus 53, Σουίτα Αρ. 2 σε ντο μείζονα.
1884, opus 55, Σουίτα Αρ. 3 σε σολ μείζονα.
1884/5, opus 58, Συμφωνία «Μάνφρεντ».
1887, opus 61, Σουίτα Αρ. 4 «Μοτσαρτιάνα».
1888, opus 64 Συμφωνία Αρ. 5 σε μι ελάσσονα.
1888, opus, 67α, Εισαγωγή-Φαντασία «Άμλετ».
1890/1, opus, Εισαγωγικό Ποίημα «Βοεβόδας».
1892, opus 71α, Καρυοθραύστης (Σουίτα μπαλέτου).
1893, opus 74, Συμφωνία Αρ. 6 σε σι ελάσσονα.

Μουσική μπαλέτου

1875/6, opus 20, Η λίμνη των κύκνων.
1888/9, opus 66, Η ωραία κοιμωμένη.
1891/2, opus 71, Ο Καρυοθραύστης.

Περιστασιακή μουσική

1873, opus 12, Η Χιονάτη.
1891, opus 67b, Άμλετ.

Μουσική για ορχήστρα εγχόρδων

1880, opus 48, Σερενάτα για ορχήστρα εγχόρδων σε ντο μείζονα.

Μουσική για ένα όγρανο και ορχήστρα

1874/5, opus 23, Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα Αρ. 1 σε σι ύφεση ελάσσονα.
1875, opus 26, Μελαγχολική Σερενάτα για βιολί και ορχήστρα.
1876, opus 33, Παραλλαγές πάνω σ’ ένα θέμα ροκοκό για τσέλο και ορχήστρα.
1877, opus 34, Βαλς-Σκέρτσο για βιολί και ορχήστρα.
1877/8, opus 44, Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα Αρ. 2 σε σολ μείζονα.
1884, opus 56, Φαντασία κονσέρτου για πιάνο και ορχήστρα.
1887, opus 62, Καπριτσιόζο, κομμάτι για τσέλο και ορχήστρα.
1893, opus 75, Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα Αρ. 3 σε σι ύφεση μείζονα (το πρώτο μέρος).
1893, opus 79, Κονσέρτο για πιάνο και ορχήστρα Αρ. 3 σε σι ύφεση μείζονα (Αντάντε και φινάλε) – Ενορχήστρωση Τανέγιεφ.

Μουσική δωματίου

1871, opus 11, Κουαρτέτο εγχόρδων Αρ. 1 σε φα μείζονα.
1874, opus 22, Κουαρτέτο εγχόρδων Αρ. σε φα μείζονα.
1876, opus 30, Κουαρτέτο εγχόρδων Αρ. 3 σε σι ύφεση ελάσσονα.
1881/2, opus 50, Τρίο για πιάνο βιολί τσέλο σε λα ελάσσονα.

Μουσική για βιολί και πιάνο

1878, opus 42, Αναμνήσεις από ένα αγαπημένο τόπο.

Μουσική για πιάνο

1865, opus 80, Σονάτα σε ντο δίεση μείζονα.
1867, opus 1, «Σκέρτσο α λα ρους» και «Έμπρομτυ» σε μι ύφεση ελάσσονα.
1867, opus 2, Αναμνήσεις απ’ το Χάπσαλ.
1868, opus 4, Βαλς-Καπρίτσιο σε ρε μείζονα.
1868, opus 5, Ρομάντζα σε φα ελάσσονα.
1870, opus 7, Βαλς-Σκέρτσο σε λα μείζονα.
1870, opus 8, Καπρίτσιο σε σολ ύφεση μείζονα.
1870, opus 10, Νυχτερινό και Χιουμορέσκα.
1873, opus 19, Έξι κομμάτια για πιάνο.
1873, opus 21, Έξι κομμάτια για πιάνο πάνω στο ίδιο θέμα.
1875/6, opus 37β, Οι Εποχές: Δώδεκα κομμάτια για πιάνο.
1876/8, opus 40, Δώδεκα κομμάτια για πιάνο (λίγο δύσκολα).
1878, opus 37, Σονάτα για πιάνο σε σολ μείζονα.
1878, opus 39, Παιδικό Άλμπουμ: 24 εύκολα κομμάτια για πιάνο.
1882, opus 51, Έξι κομμάτια για πιάνο.
1886, opus 59, Ντούμκα, κομμάτι για πιάνο.
1893, opus 72, Δεκαοχτώ κομμάτια για πιάνο.

Όπερες

1867/8, opus 3, Βοεβόδας.
1869, opus -, Οντίν.
1870/2, opus -, Οπρίσνικ.
1874, opus 14, Βάκουλα, ο σιδεράς.
1885, opus -, Τσερεβίσκι (αναθεώρηση του Βάκουλα).
1878, opus 24, Ευγένιος Ονέγκιν.
1878/9, opus -, Η παρθένα της Ορλεάνης.
1881/3, opus -, Μαζέπα.
1885/7, opus -, Η μάγισσα.
1890, opus 68, Ντάμα Πίκα.
1891, opus 69, Γιολάντα.

Χορωδιακά έργα

1865, opus -, Ωδή στη χαρά. Καντάτα για τέσσερις σολίστ, χορωδία και ορχήστρα.
1872, opus -, Καντάτα για τα Εγκαίνια της Έκθεσης του Πολυτεχνείου της Μόσχας, για τενόρο, χορωδία και ορχήστρα.
1883, opus -, Καντάτα της στέψεις για μέτζο-σοπράνο βαρύτονο, χορωδία και ορχήστρα.
1889, opus -, Ευχές προς τον Άντον Ρουμπιστάιν. Καντάτα για μικτή χορωδία χωρίς συνοδεία.

Εκκλησιαστική μουσική

1878, opus 41, Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τετράφωνη μικτή χορωδία.
1881/2, opus 52, Εσπερινοί (δεκαοχτώ λειτουργικοί ύμνοι για μεικτή χορωδία).

Τραγούδια

1869, opus 6, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1872, opus 16, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1875, opus 25, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1875, opus 27, Έξι τραγούδια αφιερωμένα στην Πριγκίπισσα Τσερτελέβαγια.
1875, opus 28, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1878, opus 38, Έξι τραγούδια αφιερωμένα στον Α. Ι. Τσαϊκόφσκι.
1880, opus 47, Επτά τραγούδια αφιερωμένα στην κυρία Πανάγιεβα.
1881/2, opus 54, Δεκαέξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1884, opus 57, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1886, opus 60, Δώδεκα τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1887, opus 63, Έξι τραγούδια αφιερωμένα σε διάφορους.
1888, opus 73, Έξι τραγούδια αφιερωμένα στον Νικολάι Φίγκερ.

Μουσική για δυο φωνές

1880, opus 46, Έξι ντουέτα αφιερωμένα στην Τ.Λ. Νταβίντοβα.

Διασκευές για ορχήστρα

1863, opus -, Μπετόβεν: Σονάτα για πιάνο opus 31, Αρ. 2 (Α’ μέρος).
1863/4, opus -, Μπετόβεν: Σονάτα Κρώυτσερ (Α’ μέρος).
1863/4, opus -, Γουνγκλ: Βαλς.
1863/4, opus -, Σούμαν: Συμφωνικές σπουδές (Αντάτζιο και Αλέγκρο μπριγιάντε).
1863/4, opus -, Βέμπερ: Σονάτα για πιάνο σε λα ύφεση μείζονα (Σκέτσο).
1867, opus -, Κραλ: Θριαμβευτικό εμβατήριο.
1869, opus -, Ντυμπούκ: Πόλκα (Μαρία-Ντάγμαρ).
1870, opus -, Στραντέλλα: Άρια.
1870, opus -, Τσιμαρόζα: Τρίο από το Μυστικό γάμο.
1870, opus -, Ντραγκομίσκι: Τρίο «Το χρυσό σύννεφο».
1874, opus -, Χάυδν: Αυστριακός Εθνικός Ύμνος.
1874, opus -, Λιστ: Ο Βασιλιάς φον Τούλε.
1874, opus -, Σούμαν: Μπαλάντα (Χαϊντεκνάμπεν).
1888, opus 61, Μότσαρτ: Σουίτα Αρ. 4 «Μοτσαρτίνα».
1888, opus -, Λαρός: Εισαγωγή-Φαντασία.
1893, opus -, Μέντερ: Ουγγρικοί τσιγάνικοι χοροί.

Διασκευή για πιάνο

1868, opus -, Ντυμπούκ: Ρομάντζα του Ταρνόφσκι.
1868/9, opus -, Μέγιερμπερ: Ποτπουρί.
1868/9, opus -, Άνον: Πενήντα λαϊκά ρώσικα τραγούδια.
1869, opus -, Ρουμπινστάιν Α: Μουσική Εικόνα «Δον Κιχώτης».
1870, opus -, Μαμόντοβα: Συνοδεία πιάνου παιδικών τραγουδιών. Ρωσικές και ουκρανικές μελωδίες (παιδικά τραγούδια).
1877, opus -, Βέμπερ: Σονάτα για πιάνο opus 39 (Περπέτουουμ μόμπιλε, για αριστερό χέρι).

Διασκευές χορωδιακών έργων

1886, opus -, Άνον: «Ας ευφρανθούμε λοιπόν» για ανδρική χορωδία.
1883, opus -, Γκλίνκα: «Σλάβσιγια» απ’ τη «Ζωή για τον τσάρο», για μεγάλη χορωδία και ορχήστρα.
1893, opus -, Μότσαρτ: «Νύκτα» κουαρτέτο για φωνές βασισμένο στη Φαντασία σε ντο ελάσσονα 1893, opus 475 (Ανταντίνο).

Ο Τσαϊκόφσκι σε φωτογραφία του 1860

ΒΙΒΛΙΟΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ

Για τη ζωή και το έργο του συνθέτη έχουν γραφεί και κυκλοφορούν πέρα από τις βιογραφίες του και μυθιστορηματικές βιογραφίες τις οποίες και προτείνουμε ανεπιφύλακτα.

- Ντομινικ Φερναντέζ: Δικαστήριο τιμής, η ζωή και ο θάνατος του Τσαϊκόφσκι, μτφρ. Ινώ Ρόζου, εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα, 2002.

- Κλάους Μαν: Παθητική συμφωνία, μτφρ. Μαρία Νικολάτου, εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1993.

- Γεώργιος Ν. Δρόσος: Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, η ζωή, το έργο, η εποχή, εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1993.

- Νίνα Νικολάεβνα Μπερμπέροβα: Τσαικόβσκυ, Η ιστορία μιας μοναχικής ζωής, μτφρ. Γιώργος Π. Πλουμπίδης, εκδόσεις Μουσαίο, Αθήνα, 2009.

Πηγές και σημειώσεις

Για το αφιέρωμα στον Τσαϊκόφσκι αντλήθηκαν στοιχεία από τις παρακάτω πηγές:

Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, η ζωή, το έργο, η εποχή, Γεώργιος Ν. Δρόσος, εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1993.

Τσαικόβσκυ, Η ιστορία μιας μοναχικής ζωής, Νίνα Νικολάεβνα Μπερμπέροβα, μτφρ. Γιώργος Π. Πλουμπίδης, εκδόσεις Μουσαίο, Αθήνα, 2009.

Τσαϊκόφσκι, τα αριστουργήματα, από τη σειρά, Τα αριστουρήματα της κλασικής μουσικής, της MOS.

Λεξικό των συνθετών, Roland de Candé, μτφρ. Άλκης Παναγιωτόλουλος, εκδόσεις GUTENBERG, Αθήνα, 1991.