Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΔΥΤΗ (Tomba del Tuffatore) [Tomb of the Diver]

Ο τάφος του δύτη (Tomba del Tuffatore)

Προλεγόμενα

Ο Τάφος του δύτη με τις πολυσυζητημένες τοιχογραφίες που ανακαλύφθηκε το 1968 στην αρχαία πόλη Paestum της Μεγάλης Ελλάδας, θα παραμείνει ένα αυθεντικό ντοκουμέντο για τη θέση της ομοφυλοφιλίας στον αρχαίο κόσμο, αλλά και ένα ακλόνητο στοιχείο, ένα αγκάθι στην προσπάθεια των μελετητών να μας τον παρουσιάσουν «ομαλό» και εξιδανικευμένο. Τούτη η απεικόνιση του αρχαίου συμποσίου με τις έκδηλες ερωτικές σκηνές μεταξύ ανδρών, που χρονολογείται τον 5ο αι. π. Χ., είναι η χαρακιά στη «γυαλιστερή» επιφάνεια των αρχαιολόγων και μελετητών, όχι απαραίτητα όλων, αλλά των γαλουχημένων με τα ιδεώδη του τραγέλαφου που αποκαλούν ελληνορθοδοξία. Τουλάχιστον οι Ιταλοί φέρθηκαν πιο έξυπνα, δεν αναφέρθηκαν ποτέ σε κανέναν ρωμαιοκαθολικισμό!

Παρουσιάζουμε λοιπόν εδώ, τούτη τη σπουδαία -από κάθε άποψη- ανακάλυψη της αρχαιολογικής σκαπάνης.

 

Η Ποσειδωνία

Η Ποσειδωνία ιδρύθηκε γύρω στο 600 π. Χ. από Συβαρίτες αποίκους, οι πρόγονοι των οποίων είχαν μετακινηθεί από την Αχαΐα. Παρόλο που δεν διαθέτει λιμένα, η περιοχή επιλέχθηκε γιατί είχε πρόσβαση σε μια πλούσια καλλιεργήσιμη έκταση. Οι Συβαρίτες μαθημένοι από την εύφορη περιοχή τους τη διάλεξαν ακριβώς γι’ αυτό της το προσόν. Γύρω στο 510 π. Χ., όταν η Σύβαρις καταστράφηκε από τους Κροτωνιάτες, οι επιζήσαντες Συβαρίτες αναζήτησαν καταφύγιο στην παλιά τους αποικία. Έτσι στα μέσα του 5 π. Χ. αιώνα η πόλη έχοντας ολοκληρώσει τη μορφή της άρχισε να έχει ταχύτατη ανάπτυξη αφού το εμπόριο με τους Ετρούσκους -τους κατά βορρά γείτονές τους- ανθούσε φέρνοντας ανάπτυξη και ευημερία.

Η Ποσειδωνία γύρω στο 400 π.Χ. καταλήφθηκε από τους Λουκανούς, δεν άλλαξε όμως σχεδόν σε τίποτα την οργάνωση και την κοινωνική της δομή. Ο κόσμος συνέχισε να μιλάει την ελληνική, η λατρεία των θεών δεν άλλαξε στο παραμικρό, όπως δεν άλλαξε και η οργάνωση της πόλης. Η καλλιτεχνική παραγωγή δεν παρουσίασε σημεία κάμψης. Στα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα εγκαταστάθηκε στην Ποσειδωνία ένας αγγειογράφος, ο Αστέας. Ο καλλιτέχνης αυτός πιθανότατα καταγόταν από την Σικελία, όπως μπορεί να εικάσει κάποιος μελετώντας το έργο του σε παραλληλισμό με σικελικά κεραμικά προϊόντα της ίδιας εποχής. Ο Αστέας και ο μαθητής του Πύθων, είναι οι μόνοι καλλιτέχνες κεραμοποιοί της κάτω Ιταλίας που υπέγραφαν τα αγγεία που ζωγράφιζαν. Στην περιοχή υπάρχουν διάσπαρτα μνημεία όπως ο Ναός της Αθηνάς που οικοδομήθηκε περί το 500 π. Χ., ναός της Ήρας ΙΙ κατασκευασμένος από ασβεστόλιθο, ρωμαϊκή αγορά, ασκληπιείο, ο ναός της Ειρήνης, αμφιθέατρο, ο ναός της Δήμητρας, το Ηραίο του Σιλάρεως κ.α. 

 

Ο τάφος

Ο τάφος που φέρει τώρα το όνομα Τάφος του δύτη, ανακαλύφθηκε το 1968 και έκτοτε αποτελεί σημείο αναφοράς στην ιστορία της αρχαίας ζωγραφικής για την ποιότητα και την μοναδική θεματολογία των παραστάσεων με τις οποίες είναι διακοσμημένος. Χρονολογικά, η κατασκευή του τοποθετείται γύρω στο 480 π. Χ. Οι πέντε ασβεστολιθικές πλάκες που αποτελούν τις πλευρές του και το κάλυμμα επιχρίστηκαν με κονίαμα, πάνω στο οποίο όσο ήταν νωπό αποδόθηκαν οι παραστάσεις. Η τεχνική αυτή βέβαια ήταν πολύ διαδομένη εκείνη την εποχή και δεν είναι άλλη από τη γνωστή μας νωπογραφία (ιταλικά: Fresco). Ο καλλιτέχνης δηλαδή σχεδίασε με ένα οξύ εργαλείο το περίγραμμα των μορφών και, ενώ ήταν ακόμα νωπό το επίχρισμα, απέδωσε το χρώμα.

Το θέμα της παράστασης είναι σκηνές από ένα συμπόσιο στο οποίο συμμετέχουν πρόσωπα ανωτέρων κοινωνικών τάξεων. Η ευωχία αναλύεται σε επιμέρους επεισόδια, στις μακρές πλευρές εικονίζονται οι συμποσιαστές ανά πεντάδες, στις οποίες οι τέσσερις παρουσιάζονται ζευγάρια, με στεφάνια στην κεφαλή ανακεκλιμένοι σε ανάκλιντρα να συζητούν, να πίνουν κρασί, να παίζουν κότταβο, αλλά, κυρίως να ερωτοτροπούν. Κρατώντας την κύλικα από τη μια λαβή και τινάζοντας το αγγείο προσπαθούν να ρίξουν τις τελευταίες σταγόνες κρασί σε έναν κρατήρα που βρισκόταν στο μέσο του δωματίου.

Στις στενές πλευρές εικονίζεται ένας γυμνός υπηρέτης με έναν δυσανάλογα προς αυτόν μεγάλο κρατήρα, καθώς και μια μικρή γυναικεία μορφή που παίζει δίαυλο, ακολουθούμενη από δύο άντρες που χορεύουν. Στην οροφή του κιβωτιόσχημου τάφου έχει αποδοθεί μια μοναδική σκηνή, από την οποία έλαβε το όνομά του ο τάφος. Από εξώστη ένας γυμνός νέος επιχειρεί κατάδυση στο υγρό στοιχείο, πιθανόν κοντά σε μια ακτή, όπως υποδηλώνει ένα παρακείμενο δέντρο. Η σκηνή της οροφής δείχνει ξένη σε σχέση με τις υπόλοιπες παραστάσεις του τάφου. Από τις ποικίλες ερμηνείες που έχουν δοθεί επικρατέστερη είναι αυτή που τη θεωρεί υποδήλωση της ζωής και του θανάτου. Οι στήλες στα δεξιά είναι τα όρια του κόσμου των ζωντανών, οι μυθικές Ηράκλειες Στήλες, πέρα από τις οποίες απλώνεται ο αχανής Ωκεανός στον οποίο βυθίζονται οι ψυχές των νεκρών. Ίσως αποτελεί μια έμμεση αναφορά στην πυθαγόρεια φιλοσοφία με την οποία ο νεκρός με το θάνατο του επιχειρεί ένα άλμα σε έναν άλλο κόσμο, γεγονός που επιφέρει και την κάθαρσή του. Οι παραστάσεις του τάφου, παρά τη ζωντάνια και την ενεργητικότητά τους, αφήνουν μιαν αίσθηση απαισιοδοξίας, καθώς η χαρά της ζωής διακόπτεται αιφνιδίως από τον θάνατο. Δεν παύει όμως ο καλλιτέχνης με τη σύλληψη του όλου θέματος και το στήσιμο των σκηνών να υμνεί τον έρωτα, τη ζωή και τις χαρές της.

Τις νωπογραφίες του Τάφου του δύτη, αλλά και άλλα σημαντικά εκθέματα όπως οι μετόπες από το πανάρχαιο Ιερό της Αργείας Ήρας, οι οποίες απεικονίζουν άθλους του Ηρακλή αλλά και παραστάσεις από την Ελληνική Μυθολογία και τον Τρωϊκό πόλεμο, μπορεί σήμερα ο επισκέπτης να θαυμάσει στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Paestum (Museo Archeologico Nazionale di Paestum) που βρίσκεται πλησίον του αρχαιολογικού χώρου.

Πηγές

---

Πολύτιμη βοήθεια στη σύνταξη και τεκμηρίωση τούτης της ανάρτησης σταθηκε το βιβλίο Καμπανία & Απουλία, της σειράς Κοιτίδες Ελληνισμού της εφημερίδας Καθημερινή.

Επίσημο site του Αρχαιολογικού Μουσείου του Paestum:

http://www.museopaestum.beniculturali.it/

Η ευωχία αναλύεται σε επιμέρους επεισόδια,

Ζευγάρι συμποσιαστών που παρουσιάζονται να ερωτοτροπούν και να παίζουν λύρα.

Στις μακρές πλευρές εικονίζονται οι συμποσιαστές ανά πεντάδες, στις οποίες οι τέσσερις παρουσιάζονται ζευγάρια, με στεφάνια στην κεφαλή ανακεκλιμένοι σε ανάκλιντρα να συζητούν, να πίνουν κρασί, να παίζουν μουσικά όργανα, αλλά, κυρίως να ερωτοτροπούν.

  Ζευγάρι συμποσιαστών που παρουσιάζονται να απολαμβάνουν τη μουσική.

Το θέμα της παράστασης είναι σκηνές από ένα συμπόσιο στο οποίο συμμετέχουν πρόσωπα ανωτέρων κοινωνικών τάξεων.

Στις στενές πλευρές εικονίζεται ένας γυμνός υπηρέτης με έναν δυσανάλογα προς αυτόν μεγάλο κρατήρα, καθώς και μια μικρή γυναικεία μορφή που παίζει δίαυλο, ακολουθούμενη από δύο άντρες που χορεύουν.

Η σκηνή της οροφής του κιβωτιόσχημου τάφου από την οποία έλαβε το όνομά του ο τάφος. Από εξώστη ένας γυμνός νέος επιχειρεί κατάδυση στο υγρό στοιχείο, πιθανόν κοντά σε μια ακτή, όπως υποδηλώνει ένα παρακείμενο δέντρο.

Οι πέντε ασβεστολιθικές πλάκες όπως εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Paestum