gay ekfansi: REINALDO ARENAS (1943-1990), a tribute

Ρεϊνάλντο Αρένας (1943-1990), αφιέρωμα

Προλεγόμενα

Ο Ρεϊνάλντο Αρένας θα αφήσει πίσω του, πέρα από το έργο του, ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο, μια ανατριχιαστική προσωπική μαρτυρία για τα εγκλήματα του Κάστρο, τη στιγμή που πολλά στόματα υμνούσαν τον ηγέτη της κουβανέζικης επανάστασης και τον δαφνοστεφάνωναν με τους λόγους τους ή τη σιωπή τους, παραβλέποντας, ή, στην καλύτερη περίπτωση, αγνοώντας τα εγκλήματά του και τη στάση του πάνω στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Εμείς εδώ όμως δεν επιλέγουμε σφαγέα· είτε πρόκειται για τον Χίτλερ είτε για τον Στάλιν είτε για τον Κάστρο· υπάρχει χυμένο αθώο αίμα, υπάρχουν εξορίες, φιμώσεις, συλλήψεις, βασανιστήρια, στρατόπεδα συγκεντρώσεις, φυλακές, εξορίες, και τόσα άλλα που ο θάνατος φαντάζει μπροστά τους λύτρωση. Αν έχουμε σήμερα ένα καθήκον, αυτό είναι να κάνουμε γνωστή την αλήθεια, να διαδώσουμε τα γεγονότα. Από εκεί και πέρα ο καθένας ως ελεύθερα κριτικά σκεπτόμενο πνεύμα, πράγμα που σημαίνει ότι έχει απαλλαγεί από στεγνά ιδεολογικά κλισέ, τσιτάτα και κομματικές αγκυλώσεις ας αναλογιστεί και ας πάρει τη θέση που αυτός κρίνει.

Ο Αρένας, μεγαλωμένος στην κουβανέζικη επαρχία και έχοντας βιώσει στο πετσί του από μικρό παιδί τη φτώχεια και την πείνα, ονειρεύτηκε και έζησε την επανάσταση. Η επανάσταση όμως τον πρόδωσε και τον τραυμάτισε όπως πρόδωσε και τραυμάτισε τον Κουβανέζικο λαό. Δεν του μένει λοιπόν τίποτα άλλο από το να γράψει γι’ αυτό· να γράψει για την πατρίδα του, για τον προδομένο λαό του, για τους φίλους του, τους εραστές του, για τα βλέμματα των ανθρώπων γύρω του, για τη βροχή, τη θάλασσα, αλλά κυρίως για τον έρωτα, τις τρυφερές στιγμές που οι αναμνήσεις τους τον κράτησαν στη ζωή, του έδωσαν την ζωοποιώ δύναμη να αντέξει όλα αυτά που πέρασε ατενίζοντας με το κεφάλι ψηλά τον διάφανο γαλανό ουρανό της Κούβας. Με τα έργα του ο Αρένας, αλλά κυρίως με τη ζωή του, μας υπενθυμίζει ότι οι επαναστάσεις έκαναν ως τώρα τα πάντα για την δόξα τους, ελάχιστα για την ελευθερία του ανθρώπου, και τίποτα, μα τίποτα ακόμα για την ευτυχία του.

Θα προσπαθήσουμε λοιπόν να δώσουμε μια εικόνα τούτου του κυνηγημένου ανθρώπου, του φυλακισμένου, του καταδικασμένου, του βασανισμένου, του περιθωριοποιημένου. Αλλά θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε και τον ποιητή, λογοτέχνη και θεατρικό συγγραφέα. Όλα αυτά με κύριο βοήθημά μας την αυτοβιογραφία του και το αφιέρωμα της «Βιβλιοθήκης» της Ελευθεροτυπίας της 21ης Σεπτεμβρίου 2001.

Γνωρίζοντας τον Ρεϊνάλντο Αρένας

Ο Ρεϊνάλντο Αρένας (Reinaldo Arenas) γεννήθηκε σε μια επαρχία της Κούβας το 1943. Ο ίδιος γράφει σχετικά για τους γονείς του: «Η μάνα μου υπήρξε πολύ ωραία γυναίκα, πολύ μόνη. Γνώρισε μόνο ένα άντρα: τον πατέρα μου. Χάρηκε τον έρωτά του μόνο μερικούς μήνες. Ο πατέρας μου ήταν ένας τυχοδιώκτης: ερωτεύτηκε τη μητέρα μου τη "ζήτησε" από τον παππού μου και πάνω στους τρεις μήνες την άφησε. Η μάνα μου έμεινε τότε στο σπίτι των πεθερικών της· τον περίμενε εκεί ένα χρόνο, ο πατέρας μου όμως δεν ξαναγύρισε ποτέ. Όταν έγινε τριών μηνών, η μάνα μου ξαναγύρισε στο σπίτι των παππούδων μου· επέστρεφε μαζί μου· με τον καρπό της αποτυχίας της. Δεν θυμάμαι το μέρος που γεννήθηκα· δεν γνώρισα ποτέ την οικογένεια του πατέρα μου, θαρρώ όμως πως ήταν κάπου στα βόρεια της επαρχίας Οριέντε, στην ανοιχτή πεδιάδα».¹

Παρακολούθησε σχολείο και από νωρίς έγινε ορατή η κλήση του στη λογοτεχνία και την ποίηση: «Στα έξι μου άρχισα να πηγαίνω σχολείο· ήταν το αγροτικό σχολείο νούμερο ενενήντα ένα της συνοικίας του Περονάλες, όπου μέναμε. […] Το σχολείο ήταν μακριά από το σπίτι κι έπρεπε να πηγαίνω με άλογο».

Το 1952 στην Κούβα θα γίνει το στρατιωτικό πραξικόπημα του Φουλχέριο Μπατίστα, η δικτατορία του οποίου θα αρχίσει με μεγάλη καταπίεση όχι μόνο πολιτικού χαρακτήρα αλλά και ηθικού. Πέραν τούτου όσο η δικτατορία παράμενε στην εξουσία η οικονομική κατάσταση των φτωχών αγροτών χειροτέρευε, αν προσθέσει κανείς και τις πολιτικές δολοφονίες στις οποίες θα επιδοθεί η δικτατορία, καταλαβαίνει για τι κλίμα μιλάμε.

Από νωρίς ο Αρένας θα νοιώσει και θα εκδηλώσει την σεξουαλική του προτίμηση που είναι στο ίδιο του το φύλο. «Πίσω από το πηγάδι ήταν ο παππούς μου· έκανε μπάνιο γυμνός, ρίχνοντας νερό με τον κουβά στο κεφάλι του. Ξαφνικά γύρισε και τότε αντιλήφθηκα ότι είχε κάτι αρχίδια τεράστια· ποτέ δεν είχα ξαναδεί κάτι παρόμοιο. Ήταν ένας άντρας μ’ ένα πολλά υποσχόμενο φύλο και, κυρίως, με γιγαντιαία και τριχωτά αρχίδια. […] Οι έρωτες στα δεκατρία μου, αν μη τι άλλο ήταν κάπως διφορούμενοι. Ερωτεύτηκα τον Κάρλος, ένα παιδί από το εργοστάσιο, με το οποίο είχα πολλά κοινά στοιχεία, ακόμα και μια εξωτερική ομοιότητα…».

Αργότερα η οικογένεια του Αρένας θα μετακομίσει στο Ολγκίν, ένα μεγαλύτερο χωριό. Εκεί ο Αρένας θα εργαστεί αλλά παράλληλα εκεί θα του δοθεί η δυνατότητα να παρακολουθήσει κινηματογράφο. Είναι η εποχή που αρχίζει να σκέφτεται να ασχοληθεί με το γράψιμο. Μας λέει ο ίδιος: «Τη μέρα της πληρωμής πήγαινα κινηματογράφο, που ήταν το μόνο μαγικό μέρος στο Ολγκίν· το μόνο μέρος που μπορούσε να μπει κανείς και να ξεφύγει από την πόλη τουλάχιστον για μερικές ώρες. Τότε πήγαινα μόνος στον κινηματογράφο, γιατί μου άρεσε ν’ απολαμβάνω εκείνο το θέαμα δίχως να το μοιράζομαι με κανέναν. […] Επηρεασμένος μάλλον από εκείνες τις ταινίες, τις σχεδόν πάντα αμερικάνικες ή μεξικάνικες, ή ποιος ξέρει τι άλλο, άρχισα να γράφω».

Το 1959, θα αρχίσει στην Κούβα η καστρική Επανάσταση. Ο Αρένας που θα συμπράξει με τους επαναστάτες προκειμένου να φύγει το σκληρό και απάνθρωπο καθεστώς του Μπατίστα, θα χαιρετίσει το νέο καθεστώς που έχει φέρει μια συλλογική ευφορία, με την ελπίδα να φύγει από το Ολγκίν και να σπουδάσει. Για τον ερχομό του νέου καθεστώτος του Κάστρο γράφει όμως χαρακτηριστικά: «Γιατί η τεράστια πλειοψηφία του λαού και των πνευματικών ανθρώπων δεν αντιληφθήκαμε ότι ξεκινούσε μια καινούργια τυραννία, ακόμα πιο αιματηρή από την προηγούμενη».

Λαμβάνοντας μια υποτροφία θα αρχίζει σπουδές προκειμένου να γίνει αγροτικός λογιστής, αλλά με μεγάλη του απογοήτευση θα δει ότι η σχολή δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα κέντρο εκπαίδευσης νέων και φανατισμένων κομμουνιστών. Η σχολή ήταν εσώκλειστη και η ομοφυλοφιλία εκεί ήταν αυστηρά απαγορευμένη αν και ασκείτο συγκαλυμμένα: «Τα παιδιά που πιάνονταν αυτοφώρω έπρεπε να παρελάσουν με τα κρεβάτια τους κι όλα τους τα υπάρχοντα μέχρι την αποθήκη, όπου κατ’ εντολή της διεύθυνσης, όφειλαν να παραδώσουν τα πάντα· οι υπόλοιποι σύντροφοι έπρεπε να βγουν από το κατάλυμά τους, να τους πετροβολήσουν και να τους σπάσουν στο ξύλο. Ήταν μια απαίσια αποπομπή, κυρίως γιατί συμπεριλάμβανε και έκθεση που καταδίωκε αυτό το άτομο για όλη του τη ζωή και το εμπόδιζε να σπουδάσει σε άλλο κρατικό σχολείο –και το κράτος είχε αρχίσει να ελέγχει τα πάντα».

Θα ολοκληρώσει τις σπουδές του και θα αρχίσει να εξασκεί το επάγγελμα του αγροτικού λογιστή.

Θα συνεχίσει τις σπουδές του λογιστή στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας ενώ παράλληλα δούλευε στο Εθνικό Ινστιτούτο Αγροτικής Αναμόρφωσης (INRA). Το 1963 διαβάζοντας σε μια ανακοίνωση ότι η Εθνική Βιβλιοθήκη κάνει ένα διαγωνισμό για μια θέση αφηγητή ιστοριών, θα κάνει τα χαρτιά του, θα προσληφθεί, και με τη βοήθεια της διευθύντριας Μαρία Τερέσα Φρέιρε ντε Αντράδε, θα μετατεθεί. Εκεί θα συγγράψει το πρώτο του μυθιστόρημα Ο Σελεστίνο πριν την αυγή, αλλά εκεί είναι που είχε την ευκαιρία να διαβάσει όλα τα βιβλία που συγκροτούσαν εκείνη τη βιβλιοθήκη, πριν η βιβλιοθήκη χαρακτηριστεί κέντρο διαφθοράς από την κυβέρνηση του Κάστρο· περάσει στον έλεγχό της και συγκεντρώσει μόνο κομμουνιστικά εγχειρίδια και πάσης φύσεως φιλοκυβερνητικά και φιλοσοβιετικά φυλλάδια.

Ο Αρένας θα λάβει το λογοτεχνικό βραβείο για το πρώτο του μυθιστόρημα από την UNEAC (Ένωση Συγγραφέων και Καλλιτεχνών της Κούβας). Το 1966 θα παρουσιάσει το δεύτερο μυθιστόρημά του Ένας κόσμος εκστατικός, το οποίο θα πάρει από την επιτροπή της UNEAC την πρώτη μνεία για το καλύτερο μυθιστόρημα. Φυσικά αν και βραβευμένα τούτα τα δυο πρώτα μυθιστορήματα του Αρένας παρέμεναν ανέκδοτα. Τελικά Ο Σελεστίνο πριν την αυγή, θα εκδοθεί το 1967 και θα παραμένει το μοναδικό έργο του Αρένας που κυκλοφόρησε ποτέ στην Κούβα, ενώ το Ένας κόσμος εκστατικός θα απαγορευτεί παρότι πήρε το βραβείο της UNEAC. Τελικά το Ένας κόσμος εκστατικός θα κυκλοφορήσει μεταφρασμένο εκτός Κούβας, στη Γαλλία, με μεγάλη επιτυχία, δημιουργώντας προβλήματα στον Αρένας. Πιο συγκεκριμένα, μπήκε στο μάτι της Κρατικής Ασφάλειας σαν ένας συγγραφέας με κείμενα βλάσφημα που δεν έκαναν ομολογία υπέρ του καθεστώτος. Επιπλέον είχε κυκλοφορήσει έργα του εκτός Κούβας χωρίς κρατική έγκριση και σαν επιβεβαίωση των κατηγοριών την ίδια περίοδο κυκλοφόρησε στην Ουρουγουάη ένας τόμος με διηγήματά του με τον τίτλο Με τα μάτια κλειστά.

Θα αρχίσει να συγγράφει το τρίτο του μυθιστόρημα με τίτλο Η θάλασσα, άλλη μια φορά. του οποίο το πρώτο χειρόγραφο θα χαθεί και ο Αρένας θα αναγκαστεί να το ξαναγράψει από την αρχή. Η δεύτερη εκδοχή του έργου θα κατασχεθεί από την ασφάλεια αλλά ο Αρένας δεν θα χάσει το κουράγιο του· θα το γράψει για τρίτη φορά και θα καταφέρει να το φυγαδεύσει στο εξωτερικό. Ο ίδιος μας λέει για το θέμα του βιβλίου: «…η θάλασσα ήταν πραγματικά αυτή που μας ερέθιζε περισσότερο· εκείνη η θάλασσα του τροπικού, γεμάτη φοβερούς εφήβους κι άντρες που έκαναν μπάνιο, γυμνοί ή με ένα ελαφρύ μαγιό. Το να φτάσεις στη θάλασσα, να δεις τη θάλασσα, ήταν μια τεράστια γιορτή, όπου πάντα ήξερε κανείς ότι κάποιος ανώνυμος εραστής μας περίμενε στα κύματα».

Στη συνέχεια θα γράψει Το μιαρό, πάλλευκο παλάτι, ένα φόρο τιμής σε έναν από τους εραστές του, τον Φορτουνάτο, που αναγκάστηκε να γίνει αντάρτης αρνούμενος να υποταχθεί στη δικτατορία του Κάστρο, και έτσι ο Αρένας έχασε τα ίχνη του.

Θα χάσει τη θέση του στην Εθνική Βιβλιοθήκη και το κυνήγι από τα αστυνομικά όργανα του Κάστρο δεν θα σταματήσει μέχρι που ο Αρένας θα βρεθεί καταζητούμενος· κατηγορούμενος για ομοφυλοφιλία, ιδεολογική απόκλιση, δράσεις ενάντια του καθεστώτος, ακόμα και για τον βιασμό μιας γριούλας κλπ. κλπ. Εκεί, καθώς κρύβεται σε ένα πάρκο θα αρχίσει να γράφει και την αυτοβιογραφία του με τίτλο Πριν πέσει η νύχτα, που όπως μας λέει: «Την είχα ονομάσει Πριν πέσει η νύχτα, γιατί έπρεπε να τη γράφω πριν σκοτεινιάσει, μια και ζούσα κυνηγημένος στο δάσος». Τελικά θα συλληφθεί και θα οδηγηθεί στη φυλακή όπου και θα περάσει δύσκολες ώρες. Ο ίδιος μας αφηγείται: «Τους ομοφυλόφιλους δεν τους μεταχειρίζονταν ως ανθρώπινα πλάσματα αλλά ως κτήνη. Ήταν οι τελευταίοι που έβγαιναν για φαγητό και γι’ αυτό τους βλέπαμε να περνούν· για οποιοδήποτε ασήμαντο πράγμα έκαναν, τους χτυπούσαν σκληρά. Οι πολιτοφύλακες που τους επιτηρούσαν και οι οποίοι τους εξανάγκαζαν να τους αποκαλούν "συντρόφους" ήταν τιμωρημένοι φαντάροι, που με κάποιον τρόπο έπρεπε να ξεσπάσουν την οργή τους και το έκαναν πάνω στους ομοφυλόφιλους. Φυσικά κανείς εκεί δεν τους αποκαλούσε ομοφυλόφιλους, αλλά πουσταράδες ή, στην καλύτερη περίπτωση αδερφές».

Τα κουβανέζικα κολαστήρια των φυλακών περιγράφονται με τα μελανότερα χρώματα από τον Αρένας που είχε την ατυχία να τα δει και να τα υποστεί από πρώτο χέρι. Θα καταδικαστεί σε δύο χρόνια φυλακής για την ομοφυλοφιλία του. Εκεί, στη φυλακή θα πληροφορηθεί ότι το μυθιστόρημά του Το μιαρό, πάλλευκο παλάτι, κυκλοφόρησε σε Γαλλία και Γερμανία. Θα εκτίσει την ποινή του δουλεύοντας σε κατασκευή κτισμάτων για τους Σοβιετικούς.

Το 1980 ο Κάστρο μετά τα γεγονότα στην πρεσβεία του Περού, όπου εκατοντάδες κόσμου κλειστήκαν μέσα ζητώντας την ελευθερία τους, αποφάσισε να ανοίξει μια δίοδο για να φύγει ένα κύμα αντιφρονούντων. Φυσικά κάτω από τον απόλυτο έλεγχο του κράτους αφού δεν επέτρεπε σε πτυχιούχους πανεπιστημίου ή σε συγγραφείς που είχαν εκδώσει έργο εκτός Κούβας, την αναχώρηση. Η εντολή ήταν να φύγουν τα ανεπιθύμητα πρόσωπα και μέσα σε αυτά ήταν ένας τεράστιος αριθμός ομοφυλόφιλων οι οποίοι εγκατέλειψαν τη χώρα. Ο Αρένας εκμεταλλευόμενος την κατάσταση θα καταφέρει να αποκτήσει την πολυπόθητη ελευθερία του και να διαφύγει στις ΗΠΑ. Ο ίδιος μας περιγράφει: «Φτάνοντας με ρώτησαν αν είμαι ομοφυλόφιλος και τους είπα πως ναι· τότε με ρώτησαν αν ήμουν ενεργητικός ή παθητικός. Σ’ ένα φίλο μου, που είπε πως ήταν ενεργητικός, του αρνήθηκαν την έξοδο· αυτός δεν είπε παρά την αλήθεια, η κουβανική κυβέρνηση όμως δεν θεωρούσε ότι οι ενεργητικοί ομοφυλόφιλοι ήταν όντως ομοφυλόφιλοι. Εμένα με έβαλαν να περπατήσω μπροστά τους για να διαπιστώσουν αν είμαι αδερφή ή όχι· υπήρχαν εκεί κάποιες γυναίκες που ήταν ψυχολόγοι. Πέρασα το τεστ, κι ο αξιωματικός φώναξε σ’ έναν άλλον στρατιωτικό: "αυτόν στείλτε τον με την μία". Αυτό σήμαινε πως δεν χρειαζόταν να περάσω από κανενός τύπου εξακρίβωση. […] Γι’ αυτόν το λόγο κατάφερα να φύγω δίχως η ασφάλεια να το πάρει είδηση· βγήκα σαν μια ακόμα αδερφή (ανάμεσα στις τόσες), όχι σαν συγγραφέας· κανείς από τους αξιωματικούς που με εξουσιοδότησαν, εν μέσω της γενικής αναστάτωσης, δεν είχε ιδέα από λογοτεχνία ή μπορούσε να γνωρίζει το έργο μου, το ούτως ή άλλως σχεδόν ανέκδοτο στην Κούβα».

Ο Αρένας είναι πια στις ΗΠΑ. Τον Ιούνιο του 1980 θα κληθεί να δώσει μια διάλεξη στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Φλόριντα. Θα ακολουθήσουν και άλλες σε άλλα πανεπιστήμια όπως και ταξίδια -από το 1983 και μετά που κατάφερε να πάρει ένα διαβατήριο από τον ΟΗΕ- σε Βενεζουέλα, Σουηδία, Δανία, Γαλλία, Πορτογαλία. Παντού ο Αρένας θα αφήνει να του βγει η κραυγή για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην δικτατορία του Κάστρο. Στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Φλόριντα θα κληθεί ξανά για να εργαστεί ως επισκέπτης καθηγητής παραδίδοντας μια σειρά από μαθήματα πάνω στην κουβανέζικη ποίηση.

Ο Αρένας μακριά από την αγαπημένη του Κούβα έχει να αντιμετωπίσει πολλούς υποστηριχτές του Κάστρο που είτε δεν ξέρουν είτε εθελοτυφλούν, μας λέει: «Θυμάμαι ότι, όταν έφτασα στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας Κουβανός στην Ουάσινγκτον μου είπε το εξής: "Ποτέ μη διανοηθείς να τα βάλεις με την αριστερά". Γι’ αυτούς, το να τα βάλεις με τη αριστερά σήμαινε να επιτεθείς στην κυβέρνηση του Κάστρο. Πως μπορούσα όμως εγώ, ύστερα από είκοσι χρόνια καταπίεσης, να αποσιωπήσω εκείνα τα εγκλήματα. Εξάλλου, ποτέ δεν θεώρησα τον εαυτό μου μήτε της αριστεράς μήτε της δεξιάς, ούτε θέλω να καταχωρηθώ κάτω από οποιαδήποτε ετικέτα οπορτουνιστική και πολιτική· εγώ καταθέτω την αλήθεια μου, όπως κάνει ένας Εβραίος που υπέφερε από το ρατσισμό, ή ένας Ρώσος που βρέθηκε σε κάποιο γκούλαγκ, ή οποιοδήποτε άλλο ανθρώπινο ον που έχει μάτια για να δει τα πράγματα όπως είναι· κραυγάζω, άρα υπάρχω. Αυτή όμως η στάση μού στοίχισε πολύ ακριβά· τόσο από οικονομικής άποψης όσο και από πλευράς κυκλοφορίας των βιβλίων μου· κι είναι ακριβώς έτσι, όπως τα λέω γιατί όταν έφυγα από την Κούβα, τα βιβλία μου ήταν στο πρόγραμμα σπουδών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και από τη στιγμή που εγώ υιοθέτησα μια πιο ριζοσπαστική στάση έναντι της δικτατορίας του Κάστρο, η καθηγήτρια λογοτεχνίας Αϊντέ Βιτάλε Ριβέρα περιόρισε τα βιβλία μου στο μάθημά της μέχρι του σημείου να τα εξαλείψει εντελώς. Και το ίδιο έκανε και με όλους τους υπόλοιπους Κουβανούς που είχαν ζητήσει άσυλο».

Το 1987 και ενώ βρισκόταν στις ΗΠΑ, ο Αρένας θα βρεθεί θετικός στον ιό του AIDS. Τρία χρόνια αργότερα, στις 7 Δεκεμβρίου 1990, ταλαιπωρημένος και με την υγεία του σε άσχημη κατάσταση ο Ρεϊνάλδο Αρένας θα θέσει τέρμα στη ζωή του. Δυο χρόνια μετά το θάνατό του θα κυκλοφορήσει τελικά η αυτοβιογραφία του, που θα συμπεριληφθεί από το New York Times Book Review στα δέκα καλύτερα βιβλία της χρονιάς. Ο ίδιος σε γράμμα που άφησε στιγμάτισε και έδειξε τον Κάστρο ως τον μόνο υπεύθυνο για το πρόωρο και τραγικό του τέλος:

«[...] Είστε οι κληρονόμοι όλης μου της φρίκης, αλλά και της ελπίδας μου ότι η Κούβα θα είναι σύντομα ελεύθερη. Αισθάνομαι ικανοποιημένος που μπόρεσα να συμβάλω έστω και λίγο στον θρίαμβο αυτής της ελευθερίας. Δίνω τέλος στη ζωή μου γιατί δεν μπορώ να εξακολουθήσω να εργάζομαι. Κανένας από τα πρόσωπα που με περιβάλλουν δεν ευθύνεται γι’ αυτή την απόφαση. Μόνο ένας είναι υπεύθυνος: Ο Φιδέλ Κάστρο. Τις κακουχίες της εξορίας, την οδύνη της απομόνωσης, τη μοναξιά και την αρρώστια, που σίγουρα συνέβαλε στην απομόνωση, δεν θα τις είχα υποστεί αν ζούσα ελεύθερος στη χώρα μου.

Το λαό της Κούβας τόσο στην εξορία όσο και στο Νησί τον παροτρύνω να εξακολουθεί να μάχεται για την ελευθερία. Το μήμυμά μου δεν είναι ένα μήνυμα ήττας, αλλά πάλης και ελπίδας.

Η Κούβα θα είναι ελεύθερη. Εγώ είμαι ήδη.

Υπογραφή

Ρεϊνάλντο Αρένας»

Πηγές και σημειώσεις:

1. Το απόσπασμα -όπως και τα υπόλοιπα στο κείμενό μας- είναι από το βιβλίο του Ρεϊνάλντο Αρένας, Πριν πέσει η Νύχτα, μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα, 2001.

Από αρ: Pedro Yanes, Heberto Padilla, Reinaldo Arenas

Ο ΜΑΡΙΟ ΒΑΡΓΚΑΣ ΓΙΟΣΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΕΝΑΣ

Το δικαίωμα στη γραφή, χωρίς λογοκρισία

Όποιος διαβάσει το Πριν πέσει η νύχτα του Ρεϊνάλντο Αρένας, αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για μια από τις πιο ανατριχιαστικές μαρτυρίες που γράφτηκαν στην ισπανική γλώσσα σχετικά με την καταπίεση και την εξέγερση, ελάχιστοι όμως θα τολμήσουν να το παραδεχτούν, γιατί αυτό το βιβλίο, παρ' ότι διαβάζεται με απληστία, έχει την περίεργη ιδιότητα να κάνει τους αναγνώστες του να νιώθουν ταλαιπωρημένοι, όπως όταν βγαίνεις από κάποιον εφιάλτη, από τον οποίο βεβαίως δεν λείπει καθόλου ούτε το γέλιο ούτε η τρυφερότητα, μήτε η ειρωνεία.

Το ότι το βιβλίο γράφτηκε κάτω από τον αστερισμό του επείγοντος, λόγω του καλπάζοντος AIDS, είναι ένα στοιχείο που του προσδίδει ακόμα μεγαλύτερη αυθεντικότητα και μεγαλείο, όπως σε όλα τα καταραμένα βιβλία. Και το ότι βάζοντας την τελευταία τελεία σε αυτό το βιβλίο ο Ρεϊνάλντο Αρένας έδωσε τέλος στη ζωή του, για να αποχωρήσει με τρόπο πιο αξιοπρεπή από αυτόν που του επιφύλασσε η αρρώστια, ήταν κάτι το εντελώς διαδικαστικό. Γιατί η πραγματική και εκτυφλωτική αυτοκτονία του είναι το Πριν πέσει η νύχτα.

Ο Αρένας, μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας ήταν ταυτόχρονα συγγραφέας, ομοφυλόφιλος, αντιφρονών. Μόνο που χωρίς τη γραφή δεν θα υπήρχε καν. Γιατί για τον Αρένας το μυθιστόρημα είναι μια από τις μορφές, ίσως η πλέον προνομιούχα, ενός κόσμου εναλλακτικού ή παράλληλου, όπου μπορεί κανείς -ακόμα και μέσω της φαντασίας- να αντιμετωπίσει το δαίμονά του καταπρόσωπο.

Για τον Αρένας το να σκέφτεται, το να μιλάει και το να κάνει αυτό που του αρέσει ήταν προϋπόθεση ζωής. Και το δικαίωμα στη γραφή -χωρίς λογοκρισία- είναι κάτι που όλοι, πλην μιας χούφτας «σοσιαλιστικών» χωρών και των ισλαμιστών φονταμελιστών, θεωρούν αυτονόητο. Ο Αρένας άσκησε αυτό το δικαίωμα με απαράμιλλο κουράγιο, γράφοντας ασταμάτητα ακόμα και στην κορφή ενός δέντρου, παράνομα, σε ένα δημόσιο πάρκο, κυνηγημένος από την πολιτοφυλακή του Κάστρο, θαρρείς και η ζωή του κρεμόταν απ' αυτό, κάποια μυθιστορήματα που εκ των προτέρων γνώριζε πως δεν θα δουν ποτέ το φως της δημοσιότητας στην Κούβα και ότι θα χρησιμοποιηθούν εναντίον του, αν πέσουν στα χέρια της Ασφάλειας.

Εξαναγκάστηκε να κρύψει τα χειρόγραφά του κάτω από τα κεραμίδια, να τα θάψει στην εξοχή κι όταν, κάποτε η παράνοια -το υπέρτατο όπλο των απολυταρχικών καθεστώτων- ξεπέρασε κάθε όριο, να τα κουβαλάει μαζί του, σε νάιλον τσάντες, γιατί ο κόσμος όλος είχε μετατραπεί σε ένα μέρος χωρίς σίγουρες κρυψώνες κι εκείνος δεν υπήρχε χωρίς τα χαρτιά του. Στην ουσία, είτε με την ομοφυλοφιλία του είτε με τη γραφή του, ο Αρένας το ίδιο δικαίωμα διεκδικεί: το δικαίωμα στην απόλαυση, τη χαρά της ζωής, την ηδονή - ένα δικαίωμα που στον Αρένας είναι πάντα αναπόσπαστα συνυφασμένο με την πολιτική ελευθερία. Γι' αυτό και απαγορεύουν την έκδοση των βιβλίων του στην Κούβα, και τον καταδιώκουν απ' τη στιγμή που τα βγάζει παράνομα στο εξωτερικό όπου και μεταφράζονται σε δεκαπέντε και πλέον γλώσσες...

Γιατί, αυτός ο Κουβανός αγρότης, ο αμόρφωτος σχεδόν -που δεν έχει ιδιαίτερη επαφή με την πόλη και σκαρώνει ιστορίες τις οποίες συνεχίζει να επινοεί και να γράφει επί χρόνια, ακόμα και τις πιο ακραίες στιγμές της θυελλώδους ύπαρξής του, χωρίς καν την ελπίδα να διαβαστεί, ριψοκινδυνεύοντας την ελευθερία του που είναι ό,τι περισσότερο αγαπά- δεν γυρεύει αναγνώριση, φήμη, βραβεία, χρήμα, αλλά ένα καταφύγιο, ένα λαγούμι που θα φιλοξενήσει την ξέφρενη ιδιοσυγκρασία του, έναν τόπο όπου να μπορεί να ζήσει μέχρι τέλους με την πληρότητα και την ένταση που η φαντασία του και το κορμί του απαιτούν. Αυτός ο τόπος δεν είναι του κόσμου τούτου, και η διαίσθησή του τού έδειξε πολύς νωρίς πως, αν τον είχε τόσο ανάγκη, έπρεπε να τον επινοήσει.

Πάει καιρός που κανένα βιβλίο δεν με συγκίνησε τόσο όσο το Πριν πέσει η νύχτα. Οι φιγούρες του Λεσάμα Λίμα και του Βιρχίλιο Πινιέρα, τους οποίους γνώρισα την εποχή στην οποία αναφέρεται το έργο, πλουτίζουν τις αναμνήσεις που είχα από αυτούς, προσθέτοντάς τους, στην περίπτωση του Πινιέρα, κάποιες τραγικές φωτοσκιάσεις και ασκημίζοντας κάποιες άλλες που διατηρούσα για ορισμένους συγγραφείς, ακόμα και φίλους, οι οποίοι από φόβο ή οπορτουνισμό έφτασαν στο σημείο να γίνουν πληροφοριοδότες της Ασφάλειας. Ίσως όμως η πιο δυσάρεστη έκπληξη να ήταν το ότι στις σελίδες του είδα να βολοδέρνει, εκπορνευόμενη στους δρόμους της Αβάνας για να ζήσει, μια επαναστάτρια που έπεσε σε δυσμένεια και που, όταν τη γνώρισα εγώ, νόμιζε πως όλος ο κόσμος τής χαμογελούσε.

Αλλά το πρόσωπο που ξεχωρίζει περισσότερο μέσα στην πανίδα του βιβλίου είναι ο ίδιος ο Αρένας, τυχοδιώκτης σε πολλά επίπεδα, μπαρόκ αφηγητής, ανήσυχο χωριατόπαιδο που ούτε η πόλη ούτε οι ιδεολογικές διδαχές ούτε η συνύπαρξη με τον καπιταλισμό μπόρεσαν να αλλοιώσουν. Έτσι έζησε και πέθανε, σαν πουλί του Τροπικού, έξω από φωλιές και φυλακές, αθώο και ανυπότακτο.

Πηγή

Από το αφιέρωμα στον Ρεϊνάλντο Αρένας, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (Βιβλιοθήκη) 21.9.2001.

Andrea Di Stefano και Javier Bardem σε σκηνή από την ταινία
Πριν πέσει η νύχτα, του Tζούλιαν Σχνάμπελ

Ο ΓΚΙΓΙΕΡΜΟ ΚΑΜΠΡΕΡΑ ΙΝΦΑΝΤΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΕΝΑΣ

Είναι όντως καταστροφικό το σεξ;

Τρία πάθη σημάδεψαν τη ζωή του Ρεϊνάλντο Αρένας: η λογοτεχνία, όχι σαν παιχνίδι αλλά σαν φωτιά που καίει, το σεξ και η πολιτική. Από αυτά, το κυρίαρχο στο βιβλίο είναι το σεξ. Γιατί ο Ρεϊνάλντο Αρένας υπήρξε ο χρονογράφος μιας χώρας που δεν την κυβερνούσε πλέον ο Φιδέλ Κάστρο, αλλά το σεξ.

Μια πρόσφατη έρευνα του κουβανικού εβδομαδιαίου εντύπου «Επαναστατημένα Νιάτα» (που θα έπρεπε να ονομάζεται μάλλον «Υπάκουα Γερατειά») καταγγέλλει, με την χαρακτηριστική πρόζα ενός επαρχιώτικου φύλλου, αυτό που αποκαλεί «υπερβολική συνουσία», στην οποία επιδίδονται οι ελευθεριάζοντες -αλλά όχι και ελεύθεροι- πολίτες, οι υποχρεωμένοι να δουλεύουν σε στρατόπεδα «εθελοντικής» -με την οργουελιανή χρήση του όρου- εργασίας. Η κομματική εφημερίδα κατηγορεί όχι μόνο για υπερβολική συνουσία τους εργάτες αλλά και γιατί τις νύχτες επιδίδονται σε αλλεπάλληλα ζευγαρώματα και με τα δύο φύλα. Το σεξ ήταν ανέκαθεν στο στόχαστρο της κάθε εξουσίας. Ενα βασιλικό ισπανικό διάταγμα του 1515 (20 περίπου χρόνια μετά την ανακάλυψη της Κούβας) καταδίκαζε τις σεξουαλικές πρακτικές του νησιού και η μητρόπολη δυσφορούσε γιατί οι Κουβανοί πλένονταν υπερβολικά. «Καθώς έχουμε πληροφορηθεί», τελείωνε το βασιλικό ανακοινωθέν, «όλα αυτά τους βλάπτουν ιδιαίτερα». Κάτι κέρδισε και ο Κάρολος ο Ε', μια και τώρα οι Κουβανοί με το ελάχιστο νερό και την έλλειψη του σαπουνιού σαφώς πλένονται λιγότερο...

Σε αυτό λοιπόν το περιβάλλον γεννιέται ο Ρεϊνάλντο Αρένας.

Ο Αρένας θύμιζε περισσότερο αρχαίο Ρωμαίο παρά έναν Κουβανό αγρότη, δεν ήταν όμως ένας εκλεπτυσμένος Ρωμαίος. Περισσότερο από ποιητής της αυλής ήτανε μονομάχος, άγριος, τραχύς και τολμηρός, ένας άνθρωπος που δεν γνώρισε ποτέ φόβο. Παρ' ότι, όπως όλοι οι πραγματικά γενναίοι, το πρώτο συναίσθημα που ομολογεί είναι η δειλία του.
Η υπόθεση Αρένας είναι πολύ λιγότερο γνωστή από αυτήν του Παδίγια, αν και ο Αρένας υπέφερε πολύ περισσότερο στα χέρια της Ασφάλειας. Γεννημένος στο Άκουας Κλάρας, ένα συνοικισμό μεταξύ της Χιμπάρα και του Ολγκίν, πιότερο κι από φτωχός ήταν άτυχος από κούνια. Μπάσταρδος και φαντασιοκόπος, μες στη σύγχυση των εφηβικών του αναγνωσμάτων, ενώθηκε με τους αντάρτες του Κάστρο, ο οποίος διεξήγαγε έναν παράδοξο πόλεμο εναντίον ενός αόρατου εχθρού, με στρατιώτες που περισσότερο κι από εκδίκηση ήθελαν ψωμί. Όταν πήρε την εξουσία ο Φιδέλ Κάστρο, ήρθε στην Αβάνα, όπως χιλιάδες άλλα παιδιά, κι έφηβος ακόμα απέσπασε ένα πρώτο λογοτεχνικό βραβείο για το βιβλίο του Ο Σελεστίνο πριν την αυγή ενώ το δεύτερο, Ένας κόσμος εκστατικός -πραγματικά επιβλητικό έργο μέσα στην πολυφωνία και τον όγκο του ισπανόφωνου μυθιστορήματος- που έπρεπε να αποσπάσει κάθε δυνατό βραβείο, πήρε μόνο μια διάκριση της Ένωσης Κουβανών Συγγραφέων και στην Κούβα δεν εκδόθηκε ποτέ. Ο Αρένας αδημονώντας, όπως κάθε συγγραφέας, να δει το έργο του δημοσιευμένο το έστειλε παράνομα στο εξωτερικό. Τότε άρχισε αυτό που οι «καλές» και οι «κακές» γλώσσες του νησιού συνήθιζαν να αποκαλούν «πρόβλημά του». Πρόβλημα που έγινε ακόμα σοβαρότερο όταν κατηγορήθηκε για παιδεραστία και άρχισε να κρύβεται σε όλο το νησί, για να βρεθεί σε μια από τις χειρότερες φυλακές μαζί με τους ποινικούς και τους χειρότερους εγκληματίες, να περάσει ένα διάστημα της ζωής του στην άλλη φυλακή -που είναι το ίδιο το νησί- και να φύγει από το λιμάνι του Μαριέλ, ζητώντας καταφύγιο στο Μαϊάμι.
Έπειτα ήρθε η απόλυτη ελευθερία στη Νέα Υόρκη κι άλλοι εραστές κι ένα ακόμα βάσανο, αυτό του AIDS, που ανάγκασε τον Αρένας να γράφει ακόμα πιο εσπευσμένα τα βιβλία του και να γίνει αυτόχειρας.

Πριν διαβάσω τα βιβλία του Αρένας πίστευα ότι δεν έπρεπε να φύγει από την Κούβα: όφειλε να μείνει εκεί και να παλέψει. Είχα όμως πέσει έξω. Μένοντας στην Κούβα ο Αρένας θα γινόταν δραπέτης, όχι συγγραφέας. Το Πριν πέσει η νύχτα είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται δύσκολα, όχι λόγω του στιλ αλλά λόγω του στιλέτου. Γραμμένο σε μια αγωνιώδη κόντρα με το θάνατο, άτσαλα πολλές φορές, ή ούτε καν γραμμένο, υπαγορευμένο, ειπωμένο, ακόμα και με κραυγές, αυτό το βιβλίο είναι το κορυφαίο του. Ποτέ δεν θα το έγραφε στην Κούβα... Κάποιοι το συγκρίνουν με τα γραπτά του Ζενέ, κι άλλοι -ακόμα σωστότερα- με του Σελίν, κι από τους δυο όμως λείπει το μαύρο χιούμορ, που πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στο πικαρέσκο μυθιστόρημα αλλά και στο Σατυρικόν του Πετρώνιου.

Κι ως προς το σεξ, αν κάτι αποδεικνύουν αυτές οι αναμνήσεις που συγκροτούν την αυτοβιογραφία του Αρένας είναι ότι όσο εντείνονταν οι διώξεις κατά των ομοφυλόφιλων τόσο φούντωνε η ομοφυλοφιλία, ιδιωτικά και δημόσια. Οπισθοχωρώντας οικονομικά και πολιτικά το νησί, αποστειρώνεται πλέον εντελώς και αναισθητοποιείται. Έτσι, οι απολύσεις των ομοφυλόφιλων από τη δουλειά, η καταδίωξή τους και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης είναι ασήμαντα μπροστά σε αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Σήμερα, που οι ομοφυλόφιλοι λιώνουν πίσω από τα κάγκελα των σανατορίων - φυλακών, ο Κάστρο εξακολουθεί να μας αποδεικνύει ότι η ομοφυλοφιλία είναι η κυρίαρχη εμμονή του. Μόνο τα ηλεκτροσόκ και τα σίδερα της φυλακής αρμόζουν σε αυτούς που όχι μόνο δεν αποκαλούνται «σύντροφοι» αλλά ούτε πια απλοί «πολίτες», στην Κούβα, αλλά μονάχα «αρρωστιάρηδες».

Ωστόσο, αντιφάσκοντας στον ίδιο τον κομμουνισμό, η Αβάνα ξανάγινε πάλι ένας τουριστικός παράδεισος, και τώρα τους απαγορευμένους καρπούς τούς προσφέρουν τόσο οι Εύες όσο και οι Αδάμ. Βρίσκεις λοιπόν τις πιο εκθαμβωτικές πόρνες (ορατές παντού στην Αβάνα της Χάνα Μπόκοβα) και τους πιο θελκτικούς πόρνους, τους χινετέρος, που έχουν τεράστια πέραση στο νησί. Αντικείμενα ηδονής και οι δύο, δεν εκδίδονται για τα χρήματα, με τα οποία άλλωστε δεν μπορούν να αγοράσουν το παραμικρό, αλλά για ένα γεύμα, για την είσοδο σε ένα καμπαρέ, για να περάσουν ένα βράδυ από το νάιτ κλαμπ στο κρεβάτι ενός ξενοδοχείου μόνο για ξένους. Είναι ο μόνος τρόπος που διαθέτουν για να χλευάσουν το καθεστώς-απαρτχάιντ του Κάστρο.

Πηγή

Από το αφιέρωμα στον Ρεϊνάλντο Αρένας, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (Βιβλιοθήκη) 21.9.2001.

Από αρ: Juan Abreu, Reinaldo Arenas, Reinaldo García Ramos
υπεύθυνοι του περιοδικού Mariel, 1983

ΕΝΑ ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΧΙΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΕΝΑΣ

Γνωρίσαμε για πρώτη φορά τον Ρεϊνάλντο Αρένας όταν οι εκδόσεις «Εξάντας» παρουσίασαν στα ελληνικά το μυθιστόρημά του Όνειρα και πραγματικότητες του αδελφού Σερβάντο ντε Μιέρ. Ηταν ένα έργο, που σύμφωνα με τη μεταφράστρια Χρύσα Τσαλικίδου, «επιχειρούσε την εξασθένηση της πραγματικότητας προς δόξαν της μιας και μοναδικής αλήθειας των ανά την υφήλιο παραμυθάδων» -ίσως γιατί ήταν γραμμένο από έναν συγγραφέα σχεδόν παιδί, μόλις 20 ετών. Το βιβλίο απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας (διά χειρός Αλέχο Καρπεντιέρ) και ήταν το μόνο του Αρένας που κυκλοφόρησε ελεύθερα στην Κούβα. Το δεύτερο μυθιστόρημά του El Mundo Alucinante (Hallucinations, Παραισθητικός κόσμος), πέρασε παράνομα στη Γαλλία, όπου και βραβεύτηκε με το Βραβείο Καλύτερου Ξένου Μυθιστορήματος το 1969. Ο Αρένας, 26 ετών τότε, ήταν ένας από τους ελάχιστους Κουβανούς συγγραφείς που, ζώντας στη χώρα, τόλμησαν να εκδώσουν βιβλίο στο εξωτερικό χωρίς κυβερνητική έγκριση.
Απείθαρχος, ρέμπελος, επικριτικός και κυρίως ομοφυλόφιλος, ο Αρένας θα συλληφθεί το 1973, το έργο του θα κατασχεθεί και ο ίδιος θα εγκλειστεί στις φυλακές El Morro ανάμεσα σε ποινικούς κρατουμένους.

Μέχρι το 1980, οπότε ο Φιντέλ Κάστρο επέτρεψε στους ομοφυλόφιλους, τους ψυχασθενείς και τους πρώην καταδίκους να εγκαταλείψουν την Κούβα, ο Αρένας βίωσε οδυνηρά την ανελευθερία του απολυταρχισμού. «Μιλάμε για έναν ολόκληρο κόσμο υποτιμημένο, λογοκριμένο, έναν κόσμο δηλωσία, γιατί, αν κάτι δεν μπορεί να αποφύγει κανείς σε μια κομμουνιστική χώρα, αυτό είναι η ομολογία», τόνιζε σε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στο πλαίσιο του συνεδρίου «Η καταπίεση στην Κούβα» λίγους μήνες μετά την άφιξή του στην Νέα Υόρκη, τον Αύγουστο 1980. «Πρέπει να ομολογήσουμε -και να συμμορφωθούμε- στο αστυνομικό τμήμα, στη δουλειά μας, στις Επιτροπές Υπεράσπισης της Επανάστασης στη γειτονιά μας ή, αν είμαστε πεισματάρηδες, στο σκοτεινό κελί και με απόλυτη έλλειψη επικοινωνίας. Να ομολογήσουμε όχι μόνο ό,τι έχουμε κάνει αλλά όσα το κράτος μας υποδεικνύει ότι κάναμε. Και ιδού πώς: σε μια μικροσκοπική καμπίνα ερμητικά κλειστή, κάτω από καταιονισμό είτε καυτού είτε παγωμένου νερού, με μπουνιές πότε το στομάχι και πότε στο πρόσωπο ή στην κοιλιά. Μετά απ' αυτή τη μεταχείριση κι άλλες ακόμα πιο αποτελεσματικές, πώς να μη δηλώσουμε ένοχοι, αντεπαναστάτες, προδότες, πώς να μην καταδώσουμε... Και έπειτα, καταδικάζεται κάποιος σε ένα χρόνο φυλακή, όπως εγώ, άλλος σε τρεις, όπως ο Ντανιέλ Φερνάντες, άλλος σε οκτώ, όπως ο Ρενέ Αρίσα, άλλος σε τριάντα, όπως ο Μιγκέλ Σάλες ή ο Αρμάντο Βαγγιαδάρες: άλλους τους εκτελούν, όπως τον Νέλσον Ροντρίγκες κι άλλους τους βάζουν να γίνουν δηλωσίες μπροστά σε μια κινηματογραφική κάμερα και τους υποχρεώνουν σε δημόσια ομολογία. Κι έπειτα τους εκτελούν: γιατί, αφού έχουμε εκτίσει το ένα ή τα τριάντα χρόνια κάθειρξης, είμαστε πια εκτός παιχνιδιού. Γιατί το θέμα δεν είναι ότι εκτίεις μια ποινή, αλλά ότι μετά είσαι ένας άνθρωπος καταδικασμένος για πάντα: ένα περιφερόμενο πτώμα, ένα ζόμπι, που φυσιολογικά πρέπει να εκδηλώνει ακατάπαυστα τον θαυμασμό του για τον Maximo Lider, Primer Secretario, Comandante en Jefe, Presidente del Consejo de Ministros y del Consejo de Estado, και τέλος, el Gran Hermano..»

Ωστόσο, στις ΗΠΑ ο Αρένας θα δοκιμάσει ακόμη πιο πικρή απογοήτευση. Η Νέα Υόρκη δεν είναι ο παράδεισος που περιμένει. Πολύ γρήγορα ανακαλύπτει ότι το αμερικανικό σύστημα είναι «ένα από τα πιο αντιφατικά του πλανήτη», όπως χαρακτηριστικά θα δηλώσει στην ίδια ομιλία του, «με κυβερνήσεις που δεν λειτουργούν βάσει φιλοσοφικών και ιδεολογικών αρχών ή προς πραγματική υπεράσπιση της δημοκρατίας, αλλά για δική τους προβολή και βολή και με πολίτες αποβλακωμένους από έναν Τύπο, έναν κινηματογράφο και μια λογοτεχνία, που αντί να εξυψώσει την ομορφιά, τη σκέψη, τον έρωτα, την περιπέτεια της ζωής, προωθεί μαζικά την ηλιθιότητα, τον αισθησιασμό, τον παραλογισμό και το έγκλημα. Με πανεπιστήμια γεμάτα μέτριους καθηγητές (...) με έναν Τύπο μυωπικό, ανόητο, φιλόδοξο και διεφθαρμένο, εμφορούμενο από έναν παιδισμό κατάλληλο μόνο για ιστορίες κινουμένων σχεδίων». Ανίκανος να προσαρμοστεί, άρρωστος από AIDS θα αυτοκτονήσει το 1990, σε ηλικία 47 ετών. Τρία χρόνια αργότερα η αυτοβιογραφία του Πριν πέσει η νύχτα, θα συμπεριληφθεί από το New York Times Book Review στα δέκα καλύτερα βιβλία της χρονιάς. Η ένταση και το πάθος της αυτοβιογραφίας αλλά και των άλλων γραπτών τού Αρένας θα εμπνεύσουν στον σκηνοθέτη Τζούλιαν Σνάμπελ την ομώνυμη ταινία Before the night falls (Χρυσή Σφαίρα στη Βενετία και υποψήφια για το βραβείο ανδρικής ερμηνείας στα τελευταία Οσκαρ) η οποία προβλήθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Νύχτες πρεμιέρας» του περιοδικού «Σινεμά» και σε λίγο βγαίνει στις αθηναϊκές αίθουσες. Ο Χαβιέρ Μπαρντέμ διεκδικεί το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία του ήρωα που υποδύεται -του συγγραφέα και ομοφυλόφιλου Ρεϊνάλντο Αρένας- πλάι στον Τζόνι Ντεπ και τον Σον Πεν. Ταυτόχρονα με την προβολή της ταινίας κυκλοφορεί και το βιβλίο, από τις εκδόσεις «Σύγχρονοι Ορίζοντες» σε μετάφραση Αγγελικής Βασιλάκου: αναδρομή στην Κούβα των παιδικών χρόνων του Αρένας και ταυτόχρονα μια οργισμένη καταγγελία του καστρικού ολοκληρωτισμού. Οι κριτικές που δημοσιεύουμε εδώ αποτυπώνουν θαυμάσια την ατμόσφαιρα του έργου, ενώ το απόσπασμα που παραθέτουμε είναι μια συγκλονιστική μαρτυρία για τις συνθήκες ζωής των καλλιτεχνών και των διανοουμένων της Κούβας.

Πηγή

Από το αφιέρωμα στον Ρεϊνάλντο Αρένας, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (Βιβλιοθήκη) 21.9.2001.

Αρ: ο Javier Bardem όπως ενσάρκωσε στην ταινία
Πριν πέσει η νύχτα τον Αρένας και δε: ο Reinaldo Arenas

Μια ζωή σαν κραυγή (του Δημήτρη Χουλιαράκη, ΒΗΜΑ, 23/09/2001)

Η προσωπική μυθολογία και ο γολγοθάς του αντικαθεστωτικού κουβανού συγγραφέα Ρεϊνάλντο Αρένας

Η ζωή του μοιάζει με μυθιστόρημα. Γι' αυτό και ο Τζούλιαν Σνάμπελ έσπευσε να την κάνει ταινία, με τον Χαβιέρ Μπαρντέμ να υποδύεται τον επαναστάτη και αντικομφορμιστή κουβανό συγγραφέα στις αθηναϊκές αίθουσες προβάλλεται ήδη από προχθές Παρασκευή.

Γεννημένος σε μια οικογένεια φτωχών και αγράμματων χωρικών το 1943, ο Ρεϊνάλντο Αρένας μεγάλωσε σε έναν προστατευτικό κλοιό από γυναίκες (τη μητέρα του και τις θείες του), οι οποίες καθώς τα αρσενικά της οικογένειας είχαν εγκαταλείψει τη συζυγική στέγη τον μπόλιασαν με τις ευαισθησίες τους και του έμαθαν την καρτερικότητα και την υπομονή. Ριγμένος στη σκληρή βιοπάλη και έφηβος ακόμη θα ακούσει τη φωνή της καρδιάς του και θα οργανωθεί στους «γκερίγιας» του Φιντέλ Κάστρο, που λίγο αργότερα θα ανατρέψουν τον δικτάτορα Μπατίστα και θα εγκαταστήσουν στην Κούβα ένα φιλοσοβιετικό καθεστώς.

Υπάλληλος ήδη της Εθνικής Βιβλιοθήκης στην Αβάνα, ο Αρένας θα εκδώσει το 1967 το πρώτο του μυθιστόρημα Ο Σελεστίνο την αυγή, που θα του δώσει κάποια φήμη αλλά θα σημάνει και την απαρχή των δεινών του. Το υπουργείο Προπαγάνδας τον εντάσσει στη μαύρη λίστα της λογοκρισίας καθώς το βιβλίο όχι μόνο εκλαμβάνεται ως οξεία κριτική των κακώς κειμένων και της σοσιαλιστικής γραφειοκρατίας αλλά αποπνέει και τις πασίδηλα αποκλίνουσες ερωτικές προτιμήσεις του. Από 'δώ και πέρα η «ρετσινιά» του αντεπαναστάτη συγγραφέα θα τον ακολουθεί, με όλα τα επακόλουθα που αυτή συνεπάγεται σε ένα τέτοιο καθεστώς.

Χάνει τη δουλειά του και ζει έναν πλάνητα βίο. Οι προσβολές και οι ταπεινώσεις βρίσκεται πάντοτε υπό την αυστηρή επιτήρηση των αρχών ασφαλείας συντρίβουν την αξιοπρέπειά του και τον οδηγούν στην κατάθλιψη. Ως μόνη διέξοδος προβάλλει η φυγή. Οι αλλεπάλληλες απόπειρες απόδρασης στις ΗΠΑ θα του κοστίσουν στις αρχές της δεκαετίας του '70 διετή εγκλεισμό στις φυλακές του καθεστώτος. Παρ' όλα αυτά γράφει κρυφά και σκέφτεται τρόπους για να βγάλει τα κείμενά του στη Δύση. Τελικά το 1980 καταφέρνει να αποδράσει στο Μαϊάμι εκμεταλλευόμενος τη σύγχυση από τη μαζική φυγή συμπατριωτών του από το λιμάνι Μαριέλ.

Ο ποθητός παράδεισος όμως δείχνει και σε αυτόν, όπως και στους άλλους φυγάδες, το πραγματικό του πρόσωπο. Από τους καταυλισμούς των προσφύγων ακόμη νιώθει τη ρατσιστική αντιμετώπιση η υποκρισία της κοινωνίας περισσεύει. Μόλις τα φώτα των τηλεοπτικών συνεργείων σβήσουν κανένας δεν ενδιαφέρεται πια για την τύχη μερικών «αναθεματισμένων» φυγάδων από το νησί του Κάστρο. Βρίσκει παρηγοριά στην αγκαλιά περιστασιακών εραστών. Είναι η εποχή που το AIDS θερίζει· προσβάλλεται και αυτός από τον ιό. Τώρα πια είναι ακόμη πιο μόνος από πριν. Ενας παρίας, ένας άπατρις, ένας απόκληρος, χαμένος στη Νέα Υόρκη. Το τέλος πλησιάζει και εκείνος το αισθάνεται. Δεν θα το περιμένει όμως να έρθει. Θα προτιμήσει την εθελουσία έξοδο από τη ζωή στις 7 Δεκεμβρίου 1990. Η αυτοβιογραφία του κυκλοφορεί δύο χρόνια αργότερα. Ο Μάριο Βάργκας Γιόσα θα τη χαρακτηρίσει «μια από τις πιο ανατριχιαστικές μαρτυρίες για την εξέγερση και την καταπίεση». Και οι κριτικοί θα συγκρίνουν το έργο του με τα γραπτά του βλάσφημου Ζενέ και του αποσυνάγωγου Σελίν, χαρακτηρίζοντάς τον μια από τις πιο σημαντικές μορφές των λατινοαμερικανικών γραμμάτων τα τελευταία 50 χρόνια.

Πηγή

ΤΟ ΒΗΜΑ, 23-09-2001.

Συγκλονιστική μαρτυρία του απαγορευμένου Κουβανού λογοτέχνη

Ρεϊνάλντο Αρένας: Καταραμένος και ανυπότακτος (της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου)

«Η ομορφιά της σεξουαλικής σχέσης έγκειται στον αυθορμητισμό της κατάκτησης, στον μυστικισμό με τον οποίο πραγματοποιείται αυτή η κατάκτηση. Στη φυλακή όλα είναι κατάφωρα και μικροπρεπή, το ίδιο το σωφρονιστικό σύστημα κάνει τον κρατούμενο να αισθάνεται κτηνώδης, και οποιαδήποτε μορφή έρωτα είναι κάτι το ταπεινωτικό».

Ο Κουβανός συγγραφέας Ρεϊνάλντο Αρένας, ένας από τους σημαντικότερους Λατινοαμερικανούς μυθιστοριογράφους, έγραψε την αυτοβιογραφία του με τίτλο Πριν πέσει η νύχτα στη Νέα Υόρκη το 1990 ενώ έπασχε από AIDS, λίγο πριν αυτοκτονήσει, σε ηλικία 47 ετών. Σ' αυτήν αφηγείται την τρικυμιώδη ζωή του, τη δύσκολη παιδική ηλικία του σε ένα φτωχό χωριό της Κούβας, τις εναγώνιες αναζητήσεις του στη ζωή και στην τέχνη και, τέλος, την ανελέητη καταδίωξή του από το καστρικό καθεστώς για την ιδεολογική και σεξουαλική του «διαφορά».

Ο Αρένας κατέφυγε στις ΗΠΑ ύστερα από χρόνια φυλάκισης στην πατρίδα του, όπου το έργο του ήταν απαγορευμένο. Εκτός από το πρώτο και βραβευμένο μυθιστόρημά του Ο Σελεστίνο πριν από την αυγή, όλα τα βιβλία του κυκλοφόρησαν πρώτα στη Γαλλία.
Η αυτοβιογραφία του Αρένας έχει το σπάνιο χάρισμα να διαβάζεται σαν πολλά λογοτεχνικά είδη μαζί, δεμένα σε ένα σύνολο: είναι ένα γεμάτο λυρισμό μυθιστόρημα εφηβείας, ένα μυθιστόρημα καλλιτεχνικής αγωγής, ένα πικαρέσκο αφήγημα με λαμπρές στιγμές μαύρου χιούμορ, αλλά προπάντων μια συγκλονιστική μαρτυρία για το διωκτικό σύστημα ασφάλεια, στρατόπεδα και φυλακές ενός απολυταρχικού καθεστώτος. Για τους λόγους αυτούς είναι ένα βιβλίο που διαβάστηκε και αγαπήθηκε από το ευρύτερο κοινό, επαινέθηκε θερμά από συγγραφείς και κριτικούς, τέλος έγινε κινηματογραφική ταινία από τον σκηνοθέτη Τζούλιαν Σνάμπελ, και κυρίως από αυτήν έγινε γνωστός στην Ελλάδα. Όμως, το ίδιο βιβλίο επικρίθηκε εξίσου έντονα, και αποτέλεσε πέτρα σκανδάλου.
Ο Αρένας στο βιβλίο του στρέφεται ευθέως εναντίον του απολυταρχικού καθεστώτος του Κάστρο, είναι όμως ολοφάνερο ότι στόχος του είναι η καταγγελία κάθε πολιτικού συστήματος που καταπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ατομική ελευθερία. Για τον λόγο αυτό επέλεξε τον δρόμο της απόλυτης ειλικρίνειας και της ελεύθερης διατύπωσης, απαλλαγμένης από αυτολογοκρισία, σε ό,τι αφορά την σεξουαλικότητά του.
Η ασυνήθιστη αυτή πρακτική ξαφνιάζει ορισμένοι ενοχλήθηκαν και τον κατηγόρησαν για πορνογραφία, προφανώς αγνοώντας ότι η πορνογραφία είναι η εμπορεύσιμη εκδοχή της ερωτικής επιθυμίας, και το βιβλίο γράφτηκε από έναν άνθρωπο στα πρόθυρα του θανάτου, ο οποίος δεν είχε πλέον τίποτε το βιωτικό να εμπορευθεί ή να διαπραγματευθεί.
Η ίδια η ζωή του Αρένας υπήρξε ένας λυσσαλέος αγώνας γι' αυτό ακριβώς το δικαίωμα στην ελευθερία της ανθρώπινης έκφρασης, που ο ίδιος εντόπιζε σε δύο σφαίρες, της γραφής και του έρωτα. Στο βιβλίο του διαγράφεται με σπάνια καθαρότητα η σχέση ανάμεσα στις δύο αυτές σφαίρες, και η κοινή ρίζα τους, η «επιθυμία» επιθυμία γνώσης και αυτοδιαχείρισης, αλλά και προέκτασης του εαυτού στον άλλο ή το άλλο. Ο Αρένας γράφει για την σεξουαλικότητά του ακριβώς επειδή η σφαίρα αυτή εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα προσωπικής διερεύνσης και αυτοδιαxείρισης, ή αλλιώς «επιμέλειας του εαυτού», όπως την ονόμασε ο Μισέλ Φουκώ.

Η ανάγνωση του βιβλίου θέτει μεταξύ άλλων ένα βασικό ερώτημα: γιατί οι κοινωνίες περιθωριοποιούν και εξοστρακίζουν τον ομοφυλόφιλο ως παρία, γιατί τα ολοκληρωτικά καθεστώτα τον καταδιώκουν και τον εξοντώνουν; Στο ερώτημα αυτό έχουν δοθεί διάφορες απαντήσεις. Η «αδελφή» εύκολα γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος, γιατί είναι η πλέον ασαφής έκφραση της διαφοράς, και ταυτόχρονα αποτελεί υπενθύμιση ενός πανταxού παρόντος κινδύνου παρέκκλισης, ενώ απειλεί την ασφαλή περιχαράκωση σε κοινωνικούς ρόλους.

Δεύτερη περιθωριοποίηση

Στις ΗΠΑ ο Αρένας έζησε μια δεύτερη περιθωριοποίηση δεχόμενος συνεχώς την πολεμική των «αριστερών» πανεπιστημιακών και διανοούμενων, που αποκαλεί «τουρίστες των σοσιαλιστικών χωρών», οι οποίοι δυσανασχετούσαν με την κριτική του εναντίον του καθεστώτος του Φιντέλ Κάστρο, «όλων αυτών που όλως παραδόξως κρατούν τα πόστα του πολιτισμού στις δημοκρατίες της Δύσης, όμως ενοχλούνται κάθε φορά που κάποιος καταδικασμένος σε θάνατο δραπετεύει και τους τρίβει στα μούτρα τα αποδεικτικά της υποκρισίας τους».

Όπως είναι φυσικό, πολλοί υποστηρικτές του Αρένας ανήκαν στις gay κοινότητες, όμως πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο ίδιος αντιστέκεται στη λογική των gender studies, που περιορίζουν το πρόβλημα στους κόλπους συγκεκριμένων μειονοτικών ομάδων. Ο Αρένας δεν υποτάσσει την εξεγερμένη σκέψη του σε κανένα σχήμα. Ο Αρένας, διπλά αφιερωμένος στην πράξη της γραφής και στην πράξη του έρωτα, κυνηγήθηκε και για τα δύο.

Διωκόμενος και συχνά άστεγος, αναγκαζόταν να καταφύγει στα πιο απίθανα μέρη, και όμως έγραφε παντού, ακόμη και σκαρφαλωμένος στα δέντρα ενός πάρκου. Είδε πολλές φορές τα χειρόγραφά του να κατάσχονται από την Ασφάλεια και χρειάστηκε να ξαναγράψει τρεις φορές ολόκληρο το μυθιστόρημα «Η θάλασσα», άλλη μια φορά, και τέλος χρειάστηκε να κυκλοφορεί με τα χειρόγραφά του σε μια πλαστική τσάντα, για να έχουν τουλάχιστον, όπως έλεγε, κοινή τύχη.

Έτσι έζησε κι έγραψε ο Αρένας, ένα από τα πιο γνήσια εξεγερμένα παιδιά του 20ού αιώνα, ένα πνεύμα διαβρωτικό, ανατρεπτικό, βαθιά ρομαντικό και ριζικά ελεύθερο. Λάτρευε τη χαρά της ζωής στις πιο απλές μορφές της, και μισούσε την κοινωνική υποκρισία. Αυτοδίδακτος, τάχθηκε στην τέχνη με το πάθος του νεοφώτιστου, και βρέθηκε να λατρεύει τον Όμηρο και να θητεύει σε δασκάλους που κι αυτοί ήσαν υπό διωγμό, όπως ο Κουβανός ποιητής Βιρχίλιο Πινιέρα. Υπερβολικά ευαίσθητος αλλά και ατίθασος, αντιτάχθηκε ρωμαλέα στο ολοκληρωτικό καθεστώς, και έγραψε για τη ζωή του σε μια γλώσσα που ταράζει και τρομάζει ίσως όχι τόσο για την ασύλληπτη τολμηρότητα της έκφρασης, αλλά διότι καταστρατηγεί την απόσταση ανάμεσα στο πολιτικό και το ερωτικό. Όμως γι' αυτό ακριβώς η αυτοβιογραφία του Αρένας είναι ένα σπουδαίο ντοκουμέντο, το οποίο αναδεικνύει η θαυμάσια μετάφραση της Αγγελικής Βασιλάκου.

Κυνήγι μαγγισών

Κάθε καλλιτέχνης που είχε κάποιο παρελθόν ομοφυλοφιλικό ή κάποιο πολιτικό ολίσθημα διέτρεχε τον κίνδυνο να χάσει τη θέση του. Θυμάμαι την περίπτωση των Καμέχο, που είχαν δημιουργήσει έναν από τους πιο σημαντικούς καλλιτεχνικούς θεσμούς του Νησιού, το θέατρο Γκινιόλ. Ξαφνικά, αυτοί κι όλοι όσοι εντάσσονταν σε κείνη την ομάδα προγράφηκαν, και το θέατρο καταστράφηκε.

Πράκτορες της Ασφάλειας του Κράτους, όπως ο Έκτωρ Κεσάδα ή ο αξιωματικός Παβόν, ήταν τώρα αυτοί που είχαν επιδοθεί στο κυνήγι των μαγισσών. Ξανάρχισαν οι «σκούπες» και επέστρεψαν ξανά εκείνοι οι καταπληκτικοί παιδαράδες της Ασφάλειας του Κράτους μεταμφιεσμένοι σε εξυπηρετικούς μπουγκαρόνες, για να συλλάβουν οποιονδήποτε τους απηύθυνε έστω και ένα βλέμμα. (σελ. 216)

Πηγή

Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, ΤΑ ΝΕΑ, 03-05-2002.

Η Χρύσα Τσαλικίδου για τον Αρένας (I)

Γνωρίστε το νεαρό Κουβανό συγγραφέα Ρεϊνάλντο Αρένας που σατιρίζει (και απορρίπτει) την ευρωπαική κουλτούρα με επιχειρήματα τόσο αφελή και συνάμα τόσο πειστικά. Που με το μυθιστόρημά του επιχειρεί την εξασθένηση της πραγματικότητας προς δόξα της μιας και μοναδικής αλήθειας των ανά την υφήλιο παραμυθάδων. Που τολμάει να γράψει έπος σε καιρούς που λατρεύονται μόνο τα, με πολύχρωμες χάντρες στολισμένα, είδωλα του μυθοποιημένου ματεριαλισμού και κάποιου φυματικού κυνισμού.

Ο ήρωας του του ονειρικού αυτού μυθιστορήματος, ο αδελφός Σερβάντο Τερέζα ντε Μιέρ πατάει γερά στην τυραννισμένη γη του· όποτε όμως το θελήσει, περιπλανιέται σ' αλλιώτικους γαλαξίες, σ' ένα σύμπαν που θα έπρεπε να «είναι» μα που αργεί ακόμα να κατακτηθεί. Γνωρίζει την ερημιά και τη γοητεία του. Επιβιώνει μέσα στη θλιμμένη ευδαιμονία των εφήμερων επαναστάσεων. Όντας ιερωμένος δεν διστάζει καθόλου ν' αψηφίσει την εκκλησία και τους εκπροσώπους της, μα τολμά να βγάζει κοροϊδευτικά τη γλώσσα του και στον ίδιο το Θεό.

Η αφήγηση ισορροπεί μ' ένα θαυμαστό τρόπο ανάμεσα στ' όνειρο και την πραγματικότητα, στις συγκεκριμένες προτάσεις και τη θαυματοποιό δράση, στις δυνατότητες της ανθρώπινης φαντασίας και τις φοβίες της εξουσίας.

Κυρίες και κύριοι ο Ρεϊνάλντο Αρένας κουνάει το μαγικό ραβδί του (ή την αστραφτερή του πένα) και οι πανηγυριώτικες κακουχίες, οι παρανοϊκοί διωγμοί, οι μυθικοί θρίαμβοι του αδελφού Σερβάντο αρχίζουν.

Πηγή

Πρόλογος της μεταφράστριας Χρύσας Τσαλικίδου στο βιβλίο του Αρένας, Όνειρα και πραγματικότητες του αδελφού Σερβάντο ντε Μιερ, εκδόσεις Εξάντας, 1984.

Η Χρύσα Τσαλικίδου για τον Αρένας (II)

Ποιος είναι ο ξάδελφος του Σελεστίνο;

Που σταματά η μυθοπλασία, από ποιο σημείο και πέρα ισχύει η πραγματικότητα;

Μήπως μιλάμε για μια καινούργια γέννηση, νοτιοαμερικάνικης προέλευσης;

Μήπως η μητέρα του ξάδελφου του Σελεστίνο είναι η Κούβα κι ο πατέρας ακόμα άγνωστος;

Εδώ έχουμε να κάμουμε μ' ένα μυθιστόρημα που μιλάει γοια την παντοδύναμη μοναξιά, μοναξιά πρωτόπλαστων σχεδόν, για την αθωότητα, για τη σκληρότητα, για το όνειρο, για τη φυγή, για την απελπισία των ανεκπλήρωτων επιθυμιών. Ίσως η μόνη λύση για τον αναγνώστη είναι ν' αφεθεί στην ατμόσφαιρα του μυθολογήματος του Αρένας. Να τυλιχτεί στις ομίχλες που περιβάλλουν τους ήρωες και να ξεγυμνωθεί κάθε φορά που ο ανελέητος ήλιος της Νότιας Αμερικής το απαιτεί. Να παραδεχτεί ότι το πηγάδι της αυλής είναι τόσο βαθύ που να χωράει κάθε παραίσθηση και τόσο ρηχό ώστε να την αντανακλά. Ν' αποδεχτεί τη διπλή οπτική που προβάλει ο συγγραφέας, να μπορέσει να μεταφερθεί στο πλέγμα άλλων παραδόσεων, να ισορροπήσει πάνω σε γυαλιά, με δυο λόγια: Να δεχτεί την αντιστροφή της Ευρωπαϊκής Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων και, ξεχνώντας τ' άλλα χρώματα, ν' αγκαλιάσει το λευκό.

Τα λογοτεχνικά κείμενα που αναγράφονται στους κορμούς δέντρων, τρωτά στον ήλιο, στη βροχή και στον άνεμο, μπορεί να παίζουν εδώ το ρόλο καβαλιστικών σημείων· να γίνονται, δηλαδή, ξόρκια που απομακρύνουν στιγμιαία το «κακό» χωρίς όμως και να μπορούν να το αναιρέσουν.

Ο Σελεστίνο πριν την αυγή ονειρεύεται· ψηλαφεί τα όνειρά του και προσπαθεί να βρει την κοσμική του ταυτότητα.

Ίσως το έργο του Αρένας να ισχύει απλά σα σύγκρουση μυθικής μνήμης και συγκεκριμένης πραγματικότητας. Όμως όταν ο Σελεστίνο κλωτσάει τον ήλιο, την ομίχλη και τα φαντάσματά του τον ακολουθήσουμε. Η τροχιά του μπορεί και ν' αποτελεί την επανάσταση των καιρών μας.

Πηγή

Πρόλογος της μεταφράστριας Χρύσας Τσαλικίδου στο βιβλίο του Αρένας, Ο Σελεστίνο πριν την αυγή, εκδόσεις Εξάντας, 1984.

Βιβλία του Αρένας στα ελληνικά

Στην Ελλάδα το έργο του Αρένας δεν έχει θα λέγαμε -μεταφραστικά- την αντιμετώπιση που του αξίζει. Οι εκδόσεις Εξάντας στις αρχές τις δεκαετίας του '80 κυκλοφόρησαν δύο όλα κι όλα βιβλία του, εξαντλημένα βέβαια τώρα πια από καιρό. Έκτοτε κανένα ενδιαφέρον από τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους για το έργο του Κουβανού λογοτέχνη, πέραν τις κυκλοφορίας της αυτοβιογραφίας του, με αφορμή την προβολή της σπουδαίας ταινίας του Tζούλιαν Σχνάμπελ (Julian Schnabel), Πριν πέσει η νύχτα (Before Night Falls), που είναι βασισμένη στο ομώνυμο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Αρένας.

Η ελληνική αριστερή διανόηση της δεκαετίας του '70 και '80 δεν μπορούσε προφανώς να ασχοληθεί με τον ομοφυλόφιλο και αντιφρονούντα συγγραφέα. Ήταν η εποχή όπου υμνολογούσαν τον Κάστρο είτε αγνοώντας τα εγκλήματά του είτε αδιαφορώντας για τα πεπραγμένα της Καστρικής δικτατορίας πάνω στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αλλά και μετά την πτώση των καθεστώτων στις ανατολικές χώρες της Ευρώπης, τότε που ήρθαν πια στο φως, με αδιάσειστα στοιχεία, τα γεγονότα γύρω από την αντιμετώπιση: ομοφυλόφιλων, διαφωνούντων, καλλιτεχνών που δεν υμνολογούσαν με το έργο τους τον κομμουνισμό κ.α., δεν άλλαξε κάτι. Το έργο του Αρένας συνέχισε να παραμένει άγνωστο στην Ελλάδα.

Όπως και να έχει το πράγμα, ο Αρένας έχει πάρει πια τη θέση του στο παγκόσμιο στερέωμα της λογοτεχνίας και είναι πια καιρός να δούμε το έργο του τυπωμένο και στη χώρα μας. Εξάλλου μιλάμε για ένα αξιόλογο έργο που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τις μετριότητες άλλων ξένων συγγραφέων που αρκετοί εκδοτικοί οίκοι επιμένουν να μας παρουσιάζουν μεταφρασμένες.

Τα μοναδικά έργα του Αρένας στα ελληνικά είναι:

Όνειρα και πραγματικότητες του αδελφού Σερβάντο ντε Μιερ, μτφρ. Χρύσα Τσαλικίδου, εκδόσεις Εξάντας, 1983.

Ο Σελεστίνο πριν την αυγή, μτφρ. Χρύσα Τσαλικίδου, εκδόσεις Εξάντας, 1984.

Πριν πέσει η Νύχτα, μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2001.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

1966 El mundo alucinante, (Hallucination)
1967, Celestino antes del alba, (Cantando en el pozo), (Singing from the Well)
1972, Con los ojos cerrados
1980, La vieja Rosa (Old Rosa)
1981, El central
1981, Termina el desfile
1982, El palacio de las blanquisimas mofetas, (The Palace of the White Skunks)
1982, Otra vez el mar, (Farewell to the Sea)
1982, El color del verano, (The Color of Summer)
1984, Arturo, la estrella más brillante
1986, Cinco obras de teatro bajo el título Persecución
1986, Necesidad de libertad
1987, El portero (The Doorman)
1987, La Loma del Angel, (Graveyard of the Angels)
1989, Voluntad de vivir manifestándose
2001, Mona and Other Tales
1990, El Asalto, (The Assault)
1990, Viaje a La Habana
1991, Final de un cuento, (El Fantasma de la glorieta)
1992, Antes que anochezca, (Before Night Falls)
1996, Adiós a mamá

Είμαι εκείνο τ' αγόρι (ένα ποίημα του Ρεϊνάλντο Αρένας)

Είμαι εκείνο τ' αγόρι με το στρογγυλό, βρώμικο πρόσωπο
Που σε κάθε γωνιά σ' ενοχλεί μ' εκείνο το "σου περισσεύει ένα τάλιρο"
Είμαι εκείνο το αγόρι με το βρώμικο πρόσωπο
Αναμφίβολα ανεπιθύμητο
Που από μακριά ατενίζει τα βαγόνια
Γεμάτα παιδιά που γελάνε και χοροπηδάνε
Είμαι εκείνο τ' αντιπαθητικό αγόρι
Οριστικά ανεπιθύμητο
Με το στρογγυλό βρώμικο πρόσωπο
Που απέναντι στα γιγάντια φώτα του δρόμου, ή κάτω από τις ποδιές των
ηλικιωμένων γυναικών επίσης φωτισμένων, ή μπροστά από τα μικρά κορίτσια
που μοιάζουν να αιωρούνται
Προβάλλει την προσβολή του βρώμικου προσώπου του
Είμαι εκείνο το οργισμένο και μοναχικό αγόρι παντός καιρού
Που σου πετάει την προσβολή του οργισμένου αγοριού παντός καιρού
Και σε προειδοποιεί:
Αν υποκριτικά μου χαϊδέψεις το κεφάλι
Θα εκμεταλλευτώ την ευκαιρία για να σου κλέψω το πορτοφόλι
Είμαι εκείνο τ' αγόρι παντός καιρού
Μπροστά στο πανόραμα του επικείμενου τρόμου, της επικείμενης λέπρας, των
επικείμενων ψύλλων, των προσβολών και του επικείμενου εγκλήματος.
Είμαι εκείνο τ' αποκρουστικό αγόρι που αυτοσχεδιάζει ένα κρεβάτι από παλιά
χάρτινα κουτιά και περιμένει, βέβαιο, πως θα με συνοδέψεις.

Πηγή

Μετάφραση Χαράλαμπος Αριστοτέλους, από το Avant Garde - Cyprus Free Press