gay ekfansi: Centaurs, a Tribute to Legendary People of Greek Mythology

Κένταυροι, αφιέρωμα στο μυθικό λαό

Προλεγόμενα

Θα ξαφνιάζεται προφανώς κάποιος βλέποντας σε ένα γκέι blog τούτο το αφιέρωμα στους Κενταύρους. Και αν δεν ξαφνιάζεται θα απορεί μιας και με μια πρώτη ματιά δε βλέπει καμιά άμεση σχέση. Εύλογη η απορία λοιπόν. Πάμε όμως να δούμε τι συμβολίζουν τούτα τα μυθικά όντα της Ελληνικής μυθολογίας.

Το έργο Φαίδρος, είναι πράγματι ολυμπιακό αγώνισμα για τον Πλάτωνα. Τούτο το έργο είναι πραγματικά η νίκη των απολλωνείων δυνάμεων της ψυχής του, του φωτός και του νου τού ηνιόχου της ψυχής, επάνω στις άλλες δυνάμεις, τις άκαμπτα διονυσιακές. Η πάλη των Λαπίθων με τους Κενταύρους έτσι όπως αυτή υπέροχα απεικονίζεται στο δυτικό αέτωμα του ναού του Διός στην Ολυμπία συμβολίζει καλύτερα από κάθε τι άλλο τούτη την πάλη. Οι σκοτεινές δυνάμεις που συμβολίζουν οι Κένταυροι, ο πολύπλοκος και υβριστής Τυφών, αλλά και άλλα τερατόμορφα αλλόκοτα όντα που ο Πλάτων υποδηλώνει με τόση τέχνη στο προοίμιο, ύστερα από την παλινωδία του Σωκράτη θα φανερωθούν και οι άλλες δυνάμεις, οι απολλώνειες προ παντός ο ηνίοχος που θα φανερώσει στην ψυχή τον αθάνατο κλήρο της, την ιδέα, την ίδια την ομορφιά και την αλήθεια. Και εδώ ο Πλάτων, με την παλινωδία του Σωκράτη, λέει την αλήθεια για τον έρωτα και την ιδέα, μια και μόνο αυτή έχει την πραγματική γνώση για το τι πράγματι είναι έρως και κατά τι συντείνει αυτός στην παιδεία, στη μόρφωση, και στη βαθύτερη ευγένεια και φιλία των ανθρώπων.

Για τον Πλάτωνα λοιπόν οι Κένταυροι φέρουν το βάρος της ύλης και συμβολίζουν το διονυσιακό στοιχείο. Τούτο το στοιχείο όμως δεν μπορεί παρά να έρθει σε αρμονία με το απολλώνειο για να μπορεί η ίδια η ζωή να συνεχίζεται...

Από την ίδια τη φύση τους οι Κένταυροι φέρουν μια άγρια αρρενωπότητα, έχουν έναν άγριο αισθησιασμό, υπακούουν σε ένα βαθύ και έντονο πρωτόγονο ερωτικό ένστικτο, αντιπροσωπεύουν την ίδια τη φύση, τους ορμητικούς χείμαρρους, τη δυνατή βροχή, και έχουν για όπλα τους κορμούς ξεριζωμένων δέντρων του δάσους, αν και ποτέ δεν έχουν απεικονιστεί να μάχονται με αυτά αλλά σώμα με σώμα με τους ανθρώπους. Είναι ασυγκράτητοι και ορμητικοί με γεροδεμένα κορμιά που τα διακατέχει ρώμη. Επιδίδονται συστηματικά σε κυνήγι Νυμφών και γυναικών. Δεν δίστασαν μάλιστα καλεσμένοι των Λαπίθων στο γάμο του βασιλιά τους Πειρίθους, να επιχειρήσουν να βιάσουν τη νύφη και τις άλλες γυναίκες. Τούτοι οι κυνηγοί του έρωτα, οι άγριοι, οι απολίτιστοι, μπορούν άραγε υποσυνείδητα να κρύβουν μια επιθυμία και το αίσθημα μιας ικανοποίησης ενός βαθύτερου και καλά κρυμμένου πόθου; Μια τρελή όσο και επικίνδυνη ερωτική περιπέτεια; Φαντάζεται κάποιος να υποταχθεί κάτω από ένα ον απόλυτα τρελό για έρωτα, επιθετικό ερωτικά και άγρια ενεργητικό όσο και απόλυτα ερωτεύσιμο. Εξάλλου ο έρωτας έχει πάντα κάτι το θηριώδες.

Αλλά τι πραγματικά είναι οι Κένταυροι; Μυθικά όντα -θα απαντήσει κάποιος- μισός άνθρωπος μισός ίππος. Αυτό ακριβώς λοιπόν. Τούτα τα μυθικά όντα κρύβουν μέσα τους, την ορμή και τη δύναμη ενός αλόγου, αλλά και την ανθρωπιά ενός πλάσματος σαν τον άνθρωπο. Το πρωτόγονο στοιχείο αναμεμειγμένο με το πολιτισμένο. Αν δεν σταθούμε στα καθαρά μυθολογικά γύρω από τους Κενταύρους και προεκτείνουμε τη σκέψη, σύντομα θα φτάσουμε να μιλάμε για σχέση εξουσίας και υποταγής, για υπεροχή και αδυναμία. Αλλά αυτή είναι μια άλλη μεγάλη κουβέντα.

Ας δούμε λοιπόν τούτο το λαό της μυθολογίας μας έτσι όπως αυτός παρουσιάζεται μέσα από τους μύθους της.

Centaurs, (λεπτομέρεια), Eugene Fromentin, 1868

Η γενεαλογία των Κενταύρων

Οι κένταυροι ήταν μυθικός λαός τετράποδων που στο μισό τους σώμα ήταν άνθρωποι. Ως τόπος τους αναφέρεται κυρίως η Θεσσαλία και η δυτική Αρκαδία, η δυτική Αχαΐα και το ακρωτήριο του Μαλέα.

Για τους Κενταύρους κάνει αναφορά ο Όμηρος στην Ιλιάδα, (Α, 268 – Β, 743), όπου τους περιγράφει ως όντα τριχωτά, ως άγρια θηρία που ζουν στα όρη και αναφέρει για γενάρχη τους τον Ιξίωνα. Πατέρας τους ήταν ο Κένταυρος, που ήταν μισός θεός και μισός άνθρωπος, καρπός του έρωτα του Ιξίωνα και της Νεφέλης, θεάς των σύννεφων, που ουσιαστικά ήταν ένα ομοίωμα της Ήρας. Η γενιά των Κενταύρων δημιουργήθηκε από αυτόν και από τις φοράδες που έβοσκαν στο Πήλιο. Αλλά ας δούμε αναλυτικά το μύθο για τη δημιουργία τούτου του λαού.

Για την καταγωγή των Κενταύρων κάνει λόγο στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα ο ποιητής Πίνδαρος και τους αποδίδει για γενάρχη έναν άντρα που λεγόταν Κένταυρος που ήταν γιος του βασιλιά των Λαπίθων Ιξίωνα. Ο Ιξίωνας λοιπόν ήταν γιος του Άρεως ή κατ’ άλλους του Φλεγύου και είχε μνηστευτεί την Δίαν που ήταν κόρη του Δηϊονέου. Ο Ιξίωνας είχε υποσχεθεί στον πεθερό του, πράγμα που συνηθιζόταν στους ηρωικούς χρόνους, πλούσια γαμήλια δώρα χωρίς όμως να τηρήσει την υπόσχεσή του. Ο Δηϊονέας εξοργισμένος αποφάσισε να τον εκδικηθεί. Έτσι τον κάλεσε σε γιορτινό τραπέζι δήθεν για να συμφιλιωθούν και τον έριξε στη φωτιά που είχε ανάψει σε μια τάφρο με αποτέλεσμα ο Ιξίωνας να καεί. Αγανακτισμένοι οι θεοί αποφασίζουν να εξαγνίσουν και να σώσουν τον Ιξίωνα καλώντας τον μάλιστα στο τραπέζι του να φάει συντροφιά με τους αθάνατους. Ο αχάριστος όμως Ιξίωνας λησμονώντας αυτήν την μεγάλη ευεργεσία των θεών και καθώς το θράσος δεν του έλλειπε θα επιχειρήσει να συνάψει ερωτικές σχέσεις ούτε λίγο ούτε πολύ με την γυναίκα του Δία και βασίλισσα του ουρανού Ήρα. Εξοργισμένος ο Δίας από τη συμπεριφορά του θα δώσει σε ένα σύννεφο τη μορφή της ‘Ηρας, έτσι ο Ιξίωνας θα συνευρεθεί μαζί του με αποτέλεσμα από την ένωση αυτή να γεννηθεί ο Κένταυρος. Όν άγριο, τερατώδεις με ζωώδη ένστικτα. Στη συνέχεια ο Κένταυρος θα ενωθεί στους πρόποδες του Πηλίου με τις φοράδες της Μαγνησίας που έβοσκαν εκεί αμέριμνες. Από τη ένωση αυτή θα προέρθει ο λαός των Κενταύρων. Μια θαυμαστή αγέλη ανθρωπόμορφων όντων με κορμό και κεφάλι ανθρώπου αλλά ράχη και πόδια ίππου. Να αναφέρουμε για να κλείσουμε τον μύθο της προέλευσης των Κενταύρων ότι όσο αναφορά τον Ιξίωνα, ο Ζεύς τιμώρησε την αυθάδειά του καθώς έδωσε εντολή στον Ερμή να τον δέσει σε φτερωτό τροχό ο οποίος κινούνταν αενάως στο διάστημα. Μεταγενέστερες παραδόσεις τοποθετούν το μαρτύριο του στο Άδη.

Οι Κένταυροι ήταν βίαιοι, ασυγκράτητοι σαν τις φυσικές δυνάμεις, ορμητικοί, επιθετικοί και πάντα έτοιμοι για να μαλώσουν και να επιφέρουν αναστάτωση και φασαρίες. Ζούσαν στα βουνά μέσα στα δάση κοντά σε χείμαρρους. Η λαϊκή φαντασία τους τοποθετούσε στην κορυφή του Πηλίου, εκεί όπου συσσωρεύονται τα νέφη και ξεσπούν οι καταιγίδες. Ο άνθρωπος της εποχής τους φανατιζόταν να τρέχουν στα φαράγγια και στα δάση και οι πλαγιές να αντιλαλούν από το ποδοβολητό τους. Τρέφονταν με ωμό κρέας, έπιναν κρασί αλλά μεθούσαν εύκολα μια και δεν ήταν συνηθισμένοι σ’ αυτό.

Οι Κένταυροι όμως ήταν επιρρεπείς και στον έρωτα. Κυνηγούσαν Νύμφες αλλά και αγόρια προκειμένου να ικανοποιήσουν τα ερωτικά έiστικτά τους. Κάποτε μάλιστα δύο από αυτούς, Ο Ροίκος και ο Υλαίος, θέλησαν να βιάσουν την Αταλάντη, χωρίς να υπολογίσουν την παλληκαριά της κοπέλας που κατάφερε με τα βέλη της και τους σκοτώσει.

Τα ονόματα που οι ποιητές έδωσαν στους Κενταύρους εκφράζουν, μπορεί να πει κανείς τη φύση τους. Ως αγροίκοι με άγρια μορφή ονομάσθηκαν (Άγριος, Μελανεύς, Μέρμαρος κ.ά.), για την τρομερή τους δύναμη (Βιάνωρ, Ευρύνομος), σαν σωστά άγρια θηρία (Άρκτος, Δημολέων, Λύκος) επειδή διαμένουν σε όρη τα οποία αντηχούν από τη τρομερή βοή τους (Τηλεβόας, Ερίγδουπος) επειδή συχνάζουν στα δάση των οποίων τα δέντρα μεταχειρίζονται στις μάχες (Υλαίος, Δρύαλος, Πευκίδαι). Μην ξεχνάμε ότι ο Χείρων, δάσκαλος του Αχιλλέα είχε χαρίσει στον πατέρα του Πηλέα το μυθικό κοντάρι που ο Αχιλλέας είχε μαζί του στις επιχειρήσεις στο πεδίο γύρω από τα τείχη του Ίλιου και που κανείς άλλος από τους Αχαιούς δεν μπορούσε ένα σηκώσει τούτο το πατρικό κοντάρι. Οι Κένταυροι επίσης σε σχέση με το πυρ και τις καταρρακτώδης βροχές ονομάστηκαν (Φλεγραίος, Πύρετος, Ιμβρεύς Κρήναιος).

Όλη η ιστορία των Κενταύρων είναι μια σειρά από άδικες επιθέσεις εναντίων των ανθρώπων. Η τυφλή και άλογη δύναμη αυτών των όντων έβρισκε διέξοδο στο να στρέφεται κατά κανόνα στους ανθρώπους, αλλά πάντα συντριβόταν, πράγμα καθόλου τυχαίο μια και το ανθρώπινο γένος για τους αρχαίους Έλληνες συμβόλιζε το έλλογο και το μυαλωμένο σε αντίθεση με τους Κενταύρους που αντιπροσώπευαν το πρωτόγονο, το βάρβαρο, θηριώδες και ενστικτώδες ον.

Ο Ηρακλής σκοτώνει τον κένταυρο Νέσσο που έχει απαγάγει την Δηιάνειρα, Franz Stuck, 1899. (πηγή)

Κένταυροι και Ηρακλής

Ο Ηρακλής στον άθλο του Ερυμάνθιου κάπρου πέρασε από τη Φολόη. Εκεί συνάντησε τον Κένταυρο Φόλο που ήταν γιος του Σιληνού και μιας Νύμφης. Ο Φόλος πήρε τον Ηρακλή στη σπηλιά του για να τον φιλοξενήσει και τον περιποιήθηκε έτσι όπως άρμοζε σε έναν ξένο, δίνοντάς του μαγειρεμένο κρέας, ενώ αυτός τρεφόταν με ωμό. Όταν όμως ο Ηρακλής του ζήτησε κρασί, ο Φόλος του αρνήθηκε γιατί έναν πίθο με κρασί που είχε τον είχε κοινό με τους άλλους Κενταύρους και δεν του επιτρεπόταν από τους κανόνες που είχαν ορίσει οι Κένταυροι να τον ανοίξει μόνος του. Ο Ηρακλής όμως επέμενε, έτσι ο Φόλος αναγκάστηκε να ανοίξει το πιθάρι και να προσφέρει κρασί στον καλεσμένο του. Την ώρα που οι δυο τους έπιναν η μυρωδιά τράβηξε τους άλλους Κενταύρους που παρουσιάστηκαν με απειλητικές διαθέσεις στην είσοδο της σπηλιάς κρατώντας πέτρες, ξεριζωμένα δέντρα και αναμμένα δαυλιά.

Η σύρραξη άρχισε με τον Άγχιο και τον Άγριο να μπαίνουν ορμώντας με άγριες διαθέσεις στην σπηλιά για να πέσουν αμέσως νεκροί από τα δαυλιά που τους πέταξε ο Ηρακλής. Ο αγώνας ήταν σκληρός. Δέκα Κένταυροι βρήκαν το θάνατο από τα βέλη του Ηρακλή, ενώ οι υπόλοιποι κυνηγημένοι θα καταλήξουν στο ακρωτήριο Μαλέα, στο ίδιο σημείο δηλαδή που είχαν καταλήξει και παλιότερα όταν τους κυνήγησαν οι Λαπίθες. Οι Κένταυροι καταδιωκόμενοι και στριμωγμένοι στο ακρωτήριο κινδύνευαν να αφανιστούν αν η μητέρα τους Νεφέλη δεν έστειλε ένα σύννεφο που έφερε μπόρα και τύλιξε μόνο τον Ηρακλή. Έτσι όσοι Κένταυροι ξέφυγαν από τα βέλη του κρύφτηκαν με τη βοήθεια του Ποσειδώνα σε βουνό κοντά στην Ελευσίνα.

Επιστρέφοντας ο Ηρακλής στον Ερύμανθο για να συνεχίσει το κυνήγι του κάπρου, πέρασε από τη Φολόη και συνάντησε το Φόλο που εξέφρασε την απορία περιεργαζόμενος ένα βέλος που είχε αφαιρέσει από έναν νεκρό Κένταυρο, πως δηλαδή ένα τόσο δα μικρό πράγμα μπορούσε να σκοτώσει ένα τόσο μεγαλόσωμο όν. Όμως τότε συνέβη το μοιραίο ια και το βέλος του ξέφυγε από τα χέρια και καρφώθηκε στο πόδι του. Αυτό όμως ήταν ικανό να επιφέρει το τέλος του δίστιχου Φόλου μια και τα βέλη του Ηρακλή ήταν δηλητηριώδη και το κτύπημά τους πάντα μοιραίο. Ο καλός Κένταυρός πέθανε και ο Ηρακλής θλιμμένος τον έθαψε με μεγαλοπρέπεια πριν συνεχίσει το δρόμο του για το κυνήγι του Ερυμάνθιου κάπρου. Παραλλαγή του μύθου θέλει το Διόνυσο να είχε δώσει το πιθάρι με το κρασί στον Φόλο με την εντολή να το ανοίξει μόνο όταν θα έρθει ο Ηρακλής, γεγονός που εξαγρίωσε τους άλλους Κενταύρους.

Ο Ηρακλής θα είναι η αιτία που ο καλός και ανθρώπινος Κένταυρος Χείρων θα βρει το τέλος του.

Όταν αργότερα ο Ηρακλής θα κατέβει στον Άδη για να φέρει τον Κέρβερο στον πάνω κόσμο ζήτησε από την Δήμητρα να τον εξαγνίσει από το φόνο των Κενταύρων. Η θεά ίδρυσε τότε τα Μικρά Μυστήρια στην Ελευσίνα προκειμένου να κάνει τον καθαρμό του Ηρακλή.

Αλλά και το τέλος του Ηρακλή σχετίζεται με τους Κενταύρους και συγκεκριμένα με τον Κένταυρο Νέσσο. Είναι γνωστό ότι ο Ηρακλής προκειμένου να πραγματοποιήσει τον άθλο του Κέρβερου και να τον ανέβασει ζωντανό στον πάνω κόσμο κατέβηκε στον Άδη. Εκεί λοιπόν συνάντησε το γιο του βασιλιά των Αιτωλών Οινέα, τον Μελέαγρο, που του ζήτησε να παντρευτεί την αδελφή του Δηιάνειρα. Έτσι ο Ηρακλής αφού ολοκλήρωσε τους δώδεκα άθλους του πήγε να βρει τη Δηιάνειρα. Την όμορφη κόρη όμως διεκδικούσε και ο ποταμός Αχελώος. Έτσι ο Ηρακλής αναγκάστηκε να αγωνιστεί σκληρά με τον ερωτικό του αντίζηλο, σε μια άνιση μάχη μια και ο Αχελώος είχε το χάρισμα να αλλάζει μορφές.

Αλλά ο Ηρακλής είναι ο κορυφαίος ήρωας και θα καταφέρει να νικήσει τον ποταμό και να νυμφευτεί την κόρη. Μαζί με την Δηιάνειρα θα αποκτήσουν τέσσερα αγόρια και μια κόρη. Ο πιο γνωστός γιος της ένωσης αυτής είναι ο Ύλος.

Ο Ηρακλής όμως άθελά του θα σκοτώσει έναν συγγενή της γυναίκας του, τον νεαρό οινοχόο Εύνομο και θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το παλάτι του πεθερού του Οινέα στην Καλυδώνα της Αιτωλίας, κινούμενος προς το Νότο με τελικό προορισμό την Τίρυνθα. Στον δρόμο τους συνάντησαν τον ποταμό Εύηνο και αναγκάστηκαν να σταματήσουν.

Εκεί γνώρισαν τον Κένταυρο Νέσσο που ασκούσε το επάγγελμα του περαματάρη, καθώς μετέφερε τους διαβάτες στην αντίπερα όχθη. Πρότεινε μάλιστα να περάσει πρώτα την Δηιάνειρα και μετά τον Ηρακλή πράγμα που βρήκε σύμφωνο τον ήρωα. Στα μισά της διαδρομής, κατά τη μία εκδοχή, ο Νέσσος αποπειράθηκε να βιάσει την Δηιάνειρα η οποία αντιστεκόμενη κάλεσε με φωνές τον Ηρακλή σε βοήθεια. Κατά μια άλλη εκδοχή, ο Νέσσος την πέρασε απέναντι και τράπηκε σε φυγή απαγάγοντας την κόρη.

Ο Ηρακλής βλέποντας την συμπεριφορά του Κενταύρου έβγαλε ένα από τα δηλητηριώδη βέλη και με το τόξο σημάδεψε και πέτυχε τον Κένταυρο στο στήθος. Ο Νέσσος αντιλήφθηκε αμέσως ότι το βέλος έφερε το δηλητήριο από την κοιλιά της Λερναίας Ύδρας και θέλοντας να εκδικηθεί τον Ηρακλή είπε στην Δηιάνειρα να μαζέψει λίγο από το αίμα του που έτρεχε από την είσοδο του βέλους, -αίμα που ήταν αναμεμειγμένο με το δηλητήριο- και να το φυλάξει, γιατί όπως τη διαβεβαίωσε ήταν ένα ισχυρό ερωτικό φίλτρο και με αυτό θα μπορούσε να αλείψει κάποιο ρούχο του Ηρακλή και να του το στείλει να το φορέσει, αν αυτός έλειπε για μεγάλο διάστημα ή την είχε εγκαταλείψει. Έτσι θα γυρνούσε αμέσως κοντά της. Η αγαθή Δηιάνειρα τον πίστεψε και συγκέντρωσε το αίμα του Κενταύρου σε ένα δοχείο.

Μετά την περιπέτειά τους αυτή η Δηιάνειρα παρέμεινε για κάποιο διάστημα φιλοξενούμενη στα ανάκτορα του βασιλιά της Τραχίνας Κήυκα. Εν τω μεταξύ ο Ηρακλής είχε ανοίξει πόλεμο εκστρατεύοντας εναντίον του Εύρυτου, βασιλιά της Οιχαλίας και κατάφερε να τον νικήσει σκοτώνοντας αυτόν και τα παιδιά του. Πήρε μάλιστα ως ερωμένη του την κόρη του Εύρυτου, Ιόλη. Στη συνέχεια πήγε στο ακρωτήριο Κηναίο στην Εύβοια προκειμένου να πραγματοποιήσει θυσία προς τιμή του Δία που τον έστεψε πάλι νικητή. Ζήτησε λοιπόν από τη γυναίκα του με τον βοηθό του Λίχα, να του στείλει έναν καθαρό και ωραίο χιτώνα για τη θυσία.

Η Δηιάνειρα μαθαίνοντας τα ερωτικά κατορθώματα του άντρα της θυμήθηκε τα λόγια του Νέσσου και έστειλε το χιτώνα που της ζητούσε αφού πρώτα τον άλειψε με το αίμα του Κένταυρου που είχε φυλαγμένο, με απώτερο σκοπό βέβαια να τον φέρει πάλι κοντά της. Όταν όμως ο Ηρακλής φόρεσε τον δηλητηριασμένο χιτώνα αυτός κώλυσε πάνω του κατακαίγοντάς τον. Στην προσπάθειά του να τον βγάλει αφαιρούσε και κομμάτια από τις σάρκες του. Ο Λίχας θα έχει άσχημο τέλος μια και θα κατακρημνιστεί από τον Ηρακλή στη θάλασσα. Το ίδιο και η Δηιάνειρα που θα αυτοκτονήσει μόλις ανακαλύψει το κακό που έκανε στον άντρα της.

Ο Ηρακλής μην μπορώντας να αντέξει τους ανυπόφορους πόνους ανέβηκε στο όρος Οίτη συγκέντρωσε ξύλα και παρακάλεσε τους συντρόφους του, αφού κάθισε πάνω στο σωρό να ανάψουν τη φωτιά. Κανένας δεν θέλησε να υπακούσει, αλλά την τελευταία στιγμή ο Ποίας, πατέρας του Φιλοκτήτη, τον λυπήθηκε και άναψε τη φωτιά. Ο Ηρακλής σαν ανταμοιβή του χάρισε το περίφημο τόξο και τα θανατηφόρα βέλη του.

Αλλά δεν έμελε ο ήρωας αυτός να καεί ζωντανός, μια και ο πατέρας του, ο νεφελοσυνάκτης Δίας, φρόντισε έτσι ώστε ένα σύννεφο να καλύψει τον ήρωα και να τον μεταφέρει στον Όλυμπο όπου τον υποδέχτηκε η Αθηνά παρέα με τον Απόλλωνα. Εκεί, μετά από τόσο κυνήγι που του έκανε η Ήρα θα συμφιλιωθεί μαζί του και μάλιστα θα του δώσει για γυναίκα του την αθάνατη κόρη της Ήβη. Ο Ηρακλής θα αποκτήσει την αθανασία και θα συνεχίσει μια ζωή απαλλαγμένη από κόπο, μόχθο, αγωνία και αίματα, απολαμβάνοντας όλες τις θεϊκές τιμές και απολαύσεις.

Ο Κένταυρος Χείρων διδάσκει τον Αχιλλέα να παίζει λύρα.
Νωπογραφία 127x125 cm. 60 περ. μ. Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης.

Ο Κένταυρος Χείρων

Αξίζει νομίζω να σταθούμε και να δούμε αναλυτικά τον πιο διάσημο Κένταυρο, τον διάσιμο Χείρωνα, το δάσκαλο του Αχιλλέα αλλά και άλλων ηρώων της αρχαιότητας.

Ο Χείρων ήταν μπορούμε να πούμε ο μοναδικός Κένταυρος που ξεχώριζε από τους άλλους της συντροφιάς του, μια και δεν τον χαρακτήριζε η αγριότητα και η επιθετικότητα που χαρακτήριζε αυτούς. Με άλλα λόγια, ο Χείρων διαθέτει όλες τις ανθρώπινες αρετές. Δεν είναι τυχαίο που η καταγωγή του είναι τελείως διαφορετική, μιας και ήταν ετεροθαλής αδελφός του Δία και δεν έχει καταγωγική σχέση με τους άλλους Κενταύρους που προέρχονται από τον Ιξίωνα και τη Νεφέλη. Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο Χείρωνας γεννήθηκε από την ένωση του Κρόνου και της νύμφης Φιλύρας.

Για το Χείρωνα η παράδοση αναφέρει ότι ήταν γιος του Κρόνου και της Ωκεανίδας Φυλίρας. Την παράδοση αυτή επιβεβαιώνει και ο Απολλόδωρος (Απολλόδωρος 1.2.4.). Ο Κρόνος για να κρυφτεί από τη γυναίκα του την Ρέα, μεταμορφώθηκε σε άλογο και κυνήγησε την όμορφη Ωκεανίδα, που τρομαγμένη έτρεξε να ξεφύγει από τον ερωτικό κλοιό του Κρόνου. Ο Κρόνος όμως την πρόλαβε στο Πήλιο κοντά στη λίμνη Βοιβιάδα. Από την βίαιη ένωσή τους γεννήθηκε ο Χείρωνας, μισός άνθρωπος μισός άλογο, και σαν γιος του Κρόνου ανήκε στην πρώτη γενιά των θεών και των ηρώων. Ο Χείρων ήταν αθάνατος και κατοικούσε στο Θεσσαλικό Πήλιο σε μια σπηλιά, το Χειρώνιον άντρο, μαζί με τη μητέρα του Φυλίρα που τον βοηθούσε στην ανατροφή των παιδιών που του εμπιστεύονταν. Ο Χείρωνας νυμφεύτηκε την Ναϊάδα Χαρικλώ και μαζί της απέκτησε τέσσερα παιδιά. Τον Κάρυστο, τον Αρισταίο, την Ενδηίδα και την Ίππη.

Μαθητές του Χείρωνα υπήρξαν ξακουστοί ήρωες της μυθολογίας μας. Έμαθε την τέχνη του κυνηγιού στον Αμφιάραο, στον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, στον Μελέαγρο, στον Νέστορα, στον Τελαμώνιο και στον Θησέα που πήραν μέρος στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου. Στους μαθητές του κατατάσσονται ονόματα όπως αυτά των, Πηλέα, Ιάσονα. Ο πιο ξακουστός όμως μαθητής του είναι σίγουρα ο Αχιλλέας.

Όσο οι άλλοι Κένταυροι ήταν ορμητικοί και πρωτόγονοι, τόσο ο Χείρων ήταν μαλακός, φρόνιμος, δίκαιος και σοφός. Αγαπούσε τους ανθρώπους και τους συμπαραστεκόταν στις δύσκολες ώρες τους. Όταν ο Πηλέας βρέθηκε μόνος του και άοπλος να κοιμάται στο δάσος, ο Χείρωνας των έσωσε από τη μανία και την οργή των άλλων Κενταύρων, εφοδιάζοντάς τον και πάλι με το μαχαίρι που του είχε κρύψει ο πονηρός Άκαστος (Απολλόδωρος 3.13.3). Τον συμβούλεψε επίσης να παντρευτεί την Νηρηίδα Θέτιδα, και παρευρισκόμενος στο γάμο του χάρισε το περίφημο κοντάρι από μελιά που ο Όμηρος θα το κάνει ξακουστό, καθώς μόνο ο Αχιλλέας θα μπορεί να το σηκώσει στα χέρια του και να πολεμάει με αυτό και κανένας άλλος από τους υπόλοιπους Αχαιούς.

Ο σοφός Κένταυρος γνώριζε την τέχνη να ανακουφίζει τους πόνους και να γιατρεύει τις πληγές με βότανα του βουνού και μπορούσε να ασκεί την χειρουργική. Ο μύθος λέει ότι όταν γεννήθηκε ο Αχιλλέας, η μητέρα του προσπαθώντας να τον κάνει αθάνατο του έκαψε άθελά της τον αστράγαλό του καθώς τον έβαλε στη φωτιά. Ο Χείρων αντικατέστησε το κατεστραμμένο οστό με το αντίστοιχο από τον αστράγαλο του σκελετού του Γίγαντα Δάμυσου τον οποίο ξέθαψε.

Ο Χείρων ήταν όμως και έμπειρος τεχνίτης του πολέμου έτσι φαίνεται να έχει διδάξει όλους τους φημισμένους αρχηγούς των Αχαιών που πολέμησαν κάτω από το κάστρο της Τροίας. Τον Αίαντα, τον Αντίλοχο, τον Διομήδη, τον Μενεσθέα, τον Οδυσσέα, τον Παλαμίδη, τον Πρωτεσίλαο. Αλλά και την ιατρική την δίδαξε στον Ασκληπιό, στον Ποδαλείριο, στον Μαχάονα και στον Ιάσονα. Ο Χείρων όμως ήταν και μουσικός και μάντης. Λέγεται μάλιστα πως ο ίδιος ο Απόλλωνας πήγε και του ζήτησε να τον διδάξει την μουσική.

Ο αγαθός και πάνσοφος τούτος Κένταυρος είχε άδοξο τέλος –αν και αθάνατος- όταν βρήκε το θάνατο από τον Ηρακλή στο ακρωτήριο Μαλέα. (Απολλόδωρος 2.5.4 , Παυσανίας 5.19.9). Σημείο όπου οι Κένταυροι είχαν καταφύγει μετά την καταδίωξή τους από το Πήλιο από τους Λαπίθες. Ένα από τα θανατηφόρα βέλη τον βρήκε στο γόνατο και ο Χείρων αποτραβήχτηκε με φοβερούς πόνους στη σπηλιά του. Μην μπορώντας να πεθάνει και να βρει ανάπαυση, μια και ήταν αθάνατος, υπέφερε για μέρες. Έτσι παρακάλεσε τον Τιτάνα Προμηθέα να ανταλλάξει τη δική του θνητή ζωή με την αθανασία του χαρίζοντας έτσι ένα δώρο στον ήρωα που πρόσφερε τις μεγαλύτερες υπηρεσίες στους ανθρώπους. Ακόμα και τούτη η τελευταία του κίνηση δείχνει πόσο αγάπαγε τους ανθρώπους. Έτσι ο Προμηθέας έγινε αθάνατος και ο Χείρων κατάφερε να βρει τη γαλήνη στο θάνατο.

Ο πυρήνας του μύθου του Χείρωνα φαίνεται πως βρισκόταν σε μια χαμένη σήμερα επική διήγηση που αναφερόταν στις περιπέτειες του Πηλέα. Έτσι από τότε άρχισε η διαφοροποίηση του Χείρωνα από τους άλλους Κενταύρους. Η μορφή του συνέχισε να εμπλουτίζεται διαρκώς στη λογοτεχνική παράδοση με νέα στοιχεία που τον φέρνουν κοντά στους ανθρώπους. Έτσι μας τον παρουσιάζουν σαν πατέρα της ιατρικής και της βοτανολογίας, αλλά και σαν καλοκάγαθο και άξιο παιδαγωγό. Καθόλου τυχαίο που σιγά-σιγά όλοι οι ήρωες της μυθολογίας μας παρουσιάζονται σαν μαθητές του. Το πόσο αγαπητός ήταν φαίνεται και από το χαμένο έργο Χείρωνος Υποθήκαι, μια συλλογή ηθικών συμβουλών που αποδίδοντας στον Ησίοδο.

Ο άδικος θάνατος του αθάνατου Κρονίδη αποτελεί ένα αίνιγμα. Ίσως γι’ αυτό η ύστερη αρχαιότητα αναφέρει ότι δεν κατέβηκε στον Άδη αλλά ανέβηκε στον ουρανό και έγινε αστερισμός ως Τοξότης ή Κένταυρος. Η μορφή του Χείρωνα έχει διατηρηθεί σε πολλά αγγεία και τοιχογραφίες, Η πιο γνωστή, Ο Κένταυρος Χείρων διδάσκει τον Αχιλλέα να παίζει λύρα, τοιχογραφία του 60 περ. μ. Χ. που προέρχεται από την βασιλική του Ερκουλανεουμ, βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο της Νάπολης.

Τμήματα της ζωφόρου του ναού του Επικούρειου Απόλλωνα που αναπαριστά κενταυρομαχία. Μουσείο Μονάχου.

Κενταυρομαχία

Οι κενταυρομαχίες ήταν ένα αγαπημένο θέμα των αρχαίων Ελλήνων μια και συμβόλιζε την ενότητα των Ελλήνων κατά των βαρβάρων αλλά και στη νίκη των ανθρώπων εναντίον των Κενταύρων οι Έλληνες έβλεπαν τη νίκη δικαιοσύνης κατά της αδικίας, του έλλογου κατά του απολίτιστου. Έτσι πολλοί ναοί είχαν στολιστεί με σκηνές κενταυρομαχίας. Να αναφέρουμε χαρακτηριστικά τις μετόπες της νότιας πλευράς του Παρθενώνα, το δυτικό αέτωμα του ναού του Δία στην Ολυμπία, αλλά και τη ζωφόρου του ναού του Επικούρειου Απόλλωνα στη Φυγαλεία της Αρκαδίας.

Η πάλη των Κενταύρων με τους ανθρώπους –συγκεκριμένα τη φυλή των Λαπίθων- έχει το δικό της ξεχωριστό μύθο. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο χαρακτηρισμός «Λαπίθης» προέρχεται από το «λαπίζειν» που σημαίνει το λυγερόκορμο, αυτόν που περπατά καμαρωτά.

Οι Λαπίθες, λαός θεσσαλικός και αυτός είχαν βασιλιά τον γιο του Ιξίωνα Πειρίθους. Ο Πειρίθους λοιπόν παντρευόταν την Ιπποδάμεια (ή Δηιδάμεια). Έτσι είπε να καλέσει στους γάμους του και τους Κενταύρους που ουσιαστικά ήταν ετεροθαλείς αδελφοί του. Τους κάλεσε λοιπόν και πάνω στο γλέντι καθώς οι Κένταυροι ήταν άμαθοι στο κρασί, ήπιαν πολύ και μέθυσαν. Ούτε λίγο ούτε πολύ ο αρχηγός τους Ευριτίων, πάνω στο μεθύσι του ρίχτηκε στη νύφη με σκοπό να τη βιάσει, (Απολλόδωρος 2.3.1). Οι υπόλοιποι Κένταυροι μιμούμενοι τον αρχηγό τους όρμησαν στον γυναικείο πληθυσμό των Λαπίθων που παραβρισκόταν στο τραπέζι του γάμου με αποτέλεσμα να ακολουθήσει μεγάλη συμπλοκή. Στην μάχη που ακολούθησε πήραν μέρος αρκετοί Λαπίθες οπλισμένοι με δόρατα όπως ο Καινέας, ο Πειρίθους, ο Οιλέας, ο Εξάδιος, ο Φάληρος, ο Πρόλοχος, ο Μόψος, αλλά και ο Θησέας που ήταν καλεσμένος στο γάμο αφού ήταν φίλος του Πειρίθου. Από την πλευρά των Κενταύρων πολέμησαν ο Πετραίος, ο Άσβολος, ο Άρκτος, ο Ούρειος, ο Μίμας, ο Περιμήδης, ο Δρύαλος και οι δυο γιοι του Πευκέα οπλισμένοι με κορμούς ξεριζωμένων ελάτων. Μπορεί να φανταστεί κανείς την σφοδρότητα της σύγκρουσης. Οι Λαπίθες βγήκαν νικητές, πολλοί Κένταυροι σκοτώθηκαν, οι υπόλοιποι κυνηγημένοι από τους Λαπίθες έφυγαν μακριά,(Απολλόδωρος 5.1.20-21, Παυσανίας 1.17.2, 1.28.2, 5.10.8).

Παραλλαγή του μύθου θέλει τους Κενταύρους να είχαν βλέψεις και να διεκδικούσαν ένα μέρος από την πατρική εξουσία μια και αυτοί κατάγονταν από τον Ιξίωνα. Έτσι οι δυο φυλές είχαν τις διαφορές τους και τις έχθρες τους που εξελίχθησαν σε σύρραξη κατά την οποία νικητές βγήκαν οι Λαπίθες. Ο καιρός όμως πέρασε οι δυο λαοί συμφιλιώθηκαν και ο Πειρίθους τους κάλεσε στο γάμο σαν ένδειξη τελικής συμφιλιώσεως με αποτέλεσμα να γίνουν όσα αναφέρουμε πιο πάνω. Άλλη παραλλαγή αναφέρει ότι μετά την ήτα τους οι Κένταυροι ανασυντάχθηκαν και ξαναγύρισαν ενωμένοι και αποφασισμένοι, έτσι νίκησαν τους Λαπίθες και τους κυνήγησαν ως τη Φολόη και το ακρωτήριο Μαλέα. Άλλη παραλλαγή αναφέρει ότι αιτία του κακού που βρήκε τους Λαπίθες ήταν ο Άρης που εξοργισμένος από μια ασέβεια των Λαπίθων έσπρωξε τους Κενταύρους εναντίον τους με αποτέλεσμα την πανωλεθρία τους.

Πολλές προσπάθειες έχουν γίνει για να διαπιστωθεί αν στο μύθο της Κενταυρομαχίας υπάρχει ιστορικός πυρήνας. Σύμφωνα με τους μελετητές απηχεί αγώνες είτε ανάμεσα σε γειτονικές θεσσαλικές περιοχές, είτε ανάμεσα στην αριστοκρατία του εσωτερικού και τις παραθαλάσσιες πόλεις, είτε ακόμα τη σύγκρουση ανάμεσα στη θρησκεία της κυρίαρχης τάξης της πεδιάδας και στη λαϊκή θρησκεία των ορεινών περιοχών. Αλλά πέρα από τα συμπεράσματα των ειδικών επανερχόμαστε σε αυτό που συμβόλιζε η Κενταυρομαχία για τον αρχαίο Έλληνα, μια και την απεικόνισε με περισσή ομορφιά και τέχνη.

Έρως και Κένταυρος, Νικόλαος Γύζης, 1896-98. Πινακοθήκη της Τράπεζας της Ελλάδος.

Οι Κένταυροι στις τέχνες

Τοιχογραφίες, αγάλματα, παραστάσεις σε αγγεία και όχι μόνο αυτά, φανερώνουν την αγάπη των καλλιτεχνών για τους Κενταύρους. Οι κενταυρομαχίες αποτελούσαν αγαπημένο θέμα των αρχαίων Ελλήνων, έτσι πολλές ζωφόροι ναών αλλά και μετώπες είχαν για θέμα τους τον αγώνα Κενταύρου και ανθρώπων. Τμήμα των ελγινείων μαρμάρων αποτελείται από τις μετώπες του Παρθενώνα με σκηνές κενταυρομαχίας που σήμερα –ακόμα- βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Ωστόσο σήμερα ωραία αγάλματα Κενταύρων υπάρχουν στο Μουσείο του Καπιτωλίου και στο Μουσείο του Βατικανού στη Ρώμη και στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.

Η τοιχογραφία της Πομπηίας οι Κένταυροι στον Πειρίθου (60 μ.Χ.) βρίσκεται στο Μουσείο της Νάπολης και το εξαιρετικό ψηφιδωτό Ο αγώνας των Κενταύρων με τα θηρία, από την έπαυλη του Αδριανού στο Τίβολι (125 μ.Χ,) βρίσκεται στο Μουσείο του Βερολίνου. Σαρκοφάγους με παραστάσεις κενταυρομαχίας του 1ου-2ου αι. μ.Χ., βρίσκουμε σε πολλά μουσεία και συλλογές.

Οι καλλιτέχνες των νεότερων χρόνων πολύ συχνά και με πολύ ενδιαφέρον επιστρέφουν στο μύθο των Κενταύρων. Σημειώνουμε το ανάγλυφο βάσης του Μιχαήλ Αγγέλου Ο Αγώνας των Κενταύρων με τους Λαπίθες του 1494 (πινακοθήκη Μπουοναρόττι Φλωρεντίας), επίσης τους ομώνυμους πίνακες του Πιέρο ντι Κόζιμο, του τέλους του 15ου αιώνα (Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου), τους πίνακες του Ρούπενς του 1636-1638 που παρουσιάζουν το θέμα σε αρκετές παραλλαγές. Τον πίνακα Κένταυρος και Ηρακλής του Τζιουζέπε Ριβέρο των μέσων του 17 αιώνα (Εθνική Πινακοθήκη Βουκουρεστίου). Ο αγώνας των Κενταύρων με τους Λαπίθες του Λούκα Τζορντάνο, του τέλους του 17 αιώνα (Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη).

Το άγαλμα Λαπίθις πολεμάει Κένταυρο του Αντουάν Λουί Μπαρί του 1860 που βρίσκεται στο Λούβρο, ο Κένταυρος του Αυγ. Ροντέν του 1900 που βρίσκεται σε αρκετά αντίγραφα στα Μουσεία του Παρισιού και της Φιλαδέλφειας. Ο Κένταυρος που πεθαίνει και ο Κένταυρος που βάλλει με το τόξο τού Εμίλ Αντουάν Μπουρντέλλ (1907-1909) στην Εθνική Πινακοθήκη του Βουκουρεστίου και στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Ο θάνατος του Κένταυρου του Ουίλλιαμ Ρίμμερ (Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης).

Μπορούμε να αναφέρουμε πραγματικά μεγάλο αριθμό έργων γύρω από τους Κενταύρους. Τελειώνουμε όμως τον κατάλογό μας εδώ αναφερόμενοι στους πολυάριθμους πίνακες Κενταύρων του Ανρί Ματίς και Πάμπλο Πικάσσο.

Μετόπη της νότιας πλευράς του Παρθενώνα. Οι μετόπες της νότιας πλευράς είχαν ως θέμα την μάχη των Λαπίθων με τους Κενταύρους, γνωστή ως Κενταυρομαχία. Από τις συνολικά 17 μετόπες μια βρίσκεται -ακόμα- στην Αθήνα, μια άλλη φιλοξενείται στο Λούβρο και οι δεκαπέντε βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, μετά την λεηλασία των γλυπτών από τον Λόρδο του Έλγιν. Βρετανικό Μουσείο. (φωτό: gayekfansi.blogspot.gr)

Κένταυροι, μια ερμηνεία του μύθου τους

Οι Κένταυροι ως όντα μεταξύ ανθρώπου και αλόγου πάντα δημιουργούσαν απορίες στους αρχαίους μελετητές, έτσι οι εξηγήσεις που δοθήκαν είναι διάφορες και πολλές φορές αντικρουόμενες.

Η ετοιμολογία του ονόματος των Κενταύρων είναι (Κένταυρος= κεντέων + αύρα). Υπάρχει βέβαια και η εκδοχή σύμφωνα με την κλασική ετυμολογία,κατά την οποία η λέξη «Κένταυρος», σημαίνει αυτόν που κεντρίζει τους ταύρους. Αναφέρουμε επιπλέον, για να καλύψουμε όλες τις απόψεις, και μια μάλλον απίθανη εκδοχή, που επικράτησε λανθασμένα στη Δύση, σύμφωνα με την οποία ο Κένταυρος μπορεί να προέρχεντε από τη λατινική λέξη centuria, που σημαίνει λόχος 100 στρατιωτών, αλλά στη μυθολογίας μας η φυλή των Κενταύρων προϋπάρχει χρονολογικά της εμφάνισης των Λατίνων.

Οι νεότεροι μελετητές βασισμένοι στην ετοιμολογία του ονόματος δεν δίστασαν –όπως ο Kretschmer- να μιλήσουν για δαίμονες των ορμητικών χειμάρρων βασισμένοι στη λέξη αύρα που σημαίνει νερό. Ο G. Dumézil βασισμένος μεταξύ άλλων και στη γλωσσολογία συνδυάζει τους Κενταύρους με τους ινδικούς Gandarvas καθώς και με ανάλογες μυθικές μορφές από τους Πέρσες, τους Λατίνους και τους Γερμανούς. Προχώρησε μάλιστα στο συμπέρασμα ότι η σημερινή μορφή των Κενταύρων είναι οι Καλικάντζαροι, πλάσματα της νεοελληνικής μυθολογίας, κάτι που δεν μπορεί να γίνει δεκτό και να στηριχτεί, όσα επιχειρήματα και αν προβληθούν.

Τα τελευταία χρόνια έγινε προσπάθεια να ερμηνευτεί ο μύθος των Κενταύρων με τη μέθοδο της δομικής ανάλυσης που χρησιμοποίησε για τα μυθολογικά συστήματα των πρωτόγονων λαών ο Cl. Levi-Strauss. Ακολουθώντας τα συμπεράσματά του ο Άγγλος G. S. Kirk διέκρινε στους Κενταύρους το αντιθετικό ζευγάρι φύση-καλλιέργεια. Η αντίθεση αυτή βρίσκεται στην ίδια τους τη φύση (άλογο-άνθρωπος), ακόμα στην έντονη διαφορά ανάμεσα στα πλήθη των άγριων Κενταύρων και στους δυο «καλούς» Κενταύρους, τον Χείρωνα και τον Φόλο. Ο Χείρωνας γνωρίζει όλες τις τέχνες, είναι δίκαιος και αγαπά τους ανθρώπους (βλέπε αναλυτικά παρακάτω), ο Φόλος πάλι, βοηθάει τον Ηρακλή στη μάχη του εναντίον των άλλων Κενταύρων. Και οι δυο πεθαίνουν, χαρακτηριστικό του μοιραίου εκφυλισμού που φέρνει η πνευματική καλλιέργεια.

Το μειονέκτημα τούτης της ερμηνείας είναι ότι παρουσιάζει τον μύθο των Κενταύρων σχηματικά, απομονώνοντας ορισμένα χαρακτηριστικά που τις χρειάζονται για να προσαρμόσει στο μύθο το αντιθετικό ζευγάρι φύση-καλλιέργεια. Ένα ζεύγος που με ιδιαίτερη συχνότητα βρίσκουμε στους πρωτόγονους μύθους, όχι όμως και στους ελληνικούς. Στην ελληνική μυθολογία η παρουσία του ούτε εξακριβωμένη είναι ούτε καθοριστική.

Οι Κένταυροι σίγουρα έχουν μια προβληματική καταγωγή και η ερμηνεία τους καταντάει ακόμα δυσκολότερη. Τελειώνουμε τούτο το αφιέρωμα εδώ αναφέροντας το τι γράφει ο Σουηδός θρησκειολόγος M. Nilsson. Μια άποψη η οποία πιστεύουμε ότι ερμηνεύει αξιόπιστα τούτο το μύθο. «Οι Κένταυροι είχαν μισό κορμί αλόγου και μισό ανθρώπου. Ο Όμηρος τους λέει θηρία. Παρουσιάζονται μόνο στους μύθους της εικαστικής τέχνης και της γραπτής παράδοσης και φαίνεται να εντοπίζονται σε δύο περιοχές: στο Πήλιο και στη βορειοδυτική Αρκαδία. Δε χωρεί αμφιβολία πως πλάστηκαν από τη λαϊκή φαντασία. Αν είναι σωστή η ετοιμολογία που προτείνει ο Kretschmer, ότι τ’ όνομά τους σημαίνει “αυτός που μαστιγώνει το νερό”, τότε ήταν θεότητες του νερού. Στην περίπτωση αυτή θα μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι στην αρχή ήταν δαίμονες των ορμητικών χειμάρρων του βουνού. Οπωσδήποτε, ο χαρακτήρας τους είναι τραχύς και βίαιος. Μοιάζουν με τους δαίμονες του δάσους και της ερημιάς που βρίσκουμε στις λαϊκές παραδόσεις της βόρειας Ευρώπης. Αντιπροσωπεύουν την άγρια και τραχιά όψη της φύσης. Τους απεικονίζουν να έχουν για όπλα ξεριζωμένα έλατα και να κουβαλούν κορμούς δέντρων με τη λεία του κυνηγιού τους κρεμασμένη απάνω».

Πηγές:

Για τη σύνταξη και τεκμηρίωση του αφιερώματος για τους Κενταύρους, αντλήθηκαν στοιχεία από τις παρακάτω πηγές:

1. Ελληνική Μυθολογία, 5 τόμοι, υπό την γενική εποπτεία Ι.Θ. Κακριδή, Εκδοτική Αθηνών.

2. Ζαν Ρισπέν, Ελληνική Μυθολογία, μτφ. Κώστας Ζαρούκας, εκδόσεις Μέρμηγκας, Αθήνα 1990.

3. Φαίδρος, Πλάτωνος, εισαγωγή, μετάφραση, Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2005.

4. P. Degharme, Ελληνική Μυθολογία, μετ. Αντρέα Φραγκιά, εκδόσεις «Ιστορικών Βιβλίων», Αθήνα.

5. Richepin, Jean, Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία, 2 τόμοι, μετ. Κοσμάς Πολίτης, Άρης Αλεξάνδρου, εκδόσεις Αυλός.

6. Βοϊτεχ Ζαμαρόφσκυ, Θεοί και ήρωες του αρχαίου κόσμου, μετ. Λαζ. Μαλλιός , Ελένη Πούπτη, εκδόσεις Ηλιάδης.

7. Mάρτιν Νίλσον (Μartin Nilsson), Ελληνική Λαϊκή θρησκεία, μετ. Ι. Θ. Κακριδής, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1990.

8. Ρόμπερτ Γκρέιβς, Οι Ελληνικοί Μύθοι, τ. Α'-Δ', εκδόσεις Ρούγκας - Πλειάς, Αθήνα 1988.

9. Κάρλ Κερένυ, Η Μυθολογία των Ελλήνων, εκδόσεις Εστίας, Αθήνα 1974.

Παρουσιάζουμε εδώ μια επιλογή εικόνων με την παρουσία των Κενταύρων σε όλο το φάσμα των τεχνών, από την αρχαιότητα έως σήμερα. Από τις εκατοντάδες διάσπαρτες σύγχρονες γραφιστικές απεικονίσεις με θέμα τους Κενταύρους που συναντά κανείς σε τούτο το μέσο, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε τις ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, μια και στη συντριπτική πλειοψηφία τους τις θεωρούμε χωρίς ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία.

Όπου μας ήταν γνωστά, οι δημιουργοί, τα πνευματικά δικαιώματα, οι διαστάσεις, το υλικό και οι κάτοχοι των έργων αναφέρονται, όπως αναφέρονται και οι πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν. Αν κάποιος κάτοχός πνευματικού δικαιώματος, συλλέκτης ή δημιουργός θέλει να αναφερθεί το όνομά του ή να αφαιρεθεί το έργο να επικοινωνήσει μαζί μας και αυτό θα γίνει άμεσα.

Κύλικα, στο εσωτερικό αναπαριστά την αρπαγή της Δηιάνειρας από τον Κένταυρο Νέσσο. Διάμετρος 10,16 εκ. 510-500 π.Χ. Βρετανικό Μουσείο.

Κύλικα τύπου Β, στο εσωτερικό αναπαριστά την αρπαγή της Δηιάνειρας από τον Κένταυρο Νέσσο και τον Ηρακλή. Ύψος 13,6 διάμετρος 34,8 εκ. 420 -410 π.Χ., Μουσείο Βοστόνης.

Ο Ηρακλής επιτίθεται στο Νέσσο που προσπαθεί ν’ αρπάξει τη Δηιάνειρα.
Λεπτομέρεια ερυθρόμορφου αττικού αγγείου.

Ο Θυσεύς κενταυροκτόνος. Εσωτερικό Αττικού ερυθρόμορφου Κύλικα.

Πειρίθους, Ιπποδάμεια και ο Κένταυρος Ευρυτίωνας,

λεπτομέρεια ερυθρόμορφου κρατήρα από την Απουλία, 4 αι. π.Χ.

Η μάχη Ηρακλή και Κενταύρων, λεπτομέρεια ερυθρόμορφου κρατήρα.

Η μάχη Ηρακλή και Κενταύρων, λεπτομέρεια κύλικα, 6ος αι. π.Χ. Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Κύλικα τύπου Β, στο εξωτερικό αναπαριστά κενταυρομαχία. Ύψος 13,6 διάμετρος 34,8 εκ. 420 -410 π.Χ. Μουσείο Βοστόνης.

Παράσταση κενταυρομαχίας. Λεπτομέρεια μελανόμορφου αγγείου από την Εύβοια.

Το θέμα, στο δυτικό αέτωμα του ναού του Διός στην Ολυμπία, είναι η μάχη των Λαπίθων και των Κενταύρων. Στο κέντρο ο Απόλλων, επιβλητικός και μεγαλοπρεπής παρακολουθεί, αόρατος στους πολλούς, τη μάχη. Κεντρική μορφή του δυτικού αετώματος έχει ρίξει στον δεξιό του ώμο το ιμάτιο που του καλύπτει εν μέρει τη ράχη και το συγκρατεί περνώντας το από το αριστερό χέρι, στο οποίο κρατούσε και το τόξο, όπως υποδηλώνουν οι εγκοπές στερέωσής του. Με το άλλο του χέρι απλωμένο προς τα δεξιά όπου στρέφει και το κεφάλι, παρεμβαίνει υπέρ των αγαθών. Στο φωτεινό πρόσωπό του αντανακλά ο Λόγος και η αρμονία του κόσμου που επισκοπεί. Μάρμαρο Πάρου, έργο του Φειδία, 470-456 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας. (Φωτό: gayekfansi.blogspot.gr)

Μετόπη της νότιας πλευράς του Παρθενώνα. Οι μετόπες της νότιας πλευράς είχαν ως θέμα την μάχη των Λαπίθων με τους Κενταύρους, τη γνωστή Κενταυρομαχία. Από τις συνολικά 17 μετόπες μια βρίσκεται -ακόμα- στην Αθήνα, μια άλλη φιλοξενείται στο Λούβρο και οι δεκαπέντε βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, μετά την λεηλασία των γλυπτών από τον Λόρδο του Έλγιν. Βρετανικό Μουσείο. (φωτό: gayekfansi.blogspot.gr)