gay ekfansi: Sacred Band of Thebes, a tribute

Ο Ιερός Λόχος των Θηβών, αφιέρωμα

Προλεγόμενα

Έχουμε επανειλημμένα τονίσει και δεν θα βαρεθούμε να μιλάμε πάντα για τη μελέτη, την αναζήτηση και ανάλυση σε βάθος των πραγμάτων. Μόνο όταν καταβυθιστείς σε ό,τι κάνεις μπορείς να σχηματίσεις μια σφαιρική γνώση από την οποία -σύμφωνα με τον Σωκράτη- απορρέει και η σταθερή, ακέραιη και αναλλοίωτη γνώμη, την οποία μπορείς να χειριστείς σαν ένα σπουδαίο όπλο. Θα προχωρήσουμε λοιπόν σε ένα όσο το δυνατόν -στο βαθμό που μας επιτρέπουν οι γνώσεις μας και η βιβλιοθήκη μας- εκτενές και τεκμηριωμένο αφιέρωμα για το Ιερό Λόχο των Θηβών.

Ο Ιερός Λόχος των Θηβών αποτελεί τον πρώτο στην ιστορία και δεν ήταν τίποτα άλλο από μια επίλεκτη πολεμική μονάδα που αποτελούνταν από ζευγάρια. Τους άντρες δηλαδή που στελέχωναν την μονάδα αυτή τους συνέδεε μια βαθιά ερωτική σχέση,¹ αν και πολλοί μιλάνε απλά για «το πνεύμα της ενότητας και της ομάδας», αρνούμενοι να δεχθούν το διαφορετικό της Ιστορίας. Ουσιαστικά μιλάμε για μια άρτια εκπαιδευμένη και ετοιμοπόλεμη ομάδα την οποία στελέχωναν 300 επίλεκτοι άντρες -150 ζευγάρια- που με τον όρκο τους να μην εγκαταλείψουν ποτέ αβοήθητο στο πεδίο της μάχης τον σύντροφό τους, αλλά και την ομάδα τους, αποτέλεσαν πρότυπο ανδρείας και πατριωτισμού.

Ο Θηβαϊκός Ιερός Λόχος ενσωμάτωνε όλα τα πολεμικά ιδεώδη και έγινε πρότυπο αυτοθυσίας, αυταπάρνησης, πατριωτισμού, ηρωισμού, γενναιότητας, ανδρείας, φιλοπατρίας, συναδέλφωσης κλπ. με αποτέλεσμα τούτο το στρατιωτικό σώμα να αποτελέσει ένα σταθερό πρότυπο ανά τους αιώνες. Πιθανόν αυτό να δικαιολογεί και τη χρήση τού ονόματός του, που δόθηκε σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές και σε άλλες ομάδες, στη διάρκεια των αιώνων, όπως θα δούμε στο τέλος τούτου του αφιερώματος.

Οφείλουμε να αναφέρουμε ότι στην διαμόρφωση του θετικού κλίματος γύρω από τον Ιερό Λόχο, μεγάλο ρόλο έπαιξε η όλη περιγραφή του Πλούταρχου, αφού ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός με μια άκρως ποιητική γλώσσα μάς παρουσιάζει τον καταλυτικό ρόλο και τον αγώνα του Ιερού Λόχου στη μάχη των Λεύκτρων, αλλά και το ηρωικό τέλος του Λόχου, που θυσιάστηκε για το ιδανικό της ελεύθερης πατρίδας, γεγονός που δεν άφησε ασυγκίνητους τους Έλληνες.

Ο Ιερός Λόχος των Θηβών. Λεπτομέρεια ερυθρόμορφου αττικού αγγείου.

Το ιστορικό πλαίσιο

Θεωρούμε λοιπόν σημαντικό και θα προσπαθήσουμε με λίγα λόγια να δώσουμε το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, γιατί ένα αφιέρωμα στον Ιερό Λόχο των Θηβών ευσταθεί και στέκει μέσα σε αυτό το ρουν της ιστορίας. Τον χειμώνα λοιπόν του 379 π.Χ. μια ομάδα Θηβαίων εξόριστων στην οποία συμπεριλαμβάνονταν και ο νεαρός Πελοπίδας, μπήκε στην πόλη της Θήβας και φόνευσε τους τυράννους που προστάτευε η Σπάρτη και που δυνάστευαν την πόλη έχοντάς την κάτω από την σπαρτιατική ομπρέλα. Η δραματική αλλά και ηρωική αυτή πράξη φαίνεται να επιτεύχθηκε και με αθηναϊκή βοήθεια² αν και ο Ξενοφώντας³ αφήνει να εννοηθεί ότι η βοήθεια που παρείχαν οι Αθηναίοι ήταν μικρή και πιθανόν ανεπίσημη.

Κάπου εδώ ξεκινάει η ίδρυση της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας, δηλαδή γύρω στο 378/8 π.Χ.⁴ Η επίσημη σύμπτυξη της συμμαχίας έγινε το καλοκαίρι του 378 π.Χ. και οι Αθηναίοι συνέταξαν το καταστατικό της συμμαχίας που σήμερα θεωρείται η πιο ενδιαφέρουσα επιγραφική κληρονομιά της Αθήνας του 4ουαι. Η βοήθεια που προσέφερε η δημοκρατική Αθήνα στους Θηβαίους υπήρξε θεμέλιο της νέας συμμαχίας αν και στο κείμενο δεν αναγνωρίζονται ως Βοιωτοί, πράγμα που σημαίνει ότι η Αθήνα δεν αναγνώριζε το δικαίωμα, την αξίωση δηλαδή των Θηβαίων για ηγεμονία στη Βοιωτία. Παρ’ όλα αυτά αναγνωρίζεται ότι κοινός εχθρός είναι η Σπάρτη, καθώς εκφράζεται η απαίτηση να αφήσει η Σπάρτη ελεύθερους τους Έλληνες, όπως και αναφέρεται ότι: «αν επιτεθεί οποιοσδήποτε εναντίον μελών της συμμαχίας οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους θα ανταποδώσουν με όλες τις δυνάμεις που διαθέτουν».⁵ Ουσιαστικά ο λόγος σύμπτηξης της Συμμαχίας ήταν η αντιπάθεια των δημοκρατικών για τους Σπαρτιάτες και τα αισθήματα αλληλεγγύης προς τους πρόσφατα απελευθερωθέντες Θηβαίους.

Στην σφαγή των τυράννων της Θήβας από την ομάδα των εξόριστων, η απάντηση της Σπάρτης εκδηλώθηκε με τη μορφή εισβολής στη Βοιωτία με επικεφαλής τον βασιλιά Κλεόβουλο, και στη συνέχεια, το 378 π.χ. και 377 π.Χ. με επικεφαλής τον Αγησίλαο. Οι εισβολές αυτές δεν σημείωσαν σπουδαία επιτυχία καθώς βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν τις συντεταγμένες θηβαϊκές και αθηναϊκές δυνάμεις, αν και εδώ οφείλουμε να αναφέρουμε τη συμβολή γι’ αυτή την απόκρουση του Χαρβία. Λίγο αργότερα, το 375 π. Χ., δυο μονάδες Λακεδαιμονίων ηττήθηκαν όταν βρέθηκαν αντιμέτωπες με τον Ιερό Λόχο των Θηβών στις Τεγύρες.⁶ Το γεγονός αυτό δεν αναφέρετε από τον Ξενοφώντας. Μην μπορώντας λοιπόν να επικρατήσουν στην ξηρά οι Λακεδαιμόνιοι στράφηκαν στη θάλασσα, αλλά ηττήθηκαν κατά κράτος στην ναυμαχία της Νάξου, το 376 π.Χ. στην οποία και πάλι ο Χαρβίας έπαιξε σημαντικό ρόλο.

Το 371 π.Χ. έγινε ένα συνέδριο μεταξύ Σπάρτης Αθήνας και Θήβας με σκοπό την υπογραφή ειρήνης. Η Θήβα είχε αρχίσει να κινεί την υποψία σε Αθήνα και Σπάρτη ότι επιθυμούσε να εγκαταστήσει ηγεμονία στους Βοιωτούς γι’ αυτό και στα υπογράφοντα μέρη, τους Θηβαίους δεν τους ονόμαζαν Βοιωτούς. Αρχικά δόθηκε η εντύπωση ότι οι Θηβαίοι θα συναινούσαν αλλά μια μέρα αργότερα ο Επαμεινώνδας ανακοίνωσε πως προτιμούσε να διαγραφούν από τη συνθήκη παρά να υπογράψουν με αυτόν τον τρόπο.⁷ Αυτό το περιστατικό, από τις κορυφαίες στιγμές της ιστορίας του 4αι. βραχυπρόθεσμα σήμαινε και το τέλος της συμμαχίας της Θήβας με την Αθήνα και βέβαια την αναζωπύρωση του πολέμου με τη Σπάρτη.

Πραγματικά, αμέσως μετά, ο βασιλιάς της Σπάρτης Κλεόμβροντος εισέβαλε στη Βοιωτία φτάνοντας μέχρι τα Λεύκτρα. Όμως στην Μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. η ενισχυμένη σε βάθος θηβαϊκή φάλαγγα που τοποθετήθηκε αντίθετα από ότι συνηθιζόταν, στα αριστερά, νίκησε την δεξιά πτέρυγα των Λακεδαιμονίων και πεντακόσιοι από τους εφτακόσιους Σπαρτιάτες έχασαν τη ζωή τους. Η περίφημη αύξηση του βάθους της οπλικής φάλαγγας σε πενήντα στίχους από τον Επαμεινώνδα στη Μάχη των Λεύκτρων, έγινε με την ανάπτυξη των δυνάμεων εφεδρείας. Είναι η μάχη που το καλά εκπαιδευμένο επίλεκτο σώμα των οπλιτών του Ιερού Λόχου της Θήβας δοξάστηκε, και χάρη σε αυτή τη νίκη η περίοδος της θηβαϊκής ηγεμονίας είχε μόλις αρχίσει.

Οι Θηβαίοι με αρχηγό τον Επαμεινώνδα –ο Πελοπίδας είχε πεθάνει- θα προσπαθήσουν να δράσουν στο Αιγαίο, αλλά η κατάσταση στην Αρκαδία και γενικά στην Πελοπόννησο που ήταν το κυρίως πεδίο δράσης τούς ενδιέφερε περισσότερο. Οι Αρκάδες είχαν αρχίσει να εκδηλώνουν ένα πνεύμα ανεξαρτησίας απέναντι στη Θήβα και να μάχονται με τους Ηλείους για διεκδίκηση εδαφών. Ο πόλεμος με τους Ηλείους εξελισσόταν άσχημα και οι Μαντινείς αντιτέθηκαν στην ενέργεια των Τεγεατών να βάλουν στο χέρι μέρος από τους θησαυρούς της Ολυμπίας προκειμένου να συντηρήσουν τον στρατό. Οι Τεγεάτες ζήτησαν βοήθεια από τη Θήβα η οποία τους έστειλε έναν αρμοστή με 300 οπλίτες.⁸ Τότε οι Μαντινείς σύναψαν συνθήκη με τους Ηλείους, γεγονός που ερμηνεύτηκε από τους Θηβαίους σαν ανοιχτή πρόκληση. Ο Θηβαίος αρμοστής που βρίσκονταν στην Τεγέα αντέδρασε αιχμαλωτίζοντας άρχοντες αρκαδικών πόλεων που αργότερα όμως απελευθέρωσε. Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν στην Μάχη της Μαντινείας το 362 π.Χ. Οι Θηβαίοι με συμμάχους τους Τεγεάτες, τους Μεγαλοπολίτες τους Αργείους, και τους Μεσσήνιους και από την Κεντρική Ελλάδα τους Ευοιείς, τους Θεσσαλούς και τους Λοκρούς –οι Φωκείς αρνήθηκαν και αργότερα το πλήρωσαν - αντιπαρατέθηκαν με τους Μαντίνειους, τους Σπαρτιάτες και τους Αθηναίους στην πεδιάδα της Μαντινείας. Η μάχη της Μαντινείας παρά την λαμπρή ταχτική του Επαμεινώνδα υπήρξε μια ήτα για τη Θήβα εξαιτίας του θανάτου του Θηβαίου ηγέτη.

Εδώ θα κάνουμε ένα άλμα και θα έρθουμε στο 338 π.Χ. Το 339 ο Φίλιππος ο Β’ λύει την πολιορκία της Περίνθου που δεν κατάφερε να κατακτήσει και στράφηκε προς το Νότο και πριν τελειώσει ο χρόνος βρισκόταν ήδη στην Ελάτεια της Φωκίδας.⁹ Θα προσπαθήσει να προσεταιριστεί τους Θηβαίους καλώντας τους να συμμαχήσουν μαζί του, αλλά την τελευταία στιγμή ο Δημοσθένης πέτυχε να συμμαχήσουν οι Θηβαίοι με τους πρώην εχθρούς τους, τους Αθηναίους. Έτσι τον Αύγουστο του 338 π.Χ. η μακεδονική φάλαγγα παρατάχθηκε για μια αποφασιστική μάχη με τους Έλληνες οπλίτες της Θήβας και της Αθήνας. Η μάχη της Χαιρώνειας κερδήθηκε χάρη στο τέχνασμα του Φιλίππου να υποκριθεί μια ψεύτικη υποχώρηση¹⁰ ανασυγκροτώντας εν συνεχεία τον στρατό του και κατατροπώνοντας τους Αθηναίους, που είχαν απομακρυνθεί για να τον καταδιώξουν. Στην δική του αφήγηση ο Διόδωρος,¹¹ προσθέτει ότι επικεφαλής του νικηφόρου μακεδονικού ιππικού, πιθανόν ηγούμενος της αριστερής πτέρυγας, ήταν ο γιος του Φιλίππου, Αλέξανδρος. Εκτός από αυτές τις πληροφορίες, το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι ο Φίλιππος δεν καταδίωξε για πολύ -ή ίσως δεν καταδίωξε καθόλου- τις ηττημένες ελληνικές δυνάμεις. Αυτό που επεδίωκε ήταν η συνεργασία των Ελλήνων και η Χαιρώνεια δεν αντιπροσώπευε για κείνον παρά ένα μέσο για την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού.

Παρ’ όλα αυτά στη Θήβα σε αντίθεση με άλλες ελληνικές πόλεις, ο Φίλιππος τοποθέτησε φρουρά και υποχρέωσε την πόλη να δεχθεί την επιστροφή των εξόριστων, με αποτέλεσμα την κατάληψη της εξουσίας από τη φιλομακεδονική μερίδα.¹²

Σε τούτη τη μάχη σκοτώθηκαν όλοι οι οπλίτες του Ιερού Λόχου.

Θηβαίος Ιερολοχίτης. Θραύσμα ερυθρόμορφου αττικού αγγείου.

Η ίδρυση του Ιερού Λόχου

Ο Μύθος θέλει τους πρώτους κατοίκους της Θήβας να είναι οι «Σπαρτοί». Οι «Σπαρτοί», όπως υποδηλώνει και το όνομά τους, εμφανίστηκαν όταν ο Κάδμος έσπειρε τη Θηβαϊκή γη με τα δόντια του τρομερού δράκου, που είχε καταφέρει να σκοτώσει συνεπικουρούμενος από τη θεά Αθηνά. Ήταν λοιπόν πολύ φυσικό μια τέτοια σπορά να γεννήσει άντρες μεγαλόσωμους, ρωμαλέους και ετοιμοπόλεμους.

Σε αυτό έρχεται να προστεθεί και η έκφραση «βοιωτικός χοίρος», που συχνά οι Έλληνες χρησιμοποιούταν για τους Θηβαίους, μια και τους θεωρούσαν άξεστους, απολίτιστους και γενικά ανθρώπους που ενδιαφέρονταν μόνο με τις απλές απολαύσεις της ζωής και όχι για την βαθύτερη και ευγενέστερη πλευρά της. Αυτή η αντίληψη βέβαια άλλαξε με τους Μηδικούς πολέμους.

Ο Πλούταρχος, στο βίο του Πελοπίδα¹³ αναφέρει ότι αυτός που δημιούργησε τον Ιερό Λόχο ήταν ο Γοργίδας το 378 π.Χ. Πιο αναλυτικά αναφέρει ότι ο Γοργίδας αμέσως μετά την αποτίναξη από τη Θήβα της σπαρτιατική κυριαρχίας, δημιούργησε μια ομάδα από τριακόσιους επίλεκτους άνδρες, δηλαδή ένα επίλεκτο στρατιωτικό σώμα, που συνδύαζε αφενός το σώμα πολιτών-οπλιτών, και αφετέρου επαγγελματιών-οπλιτών! Η ιδέα αυτή είχε βέβαια κόστος μια και δεν μιλάμε απλά για ένα σώμα επαγγελματιών, αλλά για κάτι περισσότερο.

Ο Ιερός Λόχος αποτελούνταν από 300 επίλεκτους άνδρες σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη¹⁴ αν και για να είμαστε ακριβείς στο αφιέρωμά μας, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ο Διόδωρος Σικελιώτης¹⁵ μας μιλάει για ύπαρξη του Ιερού Λόχου κατά τη μάχη μεταξύ Βοιωτών και Αθηναίων στο Δήλιον το 424 π.Χ., κατά την οποία «προεμάχοντο δὲ πάντων οἱ παρ´ ἐκείνοις ἡνίοχοι καὶ παραβάται καλούμενοι, ἄνδρες ἐπίλεκτοι τριακόσιοι». Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι αυτή η χρονολογική διαφωνία με τον Πλούταρχο πιθανόν έχει να κάνει με το γεγονός ότι ο Ιερός Λόχος υπήρχε, αλλά ο Γοργίδας είναι αυτός που τον ανασύνταξε και τον εξέλιξε μετά την απελευθέρωση της Θήβας από τη σπαρτιατική ηγεμονία.

Ο Ιερός Λόχος ήταν μια αξιόπιστη, πρότυπη και ετοιμοπόλεμη στρατιωτική μονάδα πεζικού, αφού συγκέντρωνε την αφρόκρεμα του στρατού των Θηβαίων. Ήταν μπορούμε να πούμε η περηφάνια της Θήβας. Συγκέντρωνε όλους τους εξέχοντες νέους που είχαν βραβευθεί σε αθλητικούς αγώνες, και ιδιαίτερα στην πάλη, και όπως ήταν φυσικό τα μέλη του Ιερού Λόχου υποβάλλονταν σε εντατική και επίπονη καθημερινή εκπαίδευση και άσκηση, πάντα με δαπάνες της πολιτείας. Οι Ιερολοχίτες διέμεναν στην Καδμεία, και μπορούμε να τους δώσουμε τον τίτλο του επαγγελματικού στρατού.

Αν και οι ειδικοί διαφωνούν για τον ακριβή χρόνο της σύστασής του και για την ακριβή σύνθεσή του, εμείς εδώ, θα κρατήσουμε αυτή που αναφέρει ο Πλούταρχος στο Βίο του Πελοπίδα, ο οποίος είχε ως πηγή τον Καλλισθένη, και λέει ότι, ο Ιερός Λόχος ιδρύθηκε το 378 π.Χ. από τον Γοργίδα, για να εξελίχθη και να βελτιωθεί τα αμέσως τα επόμενα χρόνια από τον Πελοπίδα.

Πολεμικές αναμετρήσεις και καταστροφή του Ιερού Λόχου

Ο Πλούταρχος¹⁶ κάνει σαφή αναφορά για την πρώτη σημαντική μάχη στην οποία ο Ιερός Λόχος πήρε μέρος. Έτσι μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα ότι το 375 π.Χ., στην Τέγυρα, ο Ιερός Λόχος έδωσε το παρόν ανακόπτοντας με επιτυχία τον κατά πολύ μεγαλύτερο σε αριθμό σπαρτιατικό στρατό.

Ακολούθησε η μάχη των Λεύκτρων εναντίον των Σπαρτιατών το 371 π.Χ., όπου μας πληροφορεί ότι το επίλεκτο σώμα βρισκόταν υπό την άμεση ηγεσία του Πελοπίδα και μάλιστα αποτελούσε την εμπροσθοφυλακή του κέρατος που διοικούσε ο Επαμεινώνδας. Από τη θέση αυτή, ο Πελοπίδας πήρε την πρωτοβουλία και διέταξε τον Ιερό Λόχο να επιτεθεί στο σπαρτιατικό στράτευμα, που βρισκόταν κάτω από τις διαταγές του Κλεόμβροτου πριν αυτό ολοκληρώσει τους ελιγμούς του. Έτσι ήταν καθοριστικός ο ρόλος του στη διατάραξη της κυκλωτικής κίνησης που επιχείρησαν οι Σπαρτιάτες, γεγονός που χάρισε στους Θηβαίους τη νίκη. Μερικοί βέβαια ιστορικοί αμφισβητούν τα όσα αναφέρει ο Πλούταρχος στηριζόμενοι στη σιωπή των άλλων αρχαίων ιστορικών πάνω στο θέμα.

Γενικά πάνω στο θέμα τού πως χρησιμοποιήθηκε ο Ιερός Λόχος υπάρχουν αρκετές διαφωνίες των ιστορικών, μια και οι πληροφορίες που έχουμε είναι διάσπαρτες και λίγες. Ο Ξενοφώντας μάλιστα αποσιωπά πλήρως την ύπαρξη του Λόχου. Όμως, είτε η επίλεκτη αυτή μονάδα βρισκόταν πίσω από την πρώτη γραμμή του κέρατος του Επαμεινώνδα, είτε κάλυπτε ολόκληρη την πτέρυγα, δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να αμφισβητηθεί ο ρόλος, η γενναία ψυχή, και η ανδρεία αυτών των νεαρών Θηβαίων που πολέμησαν και έπεσαν ηρωικά, υπερασπιζόμενοι μέχρι την τελευταία σταγόνα του αίματός τους αυτό που πίστευαν.

Ο Ιερός Λόχος για 35 χρόνια έμεινε αήττητος. Η τελευταία μάχη στην οποία πήρε μέρος ήταν αυτή της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ. Σε τούτη την τελευταία –για τον Ιερό Λόχο- αδελφοκτόνο αναμέτρηση, οι ιερολοχίτες είχαν τοποθετηθεί στο δεξί κέρας του συμμαχικού στρατού που είχε αναπτυχθεί προκειμένου να εμποδίσει την κάθοδο του Φιλλίπου Β’. Οι ιερολοχίτες είχαν απέναντί τους το ιππικό του Φιλίππου, που το διοικούσε πιθανότατα ο γιος του Αλέξανδρος, και ακριβώς εδώ, πλάι στον ποταμό Κηφισό, γράφεται η τελευταία σελίδα αυτού του εγχειρήματος, αφού και οι 300 άνδρες θα αγωνιστούν γενναία χωρίς ούτε στιγμή να σκεφτούν να εγκαταλείψουν το πεδίο της μάχης. Δεν θα μπορέσουν όμως να διαφύγουν από την ορμή των Μακεδόνων ιππέων και θα πέσουν ένδοξα μέχρις ενός. Να προσθέσουμε ότι, στη συνέχεια η Θήβα δεν θα γλυτώσει από την οργή του Φιλίππου που θα εγκαταστήσει δική του φιλομακεδονική ηγεσία¹⁷ σε αντίθεση με τις άλλες πόλεις.

Ο Λέων της Χαιρώνειας όπως δεσπόζει σήμερα στο Πολυάνδριο. (πηγή)

Χαιρώνεια, ή Η Ιστορία ενός Λιόντα

Οι Θηβαίοι προκειμένου να τιμήσουν την ηρωική στάση και προσφορά των νέων του Ιερού Λόχου, αφού τους ενταφίασαν σε κοινό τάφο μαζί με τον οπλισμό τους, έστησαν ένα υπερμέγεθες ταφικό μνημείο (Πολυάνδριο) πάνω στο οποίο δέσποζε ένα λιοντάρι. Θεωρείται μάλλον απίθανο ο Φίπιππος να συναίνεσε στην δημιουργία ενός τόσο επιβλητικού μνημείου, οπότε, πιθανότατα, το μνημείο ανεγέρθηκε μετά την επανίδρυση της πόλης και χρονολογείται το 316 π.Χ. Θα προχωρήσουμε σε μια εκτενή αναφορά της ιστορίας του Λέοντος της Χαιρώνειας, μια και κάποιοι αμφισβητούν το γεγονός, ότι ο Λέων είχε στηθεί δηλαδή για τα νεκρά τέκνα του Ιερού Λόχου της Θήβας, χωρίς βέβαια να έχουν να αντιτάξουν αξιόπιστα επιχειρήματα.

Ο Λέων της Χαιρώνειας, ύψους 5,5 μέτρων, είχε στην αρχαιότητα συναρμολογηθεί από πέντε κομμάτια, από τα οποία τα τρία ήταν κοίλα από μέσα. Ο τελευταίος που κάνει αναφορά στον Λέοντα της Χαιρώνειας είναι ο Παυσανίας: «προσιόντων δὲ τῇ πόλει πολυάνδριον Θηβαίων ἐστὶν ἐν τῷ πρὸς Φίλιππον ἀγῶνι ἀποθανόντων. ἐπιγέγραπται μὲν δὴ ἐπίγραμμα οὐδέν, ἐπίθημα δ' ἔπεστιν αὐτῷ λέων· φέροι δ' ἂν ἐς τῶν ἀνδρῶν μάλιστα τὸν θυμόν· ἐπίγραμμα δὲ ἄπεστιν ἐμοὶ δοκεῖν ὅτι οὐδὲ ἐοικότα τῇ τόλμῃ σφίσι τὰ ἐκ τοῦ δαίμονος ἠκολούθησε.¹⁸ Με τα χρόνια το μνημείο κατέρρευσε, από άγνωστη αιτία. Πιθανόν από κάποια φυσικά φαινόμενα αλλά και εξίσου πιθανόν, ανθρώπινο χέρι να ευθύνεται γι' αυτό.

Ο πρώτος νεότερος επισκέπτης που κάνει αναφορά στο μισοθαμένο μνημείο, είναι ο Λόρδος Μπάυρον, αφού ερχόμενος από τους Δελφούς, το 1809, επισκέφτηκε τη Χαιρώνεια και τη Θήβα. Είναι γνωστό ότι τα αρχαία μνημεία τα εποφθαλμιούσαν πολλοί, προκειμένου να κοσμήσουν τα παλάτια τους. Έτσι φαίνεται πως τον Λέοντα της Χαιρώνειας καλόβλεπαν τόσο ο σουλτάνος Mahmud II, όσο και ο γνωστός μας Αλή-πασάς. Αυτό που φαίνεται να τον έσωσε από τέτοιες βλέψεις ήταν η δυσκολία της μεταφοράς του λόγω όγκου και βάρους.

Το 1818 ο Άγγλος περιηγητής Crawford, μετά από παράνομες ανασκαφές, έφερε στο φως την κεφαλή και μέρος από τα σπασμένα μέλη του Λέοντα. Φοβούμενος όμως μην ανακαλυφθεί, αλλά και γνωρίζοντας της επιθυμίες της τούρκικης ηγεσίας, ξαναέθαψε τα μέλη του μνημείου.

Το 1834 η ανασκαφή που άρχισε σταμάτησε σύντομα λόγω έλλειψης χρημάτων. Το 1879 άρχισε πια μια προγραμματισμένη ανασκαφή από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία, όπου έφερε στο φως τα υπολείμματα 254 σκελετών των Θηβαίων Ιερολοχιτών μαζί με τον οπλισμό τους που ήταν διατεταγμένοι σε επτά σειρές. Σε μεταγενέστερη ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε το 1902-3 από τον τότε έφορο αρχαιοτήτων Γ. Σωτηριάδη, ήρθαν στο φως οστά, αγγεία και όπλα καμένα και ανάμεικτα με στάχτες και κομμάτια ξύλου.

Το 1902 με τη χρηματοδότηση της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας άρχισε η αποκατάσταση του μνημείου από τους Τήνιους γλύπτες Λάζαρο Φυτάλη και Λάζαρα Σώχο. Ο Λέον συναρμολογήθηκε και όσα τμήματα θεωρούνταν οριστικά χαμένα αντικαταστάθηκαν από πέτρα της κοντινής περιοχής του Ξηριά, που βρίσκεται πλησίον της Λιβαδειάς. Ο αποκαταστημένος Λέοντας τοποθετήθηκε σε νέο βάθρο ύψους τριών μέτρων. Το 1950 στη θέση του Πολυανδρίου έγινε δεντροφύτευση κυπαρισσιών από το Δημοτικό σχολείο Θουρείου. Στις 20/7/1998, άρχισαν από το Υπουργείο Πολιτισμού και την Εφορία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, εργασίες συντήρησης του Λέοντος της Χαιρώνειας, οι οποίες ολοκληρώθηκαν τον Μάρτιο του 2000. Έτσι, ακόμα και σήμερα, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το μνημείο που στέκει μπρος από τα κυπαρίσσια, δίπλα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας. Μνημείο αντάξιο των γενναίων τέκνων της Θήβας.

Αναπαράσταση ζεύγους Θηβαίων Ιερολοχιτών.

Οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη του Ιερού Λόχου

Αναφέραμε ήδη ότι ο Πλούταρχος ρητά μας πληροφορεί ότι: «μερικοί λένε ότι ο λόχος δημιουργήθηκε έχοντας μέλη εραστές και ερωμένους».¹⁹ Ο Πλούταρχος επομένως μας λέει ότι η σχέσεις ανάμεσα στους ιερολοχίτες ήταν ερωτικές και σχολιάζει ότι η δημιουργία μιας μονάδας που βασίζεται στην φιλία και την αγάπη του ερωμένου προς τον εραστή και αντίστροφα, ήταν η βάση του Λόχου, γιατί είναι πολύ δύσκολο αν όχι απίθανο να εγκαταλείψει κανείς το ταίρι του αβοήθητο στο πεδίο της μάχης.

Εδώ, για να είμαστε ακριβείς στο αφιέρωμά μας, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ο Πλούταρχος²⁰ γράφει πως όταν ο Φίλιππος αντίκρισε τα νεκρά σώματα των Θηβαίων Ιερολοχιτών, αφού τα θαύμασε, αναφώνησε: «Να βρουν κακό τέλος όσοι υπονοούν ότι αυτοί έκαναν ή πάθαιναν κάτι αισχρό». Για πολλούς αυτό είναι μια αλληλοσυγκρουόμενη θέση του Πλούταρχου, και δηλώνει ότι τίποτα το ερωτικό δεν υπήρχε μεταξύ των ιερολοχιτών. Πιστεύουμε αντίθετα, ότι για να αναφωνήσει ο Φίλιππος αυτό το λόγο, θα ήταν γνωστή και διάχυτη η αντίληψη της ερωτικής σχέσης και η συζήτηση γύρω από το θέμα πολλή έντονη. Αλλά ο Φίλιππος δεν μπορούσε να δεχθεί και να πιστέψει το διαφορετικό. Μην ξεχνάμε ότι είναι εκείνος που μαζί με την Ολυμπιάδα, βλέποντας την αδιαφορία του γιου τους Αλέξανδρου για τις γυναίκες, προσέλαβαν μια όμορφη εταίρα, την Καλλιξένη, για να ξελογιάσει τον νεαρό Αλέξανδρο -όπως αναφέρει ο συγγραφέας Αθήναιος- κάτι που δεν κατέστη δυνατό. Ο ίδιος ο Πλούταρχος²¹ εξάλλου μας αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος ήταν πολύ επιρρεπής στους έρωτες με αγόρια και ότι ο Ηφαιστίωνας ήταν ο πιο αγαπημένος εταίρος του Αλεξάνδρου και ισάδελφος φίλος του.

Η ιδέα για τη συγκρότηση του Ιερού Λόχου φαίνεται να ήταν η εκμετάλλευση της σχέσης εραστή και ερωμένου αλλά και η ενθάρρυνση και η καλλιέργεια των σχέσεων αυτών μεταξύ των ζευγαριών που αποτελούσαν το Λόχο. Η βαθιά φιλία λοιπόν ήταν η πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία αυτού του εγχειρήματος και ήταν θα προσθέταμε πολύ φυσικό η ιδέα τού να φτιαχτεί μια επίλεκτη ομάδα από ερωτικά ζεύγη να ανταποκρίνονταν στις αρχές της φιλίας, της αγάπης, της αλληλοβοήθειας, της εκπαίδευσης, κλπ.

Βέβαια στο σημείο αυτό πρέπει να κάνουμε αναφορά στον Πλάτωνα και στο σημαντικότερο έργο που γράφτηκε ποτέ για τον έρωτα. Μιλάμε για το Περί έρωτος Συμπόσιον. Παρερμηνεύοντας λοιπόν τούτο το έργο, πολλοί μελετητές αρνούνται να δουν και να αναγνωρίσουν την σαρκική ένωση εραστή και ερωμένου, μιλώντας μόνο για την πνευματική, και βλέποντας την σχέση εραστή ερωμένου σαν δασκάλου μαθητή, -εξ ου και η φράση πλατωνικό έρως- τη στιγμή που ο Πλάτωνας σε καμιά περίπτωση δεν την αρνείται, αντίθετα τη θεωρεί το πρώτο σκαλοπάτι πάνω στο οποίο θα πατήσουν εραστής και ερωμένος, προκειμένου να ανέλθουν στον υψηλό κόσμο της τελειότητας, δηλαδή των ιδεών, μια και τούτος ο δύσμοιρος κόσμος, δεν είναι τίποτα άλλο από αντανάκλαση εκείνου του ιδανικού κόσμου των ιδεών στον οποίο κάθε ψυχή οφείλει να ανέλθει. Πολλοί λοιπόν ιστορικοί και μελετητές επηρεασμένοι τόσο από τη χριστιανική –ουσιαστικά ιουδαϊκή- ηθική, και μην τολμώντας να ξεφύγουν από την σιδερόφρακτη κοινωνική τους θέση, αλλά και από την περιρρέουσα πανεπιστημιακή θολούρα, αρνήθηκαν να δουν την αλήθεια του Πλάτωνα, και κατ’ επέκταση την αλήθεια που θέλει τη σχέση των μελών του Ιερού Λόχου να είναι ερωτική.

Η ιστορία όμως του Ιερού Λόχου ξεκινάει από αλλού. Η Θήβα μαζί με την Ήλιδα, ήταν οι δυο αρχαίες πόλεις-κράτη της ηπειρωτικής Ελλάδας που συχνά οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ενθάρρυναν τις σχέσεις μεταξύ ανδρών και εφήβων. Επίσης στη Βοιωτία ήταν πολύ διαδεδομένη η λατρεία του Ηρακλή. Ο Αριστοτέλης μάλιστα αναφέρει την ύπαρξη ιερού αφιερωμένο στον σύντροφο και εραστή του Ηρακλή, Ιόλαο.²² Εδώ να προσθέσουμε, απλά, ότι η Ελληνική Μυθολογία κατονομάζει δεκατέσσερα αγόρια –ο Ιόλαος, ο Ύλας, ο Άδμητος είναι κάποια από αυτά- με τα οποία ο Ηρακλής σχετιζόταν ερωτικά.²³ Χαρακτηριστικά μάλιστα διαβάζουμε ότι στο ιερό αυτό οι Θηβαίοι εραστές έδιναν όρκους αιώνιας αγάπης, πίστης και αφοσίωσης. Σύμφωνα πάλι με τον Πλούταρχο²⁴ ο Ιερός Λόχος οφείλει το πρώτο συνθετικό τού ονόματός του σε αυτό το έθιμο που αναφέρει ο Αριστοτέλης (Ιερός Όρκος-Ιερός Λόχος).²⁵ Ωστόσο, το γεγονός ότι, κατά τον Πλούταρχο, ο Θηβαίος εραστής δώριζε μια πανοπλία στον ερωμένο, με την ευκαιρία της πολιτογράφησής του, θα μπορούσε να σημειώνει το τέλος της παιδεραστικής σχέσης τους παρά την αρχή της, πρακτική που συνηθιζόταν στην αρχαία Ελλάδα.

Δεν μπορούμε βέβαια να μιλήσουμε με ακρίβεια και δεν έχουμε αδιάσειστα στοιχεία που να βεβαιώνουν την ακριβή φύση των σχέσεων των ζευγαριών του Λόχου. Δηλαδή ερωτικών ή το αντίθετο. Συνολικά έχουμε στη διάθεσή μας έντεκα αρχαία κείμενα από εννέα διαφορετικούς συγγραφείς που αναφέρονται στον Ιερό Λόχο των Θηβών. Από αυτά τα έξι μιλούν για σεξουαλική σχέση. Ιστορικοί όμως όπως ο David Leitao,²⁶ τα θεωρούν αμφισβητήσιμα, μια και κάποια από αυτά είναι μεταγενέστερα και ισχυρίζεται πως αναπαράγουν μια προφορική ερωτική παράδοση.

Εδώ τίθεται το ερώτημα τού πως στο σημείο αυτό οι πηγές αυτές αμφισβητούνται -στην αναφορά τους δηλαδή στον Ιερό Λόχο- ενώ η ίδια πηγή γίνεται επιλεκτικά αποδεκτή και έγκυρη για άλλες αναφορές της. Επιπλέον, και αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο επιχείρημα, ο μεγαλύτερος όγκος των αρχαίων αναφορών που μιλούν για την ερωτική σχέση των ζευγαριών του Λόχου, είναι σύγχρονες με την εποχή του, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, και πολύ, μα πάρα πολύ δύσκολα, μπορεί να αμφισβητηθεί και να προσπεραστεί.

Ο θάνατος του Επαμεινώνδα μετά τη μάχη της Μαντινείας. Ανάγλυφο.

Ιεροί Λόχοι στο διάβα των αιώνων

Τελειώνοντας το αφιέρωμά μας για τον Ιερό Λόχο των Θηβών οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί ανά τους αιώνες και για άλλες στρατιωτικές μονάδες οι οποίες είναι:

Ο Ιερός Λόχος Καρχηδονίων.
Ο Ιερός Λόχος που ίδρυσε Αλέξανδρος Υψηλάντης το 1821.
Ο Ιερός Λόχος που ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης στην Κρήτη.
Οι Ιεροί Λόχοι που οργανώθηκαν κατά τη διάρκεια της ανακήρυξης της αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου το 1914.
Ο Ιερός Λόχος που ιδρύθηκε το 1942 στην Μέση Ανατολή.
Ο Ιερός Λόχος από Κύπριους Φοιτητές του ΔΡΑΣΙΣ Κ.Ε.Σ. που δημιουργήθηκε ως επιστράτευση στην εισβολή των Τούρκων στη Κύπρο το 1974.

Πηγές και σημειώσεις:

1. «Μερικοί λένε ότι ο λόχος αυτός είχε συσταθεί από εραστές και ερωμένους», Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι: Πελοπίδας, 18.2.

2. Διόδωρος 15.25.1

3. Ξενοφώντας, Ελληνικά, 5.4.10

4. Διόδωρος 15.28

5. 45-46

6. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι: Πελοπίδας, 16 και Διόδωρος 15-37, πρβλ. 81

7. Ξενοφώντας, Ελληνικά, 6.3-19 Πλούτ. Αγησίλαος 28, για τον διαπληκτισμό Αγησίλαου-Επαμεινώνδα.

8. Ξενοφώντας, Ελληνικά, 7.4

9. Δημ. 18.169

10. Πολύαιν. 4.2.2

11. (16.86),

12. Ιουστιν. 9.4

13. Τὸν δ' ἱερὸν λόχον ὥς φασι συνετάξατο Γοργίδας πρῶτος ἐξ ἀνδρῶν ἐπιλέκτων τριακοσίων, οἷς ἡ πόλις ἄσκησιν καὶ δίαιταν ἐν τῇ Καδμείᾳ στρατοπεδευομένοις παρεῖχε. καὶ διὰ τοῦθ' ὁ ἐκ πόλεως λόχος ἐκαλοῦντο· τὰς γὰρ ἀκροπόλεις ἐπιεικῶς οἱ τότε πόλεις ὠνόμαζον· [18.2] ἔνιοι δέ φασιν ἐξ ἐραστῶν καὶ ἐρωμένων γενέσθαι τὸ σύστημα τοῦτο, καὶ Παμμένους ἀπομνημονεύεταί τι μετὰ παιδιᾶς εἰρημένον· οὐ γὰρ ἔφη τακτικὸν εἶναι τὸν Ὁμήρου Νέστορα, κελεύοντα κατὰ φῦλα καὶ φρήτρας συλλοχίζεσθαι τοὺς Ἕλληνας,

ὡς φρήτρη φρήτρηφιν ἀρήγῃ, φῦλα δὲ φύλοις,^{(Ιλιάς Β' 363)}

[18.3] δέον ἐραστὴν παρ' ἐρώμενον τάττειν. φυλέτας μὲν γὰρ φυλετῶν καὶ φρατόρων <φράτορας> οὐ πολὺν λόγον ἔχειν ἐν τοῖς δεινοῖς, τὸ δ' ἐξ ἐρωτικῆς φιλίας συνηρμοσμένον στῖφος ἀδιάλυτον εἶναι καὶ ἄῤῥηκτον, ὅταν οἱ μὲν ἀγαπῶντες τοὺς ἐρωμένους, οἱ δ' αἰσχυνόμενοι τοὺς ἐρῶντας, ἐμμένωσι τοῖς δεινοῖς ὑπὲρ ἀλλήλων. Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι: Πελοπίδας, κεφάλαιο 18, 1 – 3.

Όσο για τον Ιερό Λόχο, πρώτος, καθώς λένε, τον οργάνωσε ο Γοργίδας από τριακόσια διαλεχτά παλληκάρια που η πολιτεία τα γύμναζε και τα συντηρούσε στην Καδμεία, όπου ήταν το στρατόπεδό τους· γι’ αυτό ονομάζονταν «ο λόχος της πόλεως», γιατί τότε τις ακροπόλεις τις ονόμαζαν συνήθως πόλεις. Και λένε μερικοί πως το σώμα αυτό αποτελέσθηκε από εραστές και ερωμένους. Αναφέρεται μάλιστα και κάποιο αστείο που έκανε ο Παμμένης· είπε δηλαδή, πως ο Όμηρικός Νέστωρ αγνοούσε τη στρατιωτική ταχτική όταν συνιστούσε στους Έλληνες να συντάσσωνται κατά φύλα και φράτρες.:

«Για να βοηθάει η φράτρα τη φράτρα και η φυλή τη φυλή»,

Ενώ έπρεπε να παρατάξει τους εραστές κοντά στους ερωμένους των. Γιατί μέσα στη φοβέρα της μάχης δεν πολυσκοτίζονταν οι φυλέται για τους φιλέτες και οι φράτορες για τους φράτορες· το σώμα όμως που τα μέλη του τα συνδέει η ερωτική φιλία, είναι αδιάλυτο και αδιάσπαστο, όταν οι μεν από αγάπη προς τους ερωμένους, οι δε από ντροπή απέναντι στους εραστές μένουν σταθεροί μπροστά στον κίνδυνο αγωνιζόμενοι ο ένας για τον άλλον.

(Μετ. Α. Λαζάρου, εκδόσεις Ι. Ζαχαρόπουλος)

14. Διόδωρος, 15.28

15. Διόδωρος, 12.70

16. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι: Πελοπίδας, 17.3

17. Ιουστιν. 9.4

18. Παυσανίας, ΒΟΙΩΤΙΚΑ 40, 10.

19. Όπως σημείωση 1

20. λέγεται δὲ διαμεῖναι μέχρι τῆς ἐν Χαιρωνείᾳ μάχης ἀήττητον· ὡς δὲ μετὰ τὴν μάχην ἐφορῶν τοὺς νεκροὺς ὁ Φίλιππος ἔστη κατὰ τοῦτο τὸ χωρίον, ἐν ᾧ συνετύγχανε κεῖσθαι τοὺς τριακοσίους, ἐναντίους ἀπηντηκότας ταῖς σαρίσαις ἅπαντας ἐν τοῖς [στενοῖς] ὅπλοις καὶ μετ' ἀλλήλων ἀναμεμειγμένους, θαυμάσαντα καὶ πυθόμενον, ὡς ὁ τῶν ἐραστῶν καὶ τῶν ἐρωμένων οὗτος εἴη λόχος, δακρῦσαι καὶ εἰπεῖν· "ἀπόλοιντο κακῶς οἱ τούτους τι ποιεῖν ἢ πάσχειν αἰσχρὸν ὑπονοοῦντες."

Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι: Πελοπίδας, 18, 7.

Και λένε πως ο Λόχος αυτός δεν νικήθηκε ποτέ ως τη μέρα της μάχης που έγινε στη Χαιρώνεια. Κι όταν μετά τη μάχη αυτή επιθεωρώντας ο Φίλιππος τους νεκρούς στάθηκε στο μέρος εκείνο όπου είχαν πέσει ο ένας πλάι στον άλλον οι τριακόσιοι, αφού, πολεμώντας, δέχθηκαν όλοι κατάστηθα τις σάρισες, έμεινε θαυμάζοντας· κι’ όταν άκουσε πως αυτός είναι ο λόχος των εραστών και των ερωμένων, δάκρυσε και είπε «Ώρα κακιά νa τον εύρη εκείνον που θα φαντασθεί πως αυτοί κάτι αισχρό έκαναν ή επάθαιναν».

(Μετ. Α. Λαζάρου, εκδόσεις Ι. Ζαχαρόπουλος)

21. Επειδή από νεαρή ηλικία ήταν πολύ επιρρεπής στους έρωτες με αγόρια, η πρώτη έγνοια του Φιλίππου, όταν σκέφτηκε να τον παντρέψει, ήταν να εξορίσει τους εταίρους του γιου του, δηλαδή τους Πτολεμαίο, Νέαρχο, Άρπαλο και Ερίγυιο. Ο Ηφαιστίωνας ήταν ο πιο αγαπημένος εταίρος του Αλεξάνδρου και ισάδελφος φίλος του. Ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερός του, μεγάλωσαν εκπαιδεύτηκαν μαζί, γι’ αυτό τον αποκαλούσε φιλαλέξανδρο. Πλούταρχος, Βίος Αλεξάνδρου, κεφ. 116

22. Leitao, David. The Legend of the Sacred Band στο Nussbaum Craven, Martha & Sihvola, Juha (επιμ.), The sleep of reason: erotic experience and sexual ethics in ancient Greece and Rome, University of Chicago PressD, (2002). σελ. 145.

23. R. Byer, Fabulae Graecae quatenus quave puerorum amore commmutatae sin, Leipziger Doktorarbeit 1910, σελ. 9-24.

24. Όπως σημείωση 1

25. Crompton, Louis. Homosexuality & Civilization, Harvard University Press, (2006), σελ. 69.

26. Leitao, David, όπως σημείωση 19, σελ. 145-151

Επιπλέον για η σύνταξη και τεκμηρίωση του αφιερώματος αντλήθηκαν στοιχεία από τους τόμους:

Ελληνική Μυθολογία, 5 τόμοι, υπό την γενική εποπτεία Ι.Θ. Κακριδή, Εκδοτική Αθηνών.

Simon Hornblower, Ο Ελληνικός Κόσμος, μετ. Εύα Πέππα, εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 2005

Χέρμαν Μπένγκτσον, Ιστορίας της Αρχαίας Ελλάδας, μετ. Ανδρέα Γαβρίλη, εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα 1979.

Στοιχεία επίσης αντλήθηκαν από το επίσημο site του Υπουργείου Πολιτισμού.: http://www.yppo.gr

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΠΛΟΥΡΑΡΧΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΕΡΟ ΛΟΧΟ

[18]
[18.1] Τὸν δ' ἱερὸν λόχον ὥς φασι συνετάξατο Γοργίδας πρῶτος ἐξ ἀνδρῶν ἐπιλέκτων τριακοσίων, οἷς ἡ πόλις ἄσκησιν καὶ δίαιταν ἐν τῇ Καδμείᾳ στρατοπεδευομένοις παρεῖχε. καὶ διὰ τοῦθ' ὁ ἐκ πόλεως λόχος ἐκαλοῦντο· τὰς γὰρ ἀκροπόλεις ἐπιεικῶς οἱ τότε πόλεις ὠνόμαζον· [18.2] ἔνιοι δέ φασιν ἐξ ἐραστῶν καὶ ἐρωμένων γενέσθαι τὸ σύστημα τοῦτο, καὶ Παμμένους ἀπομνημονεύεταί τι μετὰ παιδιᾶς εἰρημένον· οὐ γὰρ ἔφη τακτικὸν εἶναι τὸν Ὁμήρου Νέστορα, κελεύοντα κατὰ φῦλα καὶ φρήτρας συλλοχίζεσθαι τοὺς Ἕλληνας,

ὡς φρήτρη φρήτρηφιν ἀρήγῃ, φῦλα δὲ φύλοις,^{(Ιλιάς Β' 363)}

[18.3] δέον ἐραστὴν παρ' ἐρώμενον τάττειν. φυλέτας μὲν γὰρ φυλετῶν καὶ φρατόρων <φράτορας> οὐ πολὺν λόγον ἔχειν ἐν τοῖς δεινοῖς, τὸ δ' ἐξ ἐρωτικῆς φιλίας συνηρμοσμένον στῖφος ἀδιάλυτον εἶναι καὶ ἄῤῥηκτον, ὅταν οἱ μὲν ἀγαπῶντες τοὺς ἐρωμένους, οἱ δ' αἰσχυνόμενοι τοὺς ἐρῶντας, [18.4] ἐμμένωσι τοῖς δεινοῖς ὑπὲρ ἀλλήλων. καὶ τοῦτο θαυμαστὸν οὐκ ἔστιν, εἴγε δὴ καὶ μὴ παρόντας αἰδοῦνται μᾶλλον ἑτέρων παρόντων, ὡς ἐκεῖνος ὁ τοῦ πολεμίου κείμενον αὐτὸν ἐπισφάττειν μέλλοντος δεόμενος καὶ ἀντιβολῶν διὰ τοῦ στέρνου διεῖναι τὸ ξίφος, "ὅπως" ἔφη "μή με νεκρὸν ὁ ἐρώμενος ὁρῶν κατὰ νώτου τετρωμένον [18.5] αἰσχυνθῇ." λέγεται δὲ καὶ τὸν Ἰόλεων τοῦ Ἡρακλέους ἐρώμενον ὄντα κοινωνεῖν τῶν ἄθλων καὶ παρασπίζειν. Ἀριστοτέλης δὲ καὶ καθ' αὑτὸν ἔτι φησὶν ἐπὶ τοῦ τάφου τοῦ Ἰόλεω τὰς καταπιστώσεις ποιεῖσθαι τοὺς ἐρωμένους [18.6] καὶ τοὺς ἐραστάς. εἰκὸς οὖν καὶ τὸν λόχον ἱερὸν προσαγορεύεσθαι, καθότι καὶ Πλάτων ἔνθεον φίλον [18.7] τὸν ἐραστὴν προσεῖπε. λέγεται δὲ διαμεῖναι μέχρι τῆς ἐν Χαιρωνείᾳ μάχης ἀήττητον· ὡς δὲ μετὰ τὴν μάχην ἐφορῶν τοὺς νεκροὺς ὁ Φίλιππος ἔστη κατὰ τοῦτο τὸ χωρίον, ἐν ᾧ συνετύγχανε κεῖσθαι τοὺς τριακοσίους, ἐναντίους ἀπηντηκότας ταῖς σαρίσαις ἅπαντας ἐν τοῖς [στενοῖς] ὅπλοις καὶ μετ' ἀλλήλων ἀναμεμειγμένους, θαυμάσαντα καὶ πυθόμενον, ὡς ὁ τῶν ἐραστῶν καὶ τῶν ἐρωμένων οὗτος εἴη λόχος, δακρῦσαι καὶ εἰπεῖν· "ἀπόλοιντο κακῶς οἱ τούτους τι ποιεῖν ἢ πάσχειν αἰσχρὸν ὑπονοοῦντες."

[19]
[19.1] Ὅλως δὲ τῆς περὶ τοὺς ἐραστὰς συνηθείας οὐχ, ὥσπερ οἱ ποιηταὶ λέγουσι, Θηβαίοις τὸ Λαΐου πάθος ἀρχὴν παρέσχεν, ἀλλ' οἱ νομοθέται τὸ φύσει θυμοειδὲς αὐτῶν καὶ ἄκρατον ἀνιέναι καὶ ἀνυγραίνειν εὐθὺς ἐκ παίδων βουλόμενοι, πολὺν μὲν ἀνεμείξαντο καὶ σπουδῇ καὶ παιδιᾷ πάσῃ τὸν αὐλόν, εἰς τιμὴν καὶ προεδρίαν ἄγοντες, λαμπρὸν δὲ τὸν ἔρωτα ταῖς παλαίστραις ἐνεθρέψαντο, [19.2] συγκεραννύντες τὰ ἤθη τῶν νέων. ὀρθῶς δὲ πρὸς τοῦτο καὶ τὴν ἐξ Ἄρεως καὶ Ἀφροδίτης γεγονέναι λεγομένην θεὸν τῇ πόλει συνῳκείωσαν, ὡς ὅπου τὸ μαχητικὸν καὶ πολεμικὸν μάλιστα τῷ μετέχοντι πειθοῦς καὶ χαρίτων ὁμιλεῖ καὶ σύνεστιν, εἰς τὴν ἐμμελεστάτην καὶ κοσμιωτάτην πολιτείαν δι' Ἁρμονίας καθισταμένων ἁπάντων. [19.3] Τὸν οὖν ἱερὸν λόχον τοῦτον ὁ μὲν Γοργίδας διαιρῶν εἰς τὰ πρῶτα ζυγά, καὶ παρ' ὅλην τὴν φάλαγγα τῶν ὁπλιτῶν προβαλλόμενος, ἐπίδηλον οὐκ ἐποίει τὴν ἀρετὴν τῶν ἀνδρῶν οὐδ' ἐχρῆτο τῇ δυνάμει πρὸς κοινὸν ἔργον, ἅτε δὴ [19.4] διαλελυμένῃ καὶ πρὸς πολὺ μεμειγμένῃ τὸ φαυλότερον. ὁ δὲ Πελοπίδας, ὡς ἐξέλαμψεν αὐτῶν ἡ ἀρετὴ περὶ Τεγύρας καθαρῶς καὶ περιόπτως ἀγωνισαμένων, οὐκέτι διεῖλεν οὐδὲ διέσπασεν, ἀλλ' ὥσπερ σώματι χρώμενος [19.5] ὅλῳ προεκινδύνευεν <ἐν> τοῖς μεγίστοις ἀγῶσιν. ὥσπερ γὰρ οἱ ἵπποι θᾶσσον ὑπὸ τοῖς ἅρμασιν ἢ καθ' αὑτοὺς ἐλαυνόμενοι θέουσιν, οὐχ ὅτι μᾶλλον ἐμπίπτοντες ἐκβιάζονται τὸν ἀέρα τῷ πλήθει ῥηγνύμενον, ἀλλ' ὅτι συνεκκαίει τὸν θυμὸν ἡ μετ' ἀλλήλων ἅμιλλα καὶ τὸ φιλόνικον, οὕτως ᾤετο τοὺς ἀγαθοὺς ζῆλον ἀλλήλοις καλῶν ἔργων <ἐμποι>οῦντας ὠφελιμωτάτους εἰς κοινὸν ἔργον εἶναι καὶ προθυμοτάτους.

Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι: Πελοπίδας, 18, 19

Όσο για τον Ιερό Λόχο, πρώτος, καθώς λένε, τον οργάνωσε ο Γοργίδας από τριακόσια διαλεχτά παλληκάρια που η πολιτεία τα γύμναζε και τα συντηρούσε στην Καδμεία, όπου ήταν το στρατόπεδό τους· γι’ αυτό ονομάζονταν «ο λόχος της πόλεως», γιατί τότε τις ακροπόλεις τις ονόμαζαν συνήθως πόλεις. Και λένε μερικοί πως το σώμα αυτό αποτελέσθηκε από εραστές και ερωμένους. Αναφέρεται μάλιστα και κάποιο αστείο που έκανε ο Παμμένης· είπε δηλαδή, πως ο Όμηρικός Νέστωρ αγνοούσε τη στρατιωτική ταχτική όταν συνιστούσε στους Έλληνες να συντάσσωνται κατά φύλα και φράτρες.:

«Για να βοηθάει η φράτρα τη φράτρα και η φυλή τη φυλή»,

Ενώ έπρεπε να παρατάξει τους εραστές κοντά στους ερωμένους των. Γιατί μέσα στη φοβέρα της μάχης δεν πολυσκοτίζονταν οι φυλέται για τους φιλέτες και οι φράτορες για τους φράτορες· το σώμα όμως που τα μέλη του τα συνδέει η ερωτική φιλία, είναι αδιάλυτο και αδιάσπαστο, όταν οι μεν από αγάπη προς τους ερωμένους, οι δε από ντροπή απέναντι στους εραστές μένουν σταθεροί μπροστά στον κίνδυνο αγωνιζόμενοι ο ένας για τον άλλον.

Και δεν είναι παράξενο αυτό, αφού και πρόσωπα όχι παρόντα, καθώς εκείνος που σωριασμένος χάμω παρακαλούσε τον εχθρό που ήταν έτοιμος να τον σφάξει, να του βυθίσει στο στήθος το σπαθί του. «Για να μην ντραπεί ο ερωμένος του» είπε «όταν δει πως σκοτώθηκα πληγωμένος στη ράχη». Και για τον Ιόλαο έχουν να πουν πως όντας ερωμένος του Ηρακλή, έλαβε μέρος στα κατορθώματά του και αγωνίσθηκε στο πλευρό του.. Ο Αριστοτέλης μάλιστα λέει πως ακόμα και στα χρόνια του οι εραστές και οι ερωμένοι έδιναν τον όρκο της πίστεως πάνω στο τάφο του Ιόλαου. Ήταν φυσικό λοιπόν να ονομαστεί ο λόχος Ιερός, αφού και ο Πλάτων ονόμασε τον εραστή ένθεο φίλο. Και λένε πως ο Λόχος αυτός δεν νικήθηκε ποτέ ως τη μέρα της μάχης που έγινε στη Χαιρώνεια. Κι όταν μετά τη μάχη αυτή επιθεωρώντας ο Φίλιππος τους νεκρούς στάθηκε στο μέρος εκείνο όπου είχαν πέσει ο ένας πλάι στον άλλον οι τριακόσιοι, αφού, πολεμώντας, δέχθηκαν όλοι κατάστηθα τις σάρισες, έμεινε θαυμάζοντας· κι’ όταν άκουσε πως αυτός είναι ο λόχος των εραστών και των ερωμένων, δάκρυσε και είπε «Ώρα κακιά νε τον εύρη εκείνον που θα φαντασθεί πως αυτοί κάτι αισχρό έκαναν ή επάθαιναν».

Και γενικά δεν είναι το πάθος του Λάιου που έδωσε στους Θηβαίους την αφορμή να καθιερώσουν το θεσμό των εραστών, αλλά οι νομοθέτες που θέλοντας να πραΰνουν και να μαλάξουν ευθύς από την παιδική ηλικία τον φυσικά ορμητικό και ανυπόταχτο χαρακτήρα τους, ώρισαν να γίνεται συχνή χρήση του αυλού και στις σοβαρές ασχολίες τους και στα παιχνίδια, και περιέθαλψαν μέσα στις παλαίστρες την ανάπτυξη του έρωτα, μαλακώνοντας τα ήθη των νέων. Γι’ αυτό σωστά έκρινα που εισήγαγαν στην πόλη τους τη λατρεία της θεάς εκείνης που, καθώς λένε, γεννήθηκε από τον Άρη κι’ απ’ την Αφροδίτη· γιατί όπου η έντονη αγωνιστική και πολεμική διάθεση επικοινωνεί κι’ έρχεται σε συνάφεια με τα πράγματα που έχουν χαρακτήρα μαλακό και χαριτωμένο, εκεί τα πάντα συνδυάζονται με αρμονία για να δημιουργήσουν την πιο ταχτική και την πιο κόσμια κοινωνία. Αυτούς, λοιπόν, τους Ιερολοχίτες, ο Γοργίδας, μοιράζοντάς τους στους πρώτους στοίχους και προβάλλοντάς τους σε όλο το μάκρος της φάλαγγας των οπλιτών, δεν τους άφησε να δείξουν την παλληκαρία τους ούτε να μεταχειριστούν τη δύναμή τους για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού, γιατί ήσαν διαλυμένοι και ανακατεμένοι με πολλούς άλλους στρατιώτες μικρότερης ικανότητας· ο Πελοπίδας όμως, όταν έλαμψε η παλληκαριά τους στη μάχη των Τεγυρών, όπου αγωνίστηκαν περίφημα στο πλευρό του, δεν τους αποχώρισε ούτε τους εμοίρασε πια, αλλά τους μεταχειριζόταν σαν ένα σώμα αυτοτελές και μ’ αυτούς έκανε πια τις σπουδαίες επιχειρήσεις. Γιατί όπως τα άλογα γρηγορότερα τρέχουν ζεμένα στο άρμα, παρά ξεμοναχιασμένα, όχι γιατί ορμώντας όλα μαζί διασπούν και παραβιάζουν τον αέρα, αλλά γιατί δίνει φλόγα στην ορμή τους η αναμεταξύ τους άμιλλα και ο ανταγωνισμός, έτσι νόμιζε πως και οι γενναίοι άνδρες εμπνέονται ο ένας από το ζήλο για τις ωραίες πράξεις, γίνονται χρησιμώτατοι για την επιτυχία μιας κοινής αποστολής και προθυμότατοι.

(Μετ. Α. Λαζάρου, εκδόσεις Ι. Ζαχαρόπουλος)

© κειμένου, gayekfansi.blogspot.gr, με την επιφύλαξη κάθε δικαιώματος.

Ο Λέων της Χαιρώνειας πριν την αναστήλωση στα τέλη του 19ου αιώνα.

Αρχαίοι πολεμιστές με τον οπλισμό τους. Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου.

Ερυθρόμορφη Κύλικα που στο εξωτερικό αναπαριστά μάχη.

Δεξί τμήμα από ενεπίγραφο χάλκινο έλασμα. Η επιγραφή αναφέρεται πιθανότατα στον Ηρακλή, ως ἄριστον και ἀθάνατον ήρωα και στα παιδιά (παῖδες) του. Αποτελεί δε ανάθημα κάποιου Θηβαίου βοιωτάρχη. (βοιοταρχίοντος). Πρώιμος 5ος αιώνας π.Χ.