«Ὠρχιπεδίσας», ἑρμηνεύοντας μιὰ λέξη

Ὠρχιπεδίσας, ἕνα μοναδικὸ ἀριστοφανικὸ ρῆμα

Ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ λέξη ὀρχίπεδον (ὄρχις + πέδον), σήμαινε τὸ περιέχον τοὺς ὄρχεις σακκούλιον, ἡ ὀσχή, ἐν τῷ πληθυντικῷ, τὰ ὀρχίπεδα= οἱ ὄρχεις.¹ Σήμερα θὰ τὴν παραβάλαμε μὲ τὸ ὄσχεο, τὸν σάκκο δηλαδὴ ποὺ περιέχει τοὺς ὄρχεις.

Ἡ ἀρχαία λέξη ὠρχιπεδίσας εἶναι ἕνα μοναδικὸ ἀριστοφανικὸ ρῆμα ποὺ τὸ συναντᾶμε στοὺς Ὄρνιθες. Συγκεκριμένα, ρωτοῦν τὸν Εὐελπίδη σὲ τί πόλη ὀνειρεύεται νὰ ζήσει· ποιὰ εἶναι δηλαδὴ ἡ δική του ἐκδοχὴ τῆς Νεφελοκοκκυγίας. Ὁ Εὐελπίδης ἐπισέρχεται στὴν περιγραφὴ μιᾶς πόλεως στὴν ὁποία ὁ πατέρας ἑνὸς ὀρφανοῦ ἀγοριοῦ θὰ τοῦ ἔκανε παράπονα, μιᾶς καὶ συνάντησε τὸ ἀγόρι του τὴν ὥρα ποὺ ἐκεῖνο γυρνοῦσε σπίτι καὶ μάλιστα μετὰ ἀπὸ λουτρὸ ποὺ εἶχε πάρει στὸ γυμνάσιο καὶ δὲν τὸ φίλησε, οὔτε τοῦ ἀπεύθυνε τὸν λόγο, οὔτε τὸ ἀγκάλιασε, οὔτε τοῦ χούφτωσε τ᾿ ἀρχίδια. Τί σόι οἰκογενειακὸς φίλος εἶσαι, τὸν ρωτάει; Βέβαια τὸ ἀστεῖο ἐδῶ εἶναι πὼς ὁ μεγάλος κωμικὸς ἀντιστρέφει καὶ κλιμακώνει τὶς ἀξίες στὴν οὐτοπία τοῦ Εὐελπίδη ποὺ κορυφώνονται μὲ τὸ πεντασύλλαβο νεολογισμὸ ὠρχιπεδίσας!

Τὸ ἀρχαῖο ρῆμα ὀρχιπεδάω (καὶ –έω, μελ. –ήσω), σήμαινε λοιπόν, ψαύω τοὺς ὄρχεις ἐξ ἀσελγείας καὶ ἡδυπαθείας. Σήμερα θὰ τὸ λέγαμε ἀρχιδοχούφτωμα, τὸ δὲ ὄσχεο, ἀρχιδοσάκκουλο - ἀρχιδοσακκούλα, λέξεις ποὺ μὴν περιμένετε νὰ βρῆτε σὲ κανένα λεξικὸ τῆς νεότερης ἑλληνικῆς γλώσσας – οὔτε κὰν στὰ λεξικὰ τῆς πιάτσας τοῦ Καπετανάκη καὶ τοῦ Ζάχου.² Εὐτυχῶς ποὺ ὑπάρχουν καὶ τὰ λεξικὰ τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς!!

Σημειώσεις

---

1. Ἰωάννου Δρ. Σταματάκου, Λεξικὸν τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γλώσσης, τόμ. 1, Ἐκδοτικὸς Οἴκος Πέτρου Δημητράκου Α. Ε., Ἀθῆναι 1949.

2. τὸ λήμμα ἀρχιδοσακκούλας ποὺ συμπεριλαμβάνει ὁ Ζάχος στὸ Λεξικό τῆς Πιάτσας, τὸ ἑρμηνεύει ὡς: τιποτένιος ἀνάξιος, ἀπ᾿ τὸ κρεμανταλά, τοῦ ἀνθρώπου ποὺ τοῦ κρέμονται τὰ άρχίδια ἄδικα, χωρὶς ἡ ὕπαρξή τους νὰ ἔχει καμιὰ ἐπίπτωση στὸ χαρακτήρα του, στὸν άνδρισμό του. Ὅμως τὸ Λεξικὸ τοῦ Ζάχου εἶναι γνωστὸ γιὰ τὴ σωρεία τῶν «ἁμαρτημάτων» του· ὁ δὲ Ἠλίας Πετρόπουλος δὲν δίσταζε νὰ τὸ χαρακτηρίσει σκατολεξικό!