gay ekfansi: The Myth of Hyacinth in the Arts

Κυριακή 10 Μαρτίου 2013

The Myth of Hyacinth in the Arts

Ο φτερωτός Ζέφυρος, θεότητα του δυτικού ανέμου απαγάγει τον Υάκινθο.
Ερωτευμένος μαζί του, κρατά σφιχτά το παλληκάρι στην αγκαλιά του.
Εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας. Γύρω στο 490 π.Χ. Βοστόνη, Museum of Fine Arts.

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΥΑΚΙΝΘΟΥ ΣΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ

Αντί προλόγου

Περὶ Ὑακίνθου διήγημα

Ὑάκινθος Ἀμυκλαῖον ἦν μειράκιον καὶ καλόν· εἰς τοῦτον εἶδε μὲν ὁ Ἀπόλλων, εἶδε δὲ καὶ ὁ Ζέφυρος· καὶ ἄμφω κατείχοντο τῇ μορφῇ, καὶ φιλότιμος ἦν ἀφ' ὧν εἶχεν ἑκάτερος. ἐτόξευε μὲν ὁ Ἀπόλλων, ἔπνει δὲ ὁ Ζέφυρος· μέλη μὲν ἦν τὰ παρ ἐκείνου καὶ ἡδονή, φόβος δὲ τὰ παρὰ τούτου καὶ ταραχή. ῥέπει πρὸς τὸν δαίμονα τὸ μειράκιον, καὶ Ζέφυρον ὑπὸ ζηλοτυπίας ὁπλίζει πρὸς πόλεμον. μετὰ ταῦτα ἦν γυμνασία τῷ μειρακίῳ καὶ τιμωρία παρὰ Ζεφύρου δίσκος ἦν ὁ πρὸς τὴν ἀναίρεσιν ἐκείνου διακονήσας, ὑπὸ τούτου μὲν ἀφεθείς, ὑπ' ἐκείνου δὲ ἐνεχθείς. καὶ ὁ μὲν ἐτεθνήκει, τὴν Γῆν δὲ οὐκ ἦν ἔρημον ὑπομνήματος ἀφεῖναι τὴν συμφοράν, ἀλλὰ τὸ ἄνθος ἀντὶ τοῦ μειρακίου γίνεται καὶ τοὔνομα δέχεται. λέγουσι δ' ὅτι καὶ τῆς προσηγορίας ἐν φύλλοις ἐπιγέγραπται τὸ προοίμιον.¹

Jean Broc (1771-1850). Απόλλων και Υάκινθος

Ο μύθος του Υάκινθου

Αναμφισβήτητα, η Ελλάδα είναι η χώρα που διαθέτει τον μεγαλύτερο μυθολογικό πλούτο από οποιαδήποτε άλλη χώρα τούτου του κόσμου. Αυτό όμως που κάνει ξεχωριστή την Ελληνική Μυθολογία δεν είναι μόνο ο πλούτος της ή η ποικιλία της, αλλά η αλήθεια της. Ναι η αλήθεια της. Αυτό ακριβώς μας λέει και ο Κορνήλιος Καστοριάδης:² «Γι΄ αυτό και θα μπορούσε κανείς να πει κανείς ότι υπάρχουν πολλές και ωραίες μυθολογίες, μία όμως είναι αληθινή: η αρχαία ελληνική. Αληθινή με την έννοια ότι όλοι οι μύθοι της έχουν ένα σημασιακό υπόβαθρο, μέσα στο οποίο κατοπτρίζεται η ίδια μας η ζωή και κάθε ανθρώπινη ζωή».

Όλα τούτα τα αναφέρουμε όχι για να φορέσουμε για μια ακόμα φορά τ' αρχαία μας τα λούσα, όπως λέει και ο ποιητής, αλλά γιατί η Ελληνική Μυθολογία ενέπνευσε για δεκαετίες συγγραφείς και καλλιτέχνες από όλες τις χώρες. Αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες πνευματικές καταβολές του Ευρωπαϊκού αλλά και του παγκόσμιου πολιτισμού. Ήταν και συνεχίζει να είναι σε μεγάλο βαθμό η μήτρα τους.

Σύμφωνα λοιπόν με την Ελληνική Μυθολογία³, η Μούσα Κλειώ ειρωνεύτηκε την Αφροδίτη για τον έρωτά της για τον Άδωνη. Η θεά θύμωσε την καταράστηκε και την έκανε να γεννήσει τον Υάκινθο, που έγινε ερωμένος του Θαμύρη, του πρώτου στο ανθρώπινο γένος εραστή αγοριών. Πατέρας του Υάκινθου ήταν ο βασιλιάς της Σπάρτης Πιέρος και μητέρα του, όπως είπαμε, η Μούσα Κλειώ. Ήταν ο μικρότερος γιος του Σπαρτιάτη βασιλιά. Άλλη παράδοση λέει ότι ήταν απόγονος του Δία και της Ταϋγέτης, άλλη ότι ήταν γιος του Αμύκλα και της Διομήδης και, τέλος, άλλη του Πιέρου και της νύμφης Κλειώς. Πάντως σε αυτό που συμφωνούν οι πηγές είναι ότι ο Υάκινθος ζούσε στις Αμύκλες της Λακωνίας.

Ο Λουκιανός⁴ δεν διστάζει να μας μεταφέρει την παράδοση του καιρού του, περιγράφοντας τον Υάκινθο σαν έναν από τους πιο ωραίους άντρες της εποχής του. Νέος λοιπόν έκπαγλου καλλονής ο Υάκινθος, δεν άργησε να γίνει περιζήτητος ανάμεσα σε θνητούς και αθάνατους. Ο Ζέφυρος, θεότητα του δυτικού άνεμου, ήταν ένας από του θεούς που ερωτεύτηκε τον Υάκινθο. Αλλά τον Υάκινθο ερωτεύτηκε παράφορα και ο θεός Απόλλων και ο μικρός Υάκινθος με τη σειρά του ανταποκρίθηκε στα αισθήματα του θεού. Έτσι ο Απόλλωνας κατέβαινε συχνά στις όχθες του Ευρώτα, κυνηγούσε μαζί του και τον εξασκούσε στην τοξοβολία, στο πέταγμα του δίσκου, αλλά και στη λύρα. Αλλά όχι μόνο αυτό. Ερωτευμένος με τον νέο, ο Απόλλωνας δε θα διστάσει να του διδάξει πράγματα που οι άνθρωποι ως τότε δε γνώριζαν, όπως, τη μαντική, και την πάλη.

Μια μέρα όμως εκεί που ο Απόλλωνας πετούσε το δίσκο, και ο Υάκινθος τον έπιανε με τα χέρια του και τον έφερνε πίσω στον αγαπημένο του ή περίμενε να πέσει κάτω και έτρεχε τον έπιανε και τον έφερνε ξανά στο θεό, ο αντίζηλος του Απόλλωνα Ζέφυρος, περίμενε τη στιγμή που ο θεός δεν θα προσέχει τον Υάκινθο που έτρεχε να πιάσει το δίσκο. Και πράγματι καθώς ο Απόλλωνας πέταξε το δίσκο ψηλά ο Υάκινθος έτρεξε να τον πιάσει, σε μια στιγμή χάθηκε στο βάθος από τα μάτια του Απόλλωνα, τότε ο Ζέφυρος φύσηξε και έστρεψε το δίσκο να πέσει στο πρόσωπο του Υάκινθου τραυματίζοντάς τον θανάσιμα. Ο Απόλλωνας βρήκε τον αγαπημένο του να ψυχορραγεί και το χώμα τριγύρω ποτισμένο από το αίμα του νέου. Δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα παρά να τον πάρει στην αγκαλιά του ώσπου να ξεψυχήσει. Στη συνέχεια έσκαψε με τα ίδια του τα χέρια και έθαψε το σώμα του αγαπημένου, αλλά θέλησε να τον κρατήσει για πάντα κοντά του.

Έτσι από το αίμα του νέου, με τη θέληση του θεού, φύτρωσε γύρω από τον τάφο ένα λουλούδι που πήρε το ίδιο όνομα με το νέο, Υάκινθος. Λέγεται μάλιστα ότι στο ευωδιαστό αυτό λουλούδι, -στα πέταλά του- έχει τα δύο πρώτα γράμματα του ονόματος του Υάκινθου, δηλαδή, «ΥΑ». Μέχρι σήμερα το φυτό αυτό ονομάζεται έτσι, πολλοί βέβαια το λένε και ζουμπούλι. Άλλοι υποστηρίζουν πως πάνω στο άνθος διέκριναν την λέξη «Αι», που δεν ήταν τίποτα άλλο, από την αποτύπωση της θρηνητικής κραυγής του θεού. Το άνθος αυτό είχε στον αρχαίο κόσμο μια συμβολική, ή ακόμα και μαγική χρήση. Πολλοί μελετητές συγκλίνουν στην άποψη πως το άνθος του υάκινθου ήταν σύμβολο και εκφραστικό της εφηβείας. Ο Πλίνιος⁵ και ο Διοσκουρίδης⁶ μάλιστα, αναφέρουν πως το χρησιμοποιούσαν έμποροι δούλων για να καθυστερήσουν την ενήβωση των αγοριών.

Υπάρχουν φυσικά και άλλες εκδοχές για το θάνατο του Υάκινθου. Μια από αυτές λέει ότι δεν ήταν ο Ζέφυρος αλλά ο Βορέας. Οι λόγοι όμως παραμένουν οι ίδιοι, δηλαδή η ερωτική αντιζηλία, που αφού δεν μπορούσε να στραφεί να κάνει κακό στον Απόλλωνα, το έκανε στον Υάκινθο για να στεναχωρήσουν το θεό. Ο Οβίδιος στο έργο του Μεταμορφώσεις⁷ περιγράφει το θάνατο και τη μεταμόρφωση του Υάκινθου σε άνθος:

«....Τοιούτον
διαμνημονευμένων τῷ στόματι τοῦ Ἀπόλλωνος,
ἰδοὺ τὸ αἶμα, ὃ χυθὲν κατὰ γῆς τὴν πόαν ἐπέ-
χρωσεν, ἔληξε μὲν αἷμα γε εἶναι, Τυρίας δὲ κογ-
χύλης τηλαυγέστερον ἄνθος ἀνέσχε καὶ μορφὴν δέ-
χεται ἣν καὶ τὰ κρίνα, εἰ μὴ τοὺτοις μὲν πορφυ-
ροῦν ἦν τὸ χρῶμα, λευκὸν δὲ ἐκεὶνοις. Ἀλλ' οὐκ
ἀπέχρησε τοῦτο τῷ Φοίβῳ· αὐτὸς γὰρ αὐτόχειρ
τῆς τιμῆς γίνεται, αὐτὸς τοὺς οἰκείους στεναγμοὺς
τοῖς φύλλοις ἐπέγραψε, καὶ αἶ αἶ τὸ ἄνθος ἔχει δὴ
γεγγραμένον καὶ γράμματα ἐν αὐτῷ διῆκται θα-
νάσιμα. Ἀμέλει γοῦν οὐ πρὸς αἰσχύνης τῆ Σπάρτη
γίγνεται τὸ προενέγκεῖν τὸν Ὑάκινθον· καὶ ἐς τό-
δε γὰρ τοῦ αἰῶνος αἰ τιμαί διαρκοῦσι, καὶ τελού-
μενα τὰ Ὑακίνθια τῷ τῶν προγόνων ἔθει έτησίως
ἐπάνεισιν ἐξῃρημένη πομπῆ».

Benjamin West (1738-1820). Ο θάνατος του Υάκινθος, 1771.

Swathmore College, Φιλαδέλφεια. (Πηγή)

Τα Υακίνθια

Τα Υακίνθια ή Ὑακινθία, ήταν μια από τις σπουδαιότερες, αν όχι η σπουδαιότερη γιορτή των Λακώνων, που γίνονταν κάθε χρόνο στη Σπάρτη. Οι γιορτή τελούνταν στο τέλος της άνοιξης, υπολογίζεται από τους ειδικούς περίπου στις αρχές Ιουνίου, και περιλάμβανε νηστεία, χοές στον τάφο του Υάκινθου, πομπή αποτελούμενη από όλο το λαό που μετέφεραν το νέο χιτώνα του θεού από τη Σπάρτη στις Αμύκλες, αλλά και θυσίες που κατέληγαν σε φαγοπότι και γλέντι. Τις γιορτές των Υακινθίων περιγράφει και ο Αθηναίος στους Δειπνοσοφιστές.⁸

Για την ύπαρξη του τάφου του Υάκινθου και για τις γιορτές μας βεβαιώνει και ο περιηγητής Παυσανίας⁹ που λέει ότι βρισκόταν κάτω από τον ναό του Αμυκλαίου Απόλλωνα (καὶ Ὑακίνθου μνῆμά ἐστιν ἐν Ἀμύκλαις ὑπὸ τὸ ἄγαλμα τοῦ Ἀπόλλωνος). Επίσης αναφέρει ότι στο ναό του Υάκινθου στις Αμύκλες της Λακωνίας, στο βωμό του ναού, εικονίζονταν οι Μοίρες μαζί με τη Δήμητρα την Κόρη, τον Πλούτωνα και τις Ώρες. Να αναφέρουμε επίσης ότι ο Ευριπίδης στο έργο του Ελένη (1469-1474) αναφέρει τα Υακίνθια αλλά κάνει και μια σύντομη αναφορά στο μύθο:

« ...ἤ κώμοις Ὑακίνθου

νύχιον ἐς εὐφροσύναν,

ὅν ἐξαμιλλησάμενος

τροχῶ τέρμονα δίσκου

ἔκανε Φοῖβος τᾶ Λακαί-

νᾳ γᾷ βούθητον ἁμέραν

«(…Στα χαρούμενα νυχτερινά πανηγύρια) του Υάκινθου,
που κάποτε ο Απόλλων πάνω στο αγώνισμα με δίσκο
τον σκότωσε χωρίς να το θέλει κι από τότε

όρισε γιορτές στη Λακωνία
με θυσίες βοδιών εκείνη την ημέρα»).¹⁰

Επιπλέον οφείλουμε αναφορά στις γιορτές (τα Fακίνθια) που γίνονταν στην κρητική Τύλισο, αν και δεν μας είναι γνωστός ο τρόπος που γιορτάζονταν εκεί ο Υάκινθος. Επίσης δεν ξέρουμε αν η πόλη Αμύκλαιον της Κρήτης, που βρίσκονταν στον κάμπο της Μεσαράς, πολύ κοντά στη σημερινή Φαιστό, έχει κάποια σχέση με της Λακωνικές Αμύκλες και κατ' επέκταση με τον μύθο του Υάκινθου.

Αξίζει, τέλος να αναφέρουμε ότι, στα ρωμαϊκά χρόνια καθιερώνεται κοινός μήνας για όλες τις κρητικές πόλεις, ο Υακίνθιος, που είχε τριάντα μέρες και άρχιζε στις 24 Μαΐου, σύμφωνα με το δικό μας ημερολόγιο. Είναι πολύ πιθανόν κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα, οι Κρητικοί να εόρταζαν κάποια αντίστοιχη με τον Αμυκλαίο Υάκινθο της Σπάρτης γιορτή, που είχε να κάνει με την βλάστηση και την καρποφορία. Και παρουσιάζει ενδιαφέρον, μια και υπάρχει εκδοχή πως την πόλη της Γόρτυνας στην Κρήτη την ίδρυσαν στασιαστές κάτοικοι των Λακεδαιμόνιων Αμυκλών.

Alexander Kiselev (1838-1911). Ο θάνατος του Υάκινθου, 1884. (Πηγή)

Ο μύθος του Υάκινθου στις τέχνες

Όπως ήταν φυσικό ο μύθος του Υάκινθου δεν άργησε να τροφοδοτήσει τις τέχνες και έγινε πολύ γρήγορα δημοφιλές θέμα τόσο στην ποίηση όσο και στη ζωγραφική. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα¹¹ αναφέρει: «λωτόν τ' ἐρσήεντα ἠδὲ κρόκον ἠδ' ὑάκινθον».

Αλλά και στον Ομηρικό ύμνο Εἲς Δημήτραν υπάρχει αναφορά για τον Υάκινθο, αφού στο Νύσιον πεδίον, η Περσεφόνη λίγο πριν την αρπάξει ο Πλούτωνας, συλλέγει με τις νεαρές φίλες της άνθη, μεταξύ αυτών και υάκινθους:

«ἄνθεά τ’ αἰνυμένην, ῥόδα καὶ κρόκον ἠδ’ ἴα καλὰ

λειμῶν' ἂμ μαλακὸν καὶ ἀγγαλίδας ἠδ’ ὑάκινθον

νάρκισσον θ’ ὃν φῦσε δόλον καλυκώπιδι κούρη

Γαῖα Διὸς βουλῆσι χαριζομένη Πολυδέκτη»¹²

(«δρέποντας ρόδα, κρόκους κι άνθη κι όμορφους μενεξέδες
στο τρυφερό λειμώνα, σπαθόχορτα και υάκινθο

και νάρκισσο που ως δόλωμα τον βλάστησε για το κορίτσι

το ροδαλόμορφο η Γή με βούληση του Δία χάρη του πολυδέκτη»).

Στα νεότερα χρόνια ο μύθος του Υακίνθου διαπερνά όλες τις τέχνες, με κύριο εκπρόσωπο τη ζωγραφική. Ο Μότσαρτ, το 1767, σε ηλικία 11 ετών θα συνθέσει την όπερα Απόλλων και Υάκινθος (Apollo et Hyacinthus), που αποτελείτε από τρεις πράξεις. Το λιμπρέτο της όπερας έγραψε ο Ρούφινους Βιντλ και βασίζεται στον ελληνικό μύθο του Απόλλωνα με τον Υάκινθο όπως αυτός περιγράφεται στο βιβλίο του Οβιδίου Μεταμορφώσεις. Η παγκόσμια πρώτη της όπερας δόθηκε στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου του Σάλτσμπουργκ στις 13 Μαΐου 1767. Η υπόθεση της όπερας δεν παρεκκλίνει του ελληνικού μύθου όπως τον γνωρίζουμε. Ο Υάκινθος παρουσιάζεται βέβαια ως πριγκηπόπουλο, γιος του βασιλιά της Σπάρτης Οιβάλου και αδελφός της Μελίας.

Τώρα, για κάποιον Άγιο Υάκινθο που μας τον παρουσιάζουν ως προστάτη των ερωτευμένων ζευγαριών -εννοείται των ετεροφυλόφιλων- και για μια νεότερη λατρεία αυτού του άγιου -στις 3 Ιουλίου, αν θυμόμαστε καλά- δεν αξίζει τον κόπο να ασχοληθούμε, αφού φαντάζει τουλάχιστον σαχλό και ανόητο το γεγονός του εκχριστιανισμού ενός σπουδαίου Ελληνικού Μύθου, που τόση τροφή έδωσε στις τέχνες, αλλά και έγινε το σημασιακό υπόβαθρο όπου μπορεί να καθρεφτιστεί η ίδια η ζωή μας.

Παρουσιάζουμε εδώ μια επιλογή έργων σπουδαίων καλλιτεχνών, με θέμα τον ελληνικό τούτο μύθο που ως τις μέρες μας δεν έπαψε να αποτελεί πηγή έμπνευσης. Όπου μας ήταν γνωστά, οι δημιουργοί, τα πνευματικά δικαιώματα, οι διαστάσεις, το υλικό και οι κάτοχοι των έργων αναφέρονται, όπως αναφέρονται και οι πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν. Αν κάποιος κάτοχός πνευματικού δικαιώματος ή συλλέκτης θέλει να αναφερθεί το όνομά του ή να αφαιρεθεί το έργο να επικοινωνήσει μαζί μας και αυτό θα γίνει άμεσα.

Πηγές και σημειώσεις

1. ΠΑΛΑΙΦΑΤΟΥ, Περί απίστων

2. Κορνήλιος Καστοριάδης, Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα. Εκδόσεις, Ύψιλον, Αθήνα 1999.

3. Ελληνική Μυθολογία τομ. 2,3, υπό την γενική εποπτεία Ι.Θ. Κακριδή, Εκδοτική Αθηνών.

4. Λουκιανός, Θεών διάλογοι, 14,1

5. Πλίνιος, 11,170

6. Διοσκουρίδης, 4,62,

7. Οβίδιος, Μεταμορφώσεις (βιβλίο δέκατο, στχ. 210- 220), μτφρ. Μάξιμος Μοναχός ο Πλανούδης, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2002.

8. Πολυκράτης, φησί, ἐν τοῖς Λακωνικοῖς ἱστορεῖ ὅτι τὴν μὲν τῶν Ὑακινθίων θυσίαν οἱ Λάκωνες ἐπὶ τρεῖς ἡμέρας συντελοῦσι καὶ διὰ τὸ πένθος τὸ γινόμενον περὶ τὸν Ὑάκινθον οὔτε στεφανοῦνται ἐπὶ τοῖς δείπνοις οὔτε ἄρτον εἰσφέρουσιν οὔτε ἄλλα πέμματα καὶ τὰ τούτοις ἀκόλουθα διδόασι καὶ τὸν εἰς τὸν θεὸν παιᾶνα οὐκ ᾄδουσιν οὐδ' ἄλλο τι τοιοῦτον εἰσάγουσιν οὐδὲν καθάπερ ἐν ταῖς ἄλλαις θυσίαις ποιοῦσιν, ἀλλὰ μετ' εὐταξίας πολλῆς δειπνήσαντες ἀπέρχονται, τῇ δὲ μέσῃ τῶν τριῶν ἡμερῶν γίνεται θέα ποικίλη καὶ πανήγυρις ἀξιόλογος καὶ μεγάλη: παῖδές τε γὰρ κιθαρίζουσιν ἐν χιτῶσιν ἀνεζωσμένοις καὶ πρὸς αὐλὸν ᾄδοντες πάσας ἅμα τῷ πλήκτρῳ τὰς χορδὰς ἐπιτρέχοντες ἐν ῤυθμῷ μὲν ἀναπαίστῳ, μετ' ὀξέος δὲ τόνου τὸν θεὸν ᾄδουσιν ἄλλοι δ' ἐφ' ἵππων κεκοσμημένων τὸ θέατρον διεξέρχονται: χοροί τε νεανίσκων παμπληθεῖς εἰσέρχονται καὶ τῶν ἐπιχωρίων τινὰ ποιημάτων ᾄδουσιν, ὀρχησταί τε ἐν τούτοις ἀναμεμιγμένοι τὴν κίνησιν ἀρχαικὴν ὑπὸ τὸν αὐλὸν καὶ τὴν ᾠδὴν ποιοῦνται, τῶν δὲ παρθένων αἱ μὲν ἐπὶ κανάθρων φέρονται πολυτελῶς κατεσκευασμένων , αἱ δ' ἐφ' ἁμίλλαις ἁρμάτων ἐζευγμένων πομπεύουσιν, ἅπασα δ' ἐν κινήσει καὶ χαρᾷ τῆς θεωρίας ἡ πόλις καθέστηκεν. ἱερεῖά τε παμπληθῆ θύουσι τὴν ἡμέραν ταύτην καὶ δειπνίζουσιν οἱ πολῖται πάντας τοὺς γνωρίμους καὶ τοὺς δούλους τοὺς ἰδίους: οὐδεὶς δ' ἀπολείπει τὴν θυσίαν, ἀλλὰ κενοῦσθαι συμβαίνει τὴν πόλιν πρὸς τὴν θέαν. τῆς δὲ κοπίδος μνημονεύει καὶ Ἀριστοφάνης ἢ Φιλύλλιος ἐν ταῖς Πόλεσιν, Ἐπίλυκός τε ἐν Κωραλίσκῳ λέγων οὕτως: ποττὰν κοπίδ', οἰῶ, σώμαι ἐν Ἀμυκλαῖον παρ' Ἀπέλλω, εἷ βάρακες πολλαὶ κἄρτοι.

9. Παυσανίας, (Λακωνικά 3, 19, 4)

10. Ευριπίδης. (Ελένη, 1469-1474)

11. Ομηρος, Ιλιάδα (Ξ, 347-8)

12. Όμηρος, Εἲς Δημήτραν

Alexander Andrejewitsch Iwanow (1806-1858).

Απόλλωνας, Υάκινθος και Κυπάρισσος τραγουδούν και παίζουν μουσική, 1834. (Πηγή)

Nicolas-René Jollain. Ο θάνατος του Υάκινθου, 1769. (Πηγή)

Ο θάνατος του Υάκινθου. Χαρακτικό του 1677. © Φωτό Maicar Förlag – GML

Ο θάνατος του Υάκινθου. (Πηγή)

Andrea Appiani (1754-1817), Απόλλωνας και Υάκινθος
Από το βιβλίο: Albert Moll, Handbuch der Sexualwissenschaften
εκδόσεις Von F.C. Vogel, Λειψία. Φωτογραφία του Stefano Bolognini.