"Lilies", a film by John Greyson

 

"LILIES" (1996), ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ JOHN GREYSON

Όταν δύο άνθρωποι ερωτευτούν, πολλά είναι πιθανό να συμβούν. Μπορεί να γεννηθεί ένα σύμπαν ολόκληρο, να αλλάξει φορά η κίνηση των πλανητών, να εκραγεί ένας αστέρας. Πώς όμως τελειώνει όλο αυτό το πάθος, όλο αυτό το δόσιμο στον άλλον, ή, αν θέλετε, η υποταγή, το χάσιμο της προσωπικότητας και η καταβύθιση στο είναι του άλλου. Πολλοί έχουν προσομοιάσει τον έρωτα με ένα νόμισμα που από την μια του πλευρά έχει τον έρωτα και από την άλλη τον θάνατο. Ναι, τον θάνατο. Γιατί ο έρωτας είναι η άλλη όψη του θανάτου. Και για να θυμηθούμε το δημοτικό τραγούδι: «Τι έρωτας τι θάνατος δεν έχεις να διαλέξεις». Αλλά και αν ανατρέξουμε στη γραμματεία μας θα δούμε ότι τόσο ο Πλάτωνας όσο και άλλοι ποιητές και φιλόσοφοι συμφωνούν. Ο Ηράκλειτος για παράδειγμα έλεγε: ὡαυτὸς δε Αΐδης καὶ Διόνυσος, ὅτεο μαίνονται καὶ ληναΐζουσιν, δηλαδή, «ο Άδης και ο Διόνυσος είναι το ίδιο πράγμα και στ᾿ όνομά του μαίνονται και βακχεύουν», αλλά και ο Ευριπίδης μας λέει ξεκάθαρα ότι: «Ο έρωτας είναι δυνατός σαν το θάνατο». Στα νεώτερα χρόνια ο Διονύσιος Σολωμός θα μας το ξαναθυμίσει: «Μόλις είναι έτσι δυνατός ο έρωτας και ο χάρος». Αλλά μην ξεχνάμε και τους στίχους από το Άσμα ασμάτων «Κραταιὰ ὡς θάνατος ἀγάπη…».

Τελικά ο έρωτας και ο θάνατος δεν είναι απλά το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηρίζεται η ζωή αλλά ουσιαστικό, ενδότερο και κοινό στοιχείο της. Πλατύ, μακριό, βαθύ, δραστικό, είναι η αρχή και το τέλος όλης της ανόργανης και ενόργανης ύλης. Πέρα και πάνω από τον έρωτα και το θάνατο δεν υπάρχει τίποτα άλλο, και πώς ήταν δυνατόν να υπάρχει όταν όλα είναι δράσεις, εκφάνσεις, σαρκώσεις, συντελεσμοί, ενδελέχειες, φαινόμενα των δύο αυτών έρωτα και θανάτου. Τώρα, νομίζουμε ότι γίνεται, έστω και αχνά κατανοητό, πως πραγματικά είναι οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Πως ένας μεγάλος έρωτας μόνο με θάνατο μπορεί να τελειώσει, διαφορετικά δεν θα είναι τέτοιος, δηλαδή μεγάλος, αλλά βίτσιο, ιδιοτροπία τής στιγμής. 

Η ταινία Lilies του John Greyson γυρισμένη το 1999, που στάθηκε η αφορμή για να θυμηθούμε τα παραπάνω και που σε καμιά περίπτωση δεν αποτελούν κριτική, αλλά σκέψεις που ξεκινούν από τη θεματική της -κάτι που θεωρούμε σημαντικότερο- μας μεταφέρει στις φυλακές των ανδρών στο Κεμπέκ, το 1952. Η επίσκεψη ενός επισκόπου, προκειμένου να εξομολογήσει έναν κρατούμενο και να ακούσει την ομολογία του για ένα φόνο που έγινε πριν 40 χρόνια, είναι η αρχή του μίτου που θα ξετυλιχτεί μπροστά μας. Ο έρωτας, το πάθος αν προτιμάται του Simon για τον Vallier και του Vallier για τον Simon, είναι ένα άλλο κομμάτι αυτής της ιστορίας, που θα μας δοθεί με πολλά φλας μπακ. Ουσιαστικά βυθιζόμαστε με κάθετη φορά, σε μια ατέρμονη δύνη ερωτικού πάθους, συναισθήματος, αλλά και υψηλής κινηματογραφικής γραφής. Τρία βασικά πρόσωπα: ο νεαρός Bilodeau (Matthew Ferguson), ο Simon (Jason Cadieux ), και ο εραστής τού Simon, Vallier (Danny Gilmore). Οι ερωτικές ζήλιες, οι ίντριγκες, τα ερωτικά νάζια, όλο τέλος πάντων αυτό που συνθέτει το ερωτικό παιχνίδι περνάει από μπροστά μας και μας καθηλώνει αφού θα καταλήξει σε ένα φόνο και εν συνεχεία στη φυλάκιση των ηρώων. Μια παράσταση με θέμα το μαρτύριο του Αγίου Σεβαστιανού που ετοιμάζουν οι τρόφιμοι στο παρεκκλήσι των φυλακών , χώρος που έχει μετατραπεί σε αυτοσχέδιο θέατρο και που ο επίσκοπος θα αναγκαστεί να δει, μας παρουσιάζει αλληγορικά τα γεγονότα όπως συνέβησαν και ουσιαστικά εμπεριέχει την ομολογία.

Ο σκηνοθέτης με το έξυπνο εύρημα της ταινίας μέσα στην ταινία, θα μας καθηλώσει με την ομορφιά των πλάνων του αλλά και με τη συγκινητική ιστορία αγάπης του Simon και του Vallier. 

Καταλυτική η συμβολή τής εξαιρετικής μουσικής τού, και φρεσκοβραβευμένου με Όσκαρ, Mychael Danna.

Σημειώσεις και σύνδεσμοι

---

Η ταινία στο imdb: Εδώ

Η ταινία στη Βικιπαίδεια: Εδώ

© κειμένου: gayekfansi.blogspot - με την επιφύλαξη κάθε δικαιώματος.


 

 

 

 

 

 

 

 

 

The Sonnets by William Shakespeare

Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης των Σονέτων το 1609

 

 

Τα Σονέτα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ και η ιστορία τους

 

Σονέτο ΧΧΙΧ

Όταν σμικρύνομαι στα μάτια όλου του κόσμου
μόνος τον εαυτό μου απόβλητο θρηνώ,
τη μοίρα μέμφομαι και λοιδορώ το φως μου
κι αναστατώνω με φωνές τον ουρανό,
και με φαντάζομαι να ’μουν αλλιώς πλασμένος,
να ’χω την τέχνη του ενός, το νου του άλλου,
ωραίος, φέρελπις, με φίλους προικισμένος,
και υποφέρω το μαρτύριο του Ταντάλου·
κι εκεί που μόλις αυτομίσητος πηγαίνω,
σε συλλογίζομαι και γίνομαι μαζί σου
κορυδαλλός που από τη μαύρη γη τον αίνο
ξυπνά και ψέλνει προς το φως του παραδείσου.
Τέτοιο για μένα της αγάπης σου το κλέος
που δεν τ’ αλλάζω ούτε με σκήπτρο βασιλέως.¹

 

Τον Απρίλιο του 1593, λίγο πριν κλείσει τα είκοσι εννέα χρόνια του ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ έγραψε ένα αφηγηματικό ποίημα με τίτλο Αφροδίτη και Άδωνης. Το ποίημα γραμμένο σε αφηγηματική μορφή αποτελείτε από 1.194 στίχους είναι πολύ πλούσιο και οπωσδήποτε τολμηρό για την εποχή του, στηρίχτηκε δε στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου, αν και δεν τις πλησιάζει σε τολμηρότητα. Στο ποίημα υπάρχει μια αφιέρωση. Δηλαδή εδώ ο Σαίξπηρ μιλάει με τη δική του φωνή, χωρίς διαμεσολαβητή. Η αφιέρωση αυτή που έχει προκαλέσει τους μελετητές του και την εξετάσουν προσεκτικά έχει ως εξής:

Εντιμότατε, δεν ξέρω μήπως σας προσβάλλω αφιερώνοντας τους άτεχνους στίχους μου στην ευγένειά σας ή μήπως με επικρίνει ο κόσμος επειδή επέλεξα ένα τόσο ισχυρό στήριγμα για ένα τόσο ελαφρύ βάρος. Εάν ευαρεστηθεί στο ελάχιστο η Εντιμότητά σας, θα θεωρήσω τον εαυτό μου αντικείμενο μεγάλου επαίνου και υπόσχομαι να εκμεταλλευθώ κάθε στιγμή της ζωής μου μέχρι να σας τιμήσω με κάποιο σοβαρότερο εγχείρημα. Αλλά εάν το πρώτο αποκύημα της εμπνεύσεώς μου αποδειχθεί δύσμορφο, θα λυπηθώ που είχε ένα τέτοιο ευγενή νονό…

Όλο αυτό το σαιξπηρικό παραλήρημα διαχυτικότητας μη φανταστείτε ότι απευθυνόταν σε κάποιον αξιοσέβαστο ασπρομάλλη γέροντα, αλλά σε έναν ωχρό, λεπτοκαμωμένο και εξαιρετικά θηλυπρεπή νεαρό, δεκαεννέα μόλις ετών. Τον Χένρι Ρίζλι (Wriothesley), τρίτο Κόμη του Σαουθάμπτον και Βαρόνο του Τίτσφιλντ. Ο Κόμη του Σαουθάμπτον μεγάλωσε στην Αυλή. Ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν μόλις επτά ετών και ορίστηκε κηδεμόνας του ο Ουίλιαμ Σέσιλ, Λόρδος του Μπέργκλι, υπουργός Οικονομικών της βασίλισσας, δηλαδή στην ουσία πρωθυπουργός της. Ο Λόρδος Μπέργκλι φρόντισε με το παραπάνω για τη εκπαίδευση του Κόμη και όταν αυτός έκλεισε τα δεκαεφτά θέλησε να τον παντρέψει με την εγγονή του. Ο Σαουθάμπτον δεν ήθελε ούτε να ακούσει για γάμο και αναγκάστηκε μάλιστα να πληρώσει το αστρονομικό ποσό των 5.000 λιρών. Η αιτία είναι ότι στον Κόμη άρεσε η παρέα των ανδρών που αν και είχε ερωμένη στην Αυλή, όταν υπηρετούσε στην Ιρλανδία ως εκπρόσωπος του Θρόνου, έμενε με κάποιον άλλο αξιωματικό, που «τον αγκάλιαζε και έπαιζε μαζί του άσεμνα», σύμφωνα με δήλωση κάποιου παρατηρητή. Πέρα από τέτοιες μαρτυρίες πάντως, το σίγουρο είναι ότι το εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του Κόμη ήταν η εξαιρετική θηλυπρέπειά του. Ο προσωπογράφος Νικόλας Χίλιαρντ από τα χέρια του οποίου σώζεται μια μινιατούρα με πορτρέτο του Κόμη τον δείχνει με κυματιστές πυρρόξανθες μπούκλες ριγμένες στον αριστερό του ώμο, πράγμα πολύ παράξενο αν σκεφτούμε ότι την εποχή εκείνη οι άνδρες δεν είχαν τόσο μακριά μαλλιά, και βέβαια δεν τα χτένιζαν με τέτοια σαγηνευτική χάρη.

Την άνοιξη του 2002 τα πράγματα πήραν μια πιο ξεκάθαρη θέση όταν έγινε γνωστή η ταυτότητα ενός άλλου πορτρέτου του Σαουθάμπτον, που βρισκόταν σε μια έπαυλη στο Χάτσλαντς Παρκ του Σάρεϊ, και τον δείχνει ντυμένο γυναίκα, δηλαδή τραβεστί. Η πόζα του έχει εκπληκτική ομοιότητα με τον ωραίο νεαρό με το «γυναικείο πρόσωπο, ζωγραφισμένο από το χέρι της ίδιας της Φύσης», για τον οποίο ο Σαίξπηρ εκφράζεται με τόση τρυφερότητα και θαυμασμό στο Σονέτο 20. Η ημερομηνία που αποδίδεται στο πορτρέτο, 1590-1593, είναι ακριβώς η περίοδος κατά την οποία ο Σαίξπηρ παρακαλούσε τον Σαουθάμπτον να γίνει προστάτης του.

Το εκδοθέν από κάποιον μικρό οίκο βιβλίο με το ποίημα του Σαίξπηρ έγινε μεγάλη επιτυχία που ένας πιο γνωστός εκδότης, ο Τζον Χάρισον, εμφανίστηκε και αγόρασε τα δικαιώματα. Τον επόμενο χρόνο ο Χάρισον εξέδωσε ένα νέο ποίημα του Σαίξπηρ με τίτλο Ο βιασμός της Λουκρητίας, μια συνέχεια του προηγούμενου που βασιζόταν στα Fasti του Οβίδιου αποτελούμενο από 1.855 στίχους. Για δεύτερη φορά ο δημιουργός του αφιερώνει το ποίημα του με μια περίτεχνη αφιέρωση στον υπέρκομψο Κόμη:

Προς τον Εντιμότατο Χένρι Ρίζλι,

Κόμητα του Σαουθάμπτον και Βαρόνο του Τέτσφιλντ.

Η αγάπη που αφιερώνω στην ευγένειά σας δεν έχει τέλος κι αυτό το φυλλάδιο, που δεν έχει αρχή, είναι το –περιττό- άλλο της μισό. Την αποδοχή σας μου την εξασφαλίζει η εγγύηση για την αγαθή ας πρόθεση και όχι οι κακότεχνοι στίχοι μου. Ό,τι έχω κάνει σας ανήκει. Ό,τι πρόκειται να κάνω σας ανήκει. Είναι κομμάτι από ό,τι έχω και άρα αφιερωμένο σ’ εσάς. Αν άξιζα περισσότερο, καθήκον μου θα ήταν να φυτέψω καλύτερο σπόρο. Εντωμεταξύ όμως, όποια αξία έχω είναι υπόχρεη στην Ευγένειά σας, στην οποία εύχομαι μακροημέρευση και κάθε επιτυχία.

Στην υπηρεσία της Ευγένειάς σας,

Ουίλιαμ Σαίξπηρ

 

 
Πορτρέτο του Σαίξπηρ γνωστό και ως «Το πορτρέτο του Chandos».
Αν και από πολλούς αμφισβητείται ότι ο εικονιζόμενος είναι ο Σαίξπηρ.
National Portrait Gallery, Λονδίνο.

 

Για να είμαστε ακριβής πρέπει να πούμε ότι δεν ξέρομε τίποτα για τη σχέση του Σαίξπηρ με τον Σαουθάμπτον, ούτε καν αν είχαν συναντηθεί ποτέ, όπως δεν γνωρίζουμε αν άρεσαν τα ποιήματα στον Κόμη. Οι Ουέλς και Τέιλορ στην έκδοση των Απάντων του Σαίξπηρ λένε ότι: «η τρυφερότητα με την οποία μιλά γι’ αυτόν ο Σαίξπηρ στην αφιέρωση του ποιήματος Ο βιασμός της Λουκρητίας, υπονοεί σοβαρή προσωπική σχέση».

Τα Σονέτα πρέπει να γράφτηκαν την ίδια εποχή παρόλο που εκδόθηκαν ύστερα από δεκαπέντε χρόνια. Υπάρχει η υποψία ότι ο Σαουθάμπτον είναι ο ωραίος νέος με τον οποίο ο Σαίξπηρ μπορεί να είχε κάποια σχέση όπως ακριβώς την περιγράφει στα Σονέτα. Αλλά ας δούμε την ιστορία των Σονέτων.

Τα Σονέτα κυκλοφόρησαν ακριβώς στις 20 Μαΐου του 1906 σε ένα τόμο με τον τίτλο Τα ανέκδοτα μέχρι σήμερα σονέτα του Σαίξπηρ. Ο τόμος κόστιζε 5 πένες. Ως εκδότης εμφανιζόταν κάποιος Τόμας Θορπ, πράγμα παΣονέταράδοξο, γιατί δεν είχε ούτε τυπογραφείο ούτε βιβλιοπωλείο. Το που βρήκε τα Σονέτα αν είχε την άδεια του συγγραφέα για την έκδοση και τι σχέση μπορεί να είχε με τον Σαίξπηρ είναι ένα ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί και μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν αφού δεν υπάρχουν αρχεία που να μας πληροφορούν για το πώς αντέδρασε ο Σαίξπηρ σε αυτή την έκδοση των Σονέτων του.

Στην ουσία δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα για τα Σονέτα. Ούτε για ποιον γράφτηκαν, ούτε πότε ακριβώς γράφτηκαν, ούτε κάτω από ποιες ακριβώς συνθήκες εκδόθηκαν και κυρίως ούτε αν εμφανίζονται έστω και κατά προσέγγιση με τη σωστή σειρά.

Κατά την άποψη πολλών μελετητών του Σαίξπηρ, τα Σονέτα αποτελούν το αποκορύφωμα της δημιουργίας του Σαίξπηρ. Η καθηγήτρια του Χάρβαρντ Έλεν Βέντλερ στο βιβλίο της Η τέχνη των σονέτων του Σαίξπηρ, λέει: «Κανένας ποιητής δεν βρήκε ποτέ περισσότερες γλωσσικές μορφές για να καθρεφτίσει τις ανθρώπινες αντιδράσεις από τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ στα σονέτα του. Στα σπουδαιότερα σονέτα πετυχαίνει έναν αβίαστο συνδυασμό βάθους και φαντασίας και ευρηματικότητας στον χώρο της υψηλής τεχνικής… την πεμπτουσία της χάρης».

Πέρα από τις μελέτες, χωρίς αμφιβολία τα Σονέτα περιέχουν μερικούς από τους πιο διάσημους στίχους του. Το ασυνήθιστο σε αυτούς τους στίχους που χαρακτηρίζονται για την αμεσότητά τους και την ευθύτητά τους, είναι ότι το πρόσωπο που εξυμνούν δεν είναι γυναίκα αλλά άντρας. Έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον πολλών μελετητών του τούτο το γεγονός μια και ο Σαίξπηρ είναι αυτός που δημιούργησε στο διεθνές δραματικό ρεπερτόριο τις πιο τρυφερές και συγκινητικές στιγμές ετεροφυλόφιλου έρωτα, εδώ όμως, με τα Σονέτα, εμφανίζεται σαν τον μεγαλύτερο ομοερωτικό ποιητή στην ιστορία της αγγλικής λογοτεχνίας.

Το σονέτο ως ποιητικό είδος ήταν μια μόδα που κράτησε λίγο, παρόλο που είχε μεγάλη απήχηση. Πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία το 1591 με το έργο του Φίλιπ Σίντι Αστρόφιλος και Στέλλα, αλλά πριν το τέλος του 1609 το είδος ήταν ήδη ξεπερασμένο. Η σχετικά περιορισμένη εμπορική επιτυχία της κυκλοφορίας των Σονέτων του Σαίξπηρ, πιθανόν να βρίσκει εδώ τη εξήγησή της, παρόλο που τα δύο μεγάλα προαναφερθέντα ποιητικά του έργα γνώρισαν τεράστια επιτυχία. Με τα Σονέτα δεν συνέβη το ίδιο γι’ αυτό και εκδόθηκαν μόνο μια φορά ακόμα.

 

 

Το Σονέτο 29, από την πρώτη έκδοση του έργου το 1609

 

Στην πρώτη τους έκδοση τα 154 Σονέτα εμφανίζονται χωρισμένα ως αναφορά το φύλο του ατόμου που αναφέρονται σε δύο μέρη: από το 1 έως το 126 μιλούν για έναν –ή και περισσότερους- όμορφο άντρα που χαρακτηρίζεται κατά παράδοση «το ωραίο αγόρι» με τον οποίο ο ποιητής δείχνει να είναι πολύ και φανερά ερωτευμένος, και, από το 127 έως το 154 μιλούν για τη «μελαχρινή κυρία» αν και πουθενά δεν αποκαλείται έτσι από τον ποιητή. Η μελαχρινή κυρία του είναι άπιστη και προτιμά τον νεαρό που αποτελεί το αντικείμενο της λατρείας του ποιητή στα Σονέτα 1-126. Να συμπληρώσουμε ότι υπάρχει και κάποιο άγνωστο πρόσωπο που αναφέρεται συχνά ως «ο ανταγωνιστής ποιητής».

Επανερχόμενοι στους μελετητές του Σαίξπηρ να πούμε ότι πολλοί υποστηρίζουν ότι η έκδοση των Σονέτων προκάλεσε έκπληξη και φόβο στον ποιητή –φρίκη κατά τον Ου. Χ. Όντεν. Αν και τα σονέτα γενικά είναι ύμνοι αγάπης, τα Σονέτα του Σαίξπηρ βρίθουν από πικρία και απέχθεια για τον εαυτό του. Αρκετά από αυτά είναι εντυπωσιακά και απροκάλυπτα ομοερωτικά με αναφορές στο «αγαπημένο μου αγόρι», «αυτόν που διαφεντεύει το πάθος μου», «τον αφέντη της αγάπης μου», «εσύ δικός μου, εγώ δικός σου», και άλλες εξίσου τολμηρές αλλά ξεκάθαρες φράσεις. Την εποχή εκείνη το να απευθύνεται ένα ερωτικό ποίημα σε άτομο του ιδίου φίλου ήταν, αντίθετο προς την καθιερωμένη πρακτική. Με εξαίρεση τη συμπεριφορά του βασιλιά στην Αυλή, η ομοφυλοφιλία δεν ήταν επισήμως ανεκτή στην Αγγλία των Στιούαρτ και ο σοδομισμός επέσυρε, σύμφωνα με το νόμο τη θανατική ποινή, παρόλ’ αυτά οι καταγγελίες ήταν πολύ περιορισμένες που σημαίνει πως πρέπει να υπήρχε σιωπηρή ανοχή.

Η έκδοση των Σονέτων συνοδευόταν από μια αφιέρωση που πολύ έχει απασχολήσει τους μελετητές. Η αφιέρωση έλεγε: «Αυτός που αναλαμβάνει αυτό το ριψοκίνδυνο εγχείρημα και εύχεται να έχει επιτυχία, παρουσιάζοντας τα σονέτα που ακολουθούν, εύχεται στο μοναδικό άτομο που τα ενέπνευσε κ. W.H. κάθε ευτυχία και την αιωνιότητα που υπόσχεται ο αθάνατος ποιητής μας». Υπογραφή Τ.Τ. που εύλογο είναι να υποθέσουμε πως πρόκειται για τον εκδότη Τόμας Θορπ (Thomas Thorpe). Αλλά ποιός είναι ο μυστηριώδεις «κ. W.H.». Οι υποψήφιοι είναι αρκετοί: αρχικά ο Χένρι Ρίζλι (Henry Wriothesley), με τα αρχικά του βεβαίως αντεστραμμένα, χωρίς να μπορούν να δοθούν πιστικιές εξηγήσεις γι’ αυτό. Ένας άλλος είναι ο Ουίλιαμ Χέρμπερτ (William Herbert) τρίτος κόμης του Πέμποουκ, του οποίου τα αρχικά έχουν τουλάχιστον τη σωστή σειρά και γνωρίζουμε πως είχε κάποια σχέση με τον Σαίξπηρ. Μια άλλη λιγότερο πιστευτή εκδοχή είναι αυτή που αναφέρεται στον χαρτοπώλη Ουίλιαμ Χολ (William Hall) ο οποίος ειδικευόταν, όπως και ο Θορπ, στην έκδοση κειμένων για τα οποία δεν είχε πάρει έγκριση από τους δημιουργούς τους.

Ένα άλλο θέμα είναι σε ποιόν αναφέρεται η έκφραση «μοναδικό παραλήπτη». Είναι το άτομο που τα ενέπνευσε ή κάποιο άτομο που είχε σχέση με την παραγωγή του κειμένου; Όπως προαναφέραμε, δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ο Σαίξπηρ έγραψε τα Σονέτα, αλλά περιέλαβε σονέτα και στο Αγάπης αγώνας άγονος, ένα από τα πρώτα του έργα σύμφωνα με τους ειδικούς, αλλά και στο Ρωμαίος και Ιουλιέτα, όπου ένας διάλογος μεταξύ των εραστών αποδίδεται κατά ιδιοφυή τρόπο με μορφή σονέτου και μάλιστα πολύ συγκινητικά. Επομένως ως είδος ποιητικής έκφρασης το σονέτο ήταν στο μυαλό του από την αρχή ή τα μέσα της δεκαετίας του 1590, δηλαδή από την εποχή που είχε σχέση –αν είχε- με τον Κόμη του Σαουθάμπτον. Πάντως η χρονολόγηση των Σονέτων είναι εξαιρετικά περίπλοκη υπόθεση και έχει προκαλέσει πραγματικό πονοκέφαλο στους μελετητές όπως πονοκέφαλο έχει προκαλέσει και το γεγονός ότι πολλά κενά έχουμε για μεγάλα χρονικά διαστήματα της ζωής του ποιητή που αφήνουν περιθώρια για εικασίες. Να σκεφτεί κανείς ότι ακόμα και το πορτρέτο του Σαίξπηρ –η εικόνα δηλαδή που έχουμε γι’ αυτόν ως πρόσωπο- αμφισβητείται.

 

   
Ben Affleck και Joseph Fiennes στην ταινία Ερωτευμένος Σαίξπηρ 
(Shakespeare in Love, 1998) του John Madden.
Μια ταινία που δεν ξέφυγε από την πεπατημένη αντίληψη για την ερωτική ζωή του Σαίξπηρ.

 

Το θέμα της σεξουαλικότητας του Σαίξπηρ από την εποχή τους ακόμα δημιουργεί προβλήματα για τους θαυμαστές του και όχι μόνο. Κάποτε ένας εκδότη των Σονέτων «έλυσε» το πρόβλημα μετατρέποντας όλες τις αντωνυμίες αρσενικού γένους σε θηλυκού… Όπως μπορούμε εύκολα να φανταστούμε, το θέμα βασάνισε περισσότερο από όλους τους βικτοριανούς. Πολλοί εμφάνισαν επίμονη άρνηση και έπεισαν τον εαυτό τους ότι τα Σονέτα ήταν απλώς «ποιητικές ασκήσεις» ή «δοκιμές επαγγελματικής δεξιοτεχνίας». Το τι φαντάστηκαν και σκαρφίστηκαν για να αποφύγουν να σκέφτονται το αυταπόδεικτο είναι θέμα διατριβής. Ο βιογράφος π.χ. του Σαίξπηρ Σίντι Λι, λέει ότι ο Σαίξπηρ έγραφε με διαφορετικές φωνές οπότε κάθε αναφορά του ποιητή των Σονέτων στην επιθυμία του να χαϊδέψει ένα άντρα σήμαινε ότι ο Σαίξπηρ έγραφε με γυναικεία φωνή και αυτό είναι απόδειξη της ιδιοφυΐας και ευελιξίας του. Προχωράει μάλιστα κάνοντας αναφορά στις «υγιείς ανδρικές φιλίες» του ποιητή για να καταλήξει ότι οιαδήποτε εναλλακτική ερμηνεία σπιλώνει το όνομα του ποιητή και δεν αξίζει ούτε να συζητηθεί. Τέτοιες απόψεις βέβαια δεν πρέπει να μας προξενούν έκπληξη αφού στην πουριτανική Αγγλία περισσεύουν και το θέμα είναι ότι δεν ξεκινούν από κάποια βαθιά έρευνα που τις αποδεικνύει, αλλά από την ομοφοβία των γραφόντων.

Τα Σονέτα είναι ένα τεράστιο έργο που πρέπει να απασχόλησαν τον Σαίξπηρ για χρόνια ολόκληρα. Το χαρακτηριστικό των Σονέτων είναι θα λέγαμε, ότι ενώ είναι αφοπλιστικά εξομολογητικά παράλληλα είναι και τόσο δυσερμήνευτα. Ερμηνείες έχουν γίνει και θα γίνουν και στο μέλλον πολλές, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα πάρουμε ποτέ οριστική απάντηση στα ερωτήματά μας. Το να προσπαθεί κανείς να ανιχνεύσει βιογραφικά στοιχεία στα σονέτα είναι μάλλον μάταιη υπόθεση, αφού δεν ξέρουμε ούτε καν αν απευθύνονται στο ίδιο πρόσωπο αλλά και αν συνδέονται μόνο και μόνο επειδή εκδόθηκαν για πρώτη φορά με αυτή τη σειρά. Ποτέ δεν θα είμαστε σίγουροι και ίσως δεν χρειάζεται να μάθουμε, αφού, η γνώση δε θα προσθέσει τίποτα παραπάνω στην αισθητική απόλαυση των Σονέτων. Επιπλέον με τη συνεχή μάταιη αναζήτηση, δημιουργείται η ψευδαίσθηση πως αν εντοπίσουμε με επιτυχία και πέραν πάσης αμφιβολίας το Ωραίο Αγόρι, τη Μελαχρινή Κυρία, και τον Ανταγωνιστή Ποιητή, αυτό θα μας διαφωτίσει κατά κάποιο τρόπο να καταλάβουμε καλύτερα αυτό το έργο, πράγμα που δεν είναι αληθές. Το μόνο σίγουρο είναι ότι, για να γραφτούν τα Σονέτα θα υπήρχε λόγος, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι δεν απευθύνονται σε κάποιον συγκεκριμένα, δείχνουν ξεκάθαρα την βαθιά εκτίμηση και πίστη του Σαίξπηρ σε τέτοιες μορφές έρωτα, με άλλα λόγια, ο ποιητής καταλάβαινε, πίστευε και ένοιωθε μια βαθιά εκτίμηση στα αισθήματα των ομοφυλόφιλων, και αυτό είναι κάτι που κανένας μελετητής δεν μπορεί να παραβλέψει ή να αγνοήσει.

 

 

Στην Ελλάδα, τα Σονέτα έχουν κυκλοφορήσει στις παρακάτω μεταφράσεις:

• Τα σονέτα, μτφρ. Βασίλη Ρώτα, εισαγωγή Βασίλης Ρώτας και Βούλα Δαμιανάκου, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1978.
• 25 Σονέτα, μτφρ. Διονύσης Καψάλης, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2009.
• Σονέτα, μτφρ. Χριστίνα Μπάμπου-Παγκουρέλη, εκδόσεις Ανεμοδείκτης- Ροδινού Μαριάννα, Αθήνα 2005.
• Σονέτα, μτφρ. Στυλιανός Αλεξίου, εκδόσεις στιγμή, Αθήνα 1998.
  

 

Πηγές και σημειώσεις

---

1. Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, 25 Σονέτα, μτφρ. Διονύσης Καψάλης, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 1998.

Για τη συγγραφή του κειμένου αντλήθηκαν στοιχεία από τις εξής πηγές: Μπιλ Μπραϊσον Σαίξπηρ, όλη η αλήθεια για τη ζωή του, μτφρ. Ελένη Βαχλιώτη, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2009. Παγκόσμιος ιστορία του πολιτισμού Will & Ariel Durant. Το μυστικό του Σαίξπηρ Martin Lings. Ανθρωποι των θαυμάτων, Αντώνης Αντωνιάδης. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς. Ο Σαίξπηρ και η εποχή του, Louis B. Wright.

 

The Myth of Hyacinth in the Arts

Ο φτερωτός Ζέφυρος, θεότητα του δυτικού ανέμου απαγάγει τον Υάκινθο.
Ερωτευμένος μαζί του, κρατά σφιχτά το παλληκάρι στην αγκαλιά του.
Εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας. Γύρω στο 490 π.Χ. Βοστόνη, Museum of Fine Arts.

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΥΑΚΙΝΘΟΥ ΣΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ

 

Αντί προλόγου

Περὶ Ὑακίνθου διήγημα

Ὑάκινθος Ἀμυκλαῖον ἦν μειράκιον καὶ καλόν· εἰς τοῦτον εἶδε μὲν ὁ Ἀπόλλων, εἶδε δὲ καὶ ὁ Ζέφυρος· καὶ ἄμφω κατείχοντο τῇ μορφῇ, καὶ φιλότιμος ἦν ἀφ' ὧν εἶχεν ἑκάτερος. ἐτόξευε μὲν ὁ Ἀπόλλων, ἔπνει δὲ ὁ Ζέφυρος· μέλη μὲν ἦν τὰ παρ ἐκείνου καὶ ἡδονή, φόβος δὲ τὰ παρὰ τούτου καὶ ταραχή. ῥέπει πρὸς τὸν δαίμονα τὸ μειράκιον, καὶ Ζέφυρον ὑπὸ ζηλοτυπίας ὁπλίζει πρὸς πόλεμον. μετὰ ταῦτα ἦν γυμνασία τῷ μειρακίῳ καὶ τιμωρία παρὰ Ζεφύρου δίσκος ἦν ὁ πρὸς τὴν ἀναίρεσιν ἐκείνου διακονήσας, ὑπὸ τούτου μὲν ἀφεθείς, ὑπ' ἐκείνου δὲ ἐνεχθείς. καὶ ὁ μὲν ἐτεθνήκει, τὴν Γῆν δὲ οὐκ ἦν ἔρημον ὑπομνήματος ἀφεῖναι τὴν συμφοράν, ἀλλὰ τὸ ἄνθος ἀντὶ τοῦ μειρακίου γίνεται καὶ τοὔνομα δέχεται. λέγουσι δ' ὅτι καὶ τῆς προσηγορίας ἐν φύλλοις ἐπιγέγραπται τὸ προοίμιον.¹

 

Jean Broc (1771-1850). Απόλλων και Υάκινθος
 

 

Ο μύθος του Υάκινθου

Αναμφισβήτητα, η Ελλάδα είναι η χώρα που διαθέτει τον μεγαλύτερο μυθολογικό πλούτο από οποιαδήποτε άλλη χώρα τούτου του κόσμου. Αυτό όμως που κάνει ξεχωριστή την Ελληνική Μυθολογία δεν είναι μόνο ο πλούτος της ή η ποικιλία της, αλλά η αλήθεια της. Ναι η αλήθεια της. Αυτό ακριβώς μας λέει και ο Κορνήλιος Καστοριάδης:² «Γι΄ αυτό και θα μπορούσε κανείς να πει κανείς ότι υπάρχουν πολλές και ωραίες μυθολογίες, μία όμως είναι αληθινή: η αρχαία ελληνική. Αληθινή με την έννοια ότι όλοι οι μύθοι της έχουν ένα σημασιακό υπόβαθρο, μέσα στο οποίο κατοπτρίζεται η ίδια μας η ζωή και κάθε ανθρώπινη ζωή».

Όλα τούτα τα αναφέρουμε όχι για να φορέσουμε για μια ακόμα φορά τ' αρχαία μας τα λούσα, όπως λέει και ο ποιητής, αλλά γιατί η Ελληνική Μυθολογία ενέπνευσε για δεκαετίες συγγραφείς και καλλιτέχνες από όλες τις χώρες. Αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες πνευματικές καταβολές του Ευρωπαϊκού αλλά και του παγκόσμιου πολιτισμού. Ήταν και συνεχίζει να είναι σε μεγάλο βαθμό η μήτρα τους.

Σύμφωνα λοιπόν με την Ελληνική Μυθολογία³, η Μούσα Κλειώ ειρωνεύτηκε την Αφροδίτη για τον έρωτά της για τον Άδωνη. Η θεά θύμωσε την καταράστηκε και την έκανε να γεννήσει τον Υάκινθο, που έγινε ερωμένος του Θαμύρη, του πρώτου στο ανθρώπινο γένος εραστή αγοριών. Πατέρας του Υάκινθου ήταν ο βασιλιάς της Σπάρτης Πιέρος και μητέρα του, όπως είπαμε, η Μούσα Κλειώ. Ήταν ο μικρότερος γιος του Σπαρτιάτη βασιλιά. Άλλη παράδοση λέει ότι ήταν απόγονος του Δία και της Ταϋγέτης, άλλη ότι ήταν γιος του Αμύκλα και της Διομήδης και, τέλος, άλλη του Πιέρου και της νύμφης Κλειώς. Πάντως σε αυτό που συμφωνούν οι πηγές είναι ότι ο Υάκινθος ζούσε στις Αμύκλες της Λακωνίας.

Ο Λουκιανός⁴ δεν διστάζει να μας μεταφέρει την παράδοση του καιρού του, περιγράφοντας τον Υάκινθο σαν έναν από τους πιο ωραίους άντρες της εποχής του. Νέος λοιπόν έκπαγλου καλλονής ο Υάκινθος, δεν άργησε να γίνει περιζήτητος ανάμεσα σε θνητούς και αθάνατους. Ο Ζέφυρος, θεότητα του δυτικού άνεμου, ήταν ένας από του θεούς που ερωτεύτηκε τον Υάκινθο. Αλλά τον Υάκινθο ερωτεύτηκε παράφορα και ο θεός Απόλλων και ο μικρός Υάκινθος με τη σειρά του ανταποκρίθηκε στα αισθήματα του θεού. Έτσι ο Απόλλωνας κατέβαινε συχνά στις όχθες του Ευρώτα, κυνηγούσε μαζί του και τον εξασκούσε στην τοξοβολία, στο πέταγμα του δίσκου, αλλά και στη λύρα. Αλλά όχι μόνο αυτό. Ερωτευμένος με τον νέο, ο Απόλλωνας δε θα διστάσει να του διδάξει πράγματα που οι άνθρωποι ως τότε δε γνώριζαν, όπως, τη μαντική, και την πάλη. 

Μια μέρα όμως εκεί που ο Απόλλωνας πετούσε το δίσκο, και ο Υάκινθος τον έπιανε με τα χέρια του και τον έφερνε πίσω στον αγαπημένο του ή περίμενε να πέσει κάτω και έτρεχε τον έπιανε και τον έφερνε ξανά στο θεό, ο αντίζηλος του Απόλλωνα Ζέφυρος, περίμενε τη στιγμή που ο θεός δεν θα προσέχει τον Υάκινθο που έτρεχε να πιάσει το δίσκο. Και πράγματι καθώς ο Απόλλωνας πέταξε το δίσκο ψηλά ο Υάκινθος έτρεξε να τον πιάσει, σε μια στιγμή χάθηκε στο βάθος από τα μάτια του Απόλλωνα, τότε ο Ζέφυρος φύσηξε και έστρεψε το δίσκο να πέσει στο πρόσωπο του Υάκινθου τραυματίζοντάς τον θανάσιμα. Ο Απόλλωνας βρήκε τον αγαπημένο του να ψυχορραγεί και το χώμα τριγύρω ποτισμένο από το αίμα του νέου. Δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα παρά να τον πάρει στην αγκαλιά του ώσπου να ξεψυχήσει. Στη συνέχεια έσκαψε με τα ίδια του τα χέρια και έθαψε το σώμα του αγαπημένου, αλλά θέλησε να τον κρατήσει για πάντα κοντά του.

Έτσι από το αίμα του νέου, με τη θέληση του θεού, φύτρωσε γύρω από τον τάφο ένα λουλούδι που πήρε το ίδιο όνομα με το νέο, Υάκινθος. Λέγεται μάλιστα ότι στο ευωδιαστό αυτό λουλούδι, -στα πέταλά του- έχει τα δύο πρώτα γράμματα του ονόματος του Υάκινθου, δηλαδή, «ΥΑ». Μέχρι σήμερα το φυτό αυτό ονομάζεται έτσι, πολλοί βέβαια το λένε και ζουμπούλι. Άλλοι υποστηρίζουν πως πάνω στο άνθος διέκριναν την λέξη «Αι», που δεν ήταν τίποτα άλλο, από την αποτύπωση της θρηνητικής κραυγής του θεού. Το άνθος αυτό είχε στον αρχαίο κόσμο μια συμβολική, ή ακόμα και μαγική χρήση. Πολλοί μελετητές συγκλίνουν στην άποψη πως το άνθος του υάκινθου ήταν σύμβολο και εκφραστικό της εφηβείας. Ο Πλίνιος⁵ και ο Διοσκουρίδης⁶ μάλιστα, αναφέρουν πως το χρησιμοποιούσαν έμποροι δούλων για να καθυστερήσουν την ενήβωση των αγοριών.

Υπάρχουν φυσικά και άλλες εκδοχές για το θάνατο του Υάκινθου. Μια από αυτές λέει ότι δεν ήταν ο Ζέφυρος αλλά ο Βορέας. Οι λόγοι όμως παραμένουν οι ίδιοι, δηλαδή η ερωτική αντιζηλία, που αφού δεν μπορούσε να στραφεί να κάνει κακό στον Απόλλωνα, το έκανε στον Υάκινθο για να στεναχωρήσουν το θεό. Ο Οβίδιος στο έργο του Μεταμορφώσεις⁷ περιγράφει το θάνατο και τη μεταμόρφωση του Υάκινθου σε άνθος:

«....Τοιούτον
διαμνημονευμένων τῷ στόματι τοῦ Ἀπόλλωνος,
ἰδοὺ τὸ αἶμα, ὃ χυθὲν κατὰ γῆς τὴν πόαν ἐπέ-
χρωσεν, ἔληξε μὲν αἷμα γε εἶναι, Τυρίας δὲ κογ-
χύλης τηλαυγέστερον ἄνθος ἀνέσχε καὶ μορφὴν δέ-
χεται ἣν καὶ τὰ κρίνα, εἰ μὴ τοὺτοις μὲν πορφυ-
ροῦν ἦν τὸ χρῶμα, λευκὸν δὲ ἐκεὶνοις. Ἀλλ' οὐκ
ἀπέχρησε τοῦτο τῷ Φοίβῳ· αὐτὸς γὰρ αὐτόχειρ
τῆς τιμῆς γίνεται, αὐτὸς τοὺς οἰκείους στεναγμοὺς
τοῖς φύλλοις ἐπέγραψε, καὶ αἶ αἶ τὸ ἄνθος ἔχει δὴ
γεγγραμένον καὶ γράμματα ἐν αὐτῷ διῆκται θα-
νάσιμα. Ἀμέλει γοῦν οὐ πρὸς αἰσχύνης τῆ Σπάρτη
γίγνεται τὸ προενέγκεῖν τὸν Ὑάκινθον· καὶ ἐς τό-
δε γὰρ τοῦ αἰῶνος αἰ τιμαί διαρκοῦσι, καὶ τελού-
μενα τὰ Ὑακίνθια τῷ τῶν προγόνων ἔθει έτησίως
ἐπάνεισιν ἐξῃρημένη πομπῆ». 
 

 

Benjamin West (1738-1820). Ο θάνατος του Υάκινθος, 1771.

Swathmore College, Φιλαδέλφεια. (Πηγή)

 

Τα Υακίνθια

Τα Υακίνθια ή Ὑακινθία, ήταν μια από τις σπουδαιότερες, αν όχι η σπουδαιότερη γιορτή των Λακώνων, που γίνονταν κάθε χρόνο στη Σπάρτη. Οι γιορτή τελούνταν στο τέλος της άνοιξης, υπολογίζεται από τους ειδικούς περίπου στις αρχές Ιουνίου, και περιλάμβανε νηστεία, χοές στον τάφο του Υάκινθου, πομπή αποτελούμενη από όλο το λαό που μετέφεραν το νέο χιτώνα του θεού από τη Σπάρτη στις Αμύκλες, αλλά και θυσίες που κατέληγαν σε φαγοπότι και γλέντι. Τις γιορτές των Υακινθίων περιγράφει και ο Αθηναίος στους Δειπνοσοφιστές.⁸

Για την ύπαρξη του τάφου του Υάκινθου και για τις γιορτές μας βεβαιώνει και ο περιηγητής Παυσανίας⁹ που λέει ότι βρισκόταν κάτω από τον ναό του Αμυκλαίου Απόλλωνα (καὶ Ὑακίνθου μνῆμά ἐστιν ἐν Ἀμύκλαις ὑπὸ τὸ ἄγαλμα τοῦ Ἀπόλλωνος). Επίσης αναφέρει ότι στο ναό του Υάκινθου στις Αμύκλες της Λακωνίας, στο βωμό του ναού, εικονίζονταν οι Μοίρες μαζί με τη Δήμητρα την Κόρη, τον Πλούτωνα και τις Ώρες. Να αναφέρουμε επίσης ότι ο Ευριπίδης στο έργο του Ελένη (1469-1474) αναφέρει τα Υακίνθια αλλά κάνει και μια σύντομη αναφορά στο μύθο:

« ...ἤ κώμοις Ὑακίνθου

νύχιον ἐς εὐφροσύναν,

ὅν ἐξαμιλλησάμενος

τροχῶ τέρμονα δίσκου

ἔκανε Φοῖβος τᾶ Λακαί-

νᾳ γᾷ βούθητον ἁμέραν

«(…Στα χαρούμενα νυχτερινά πανηγύρια) του Υάκινθου,
που κάποτε ο Απόλλων πάνω στο αγώνισμα με δίσκο
τον σκότωσε χωρίς να το θέλει κι από τότε

όρισε γιορτές στη Λακωνία
με θυσίες βοδιών εκείνη την ημέρα»).¹⁰

Επιπλέον οφείλουμε αναφορά στις γιορτές (τα Fακίνθια) που γίνονταν στην κρητική Τύλισο, αν και δεν μας είναι γνωστός ο τρόπος που γιορτάζονταν εκεί ο Υάκινθος. Επίσης δεν ξέρουμε αν η πόλη Αμύκλαιον της Κρήτης, που βρίσκονταν στον κάμπο της Μεσαράς, πολύ κοντά στη σημερινή Φαιστό, έχει κάποια σχέση με της Λακωνικές Αμύκλες και κατ' επέκταση με τον μύθο του Υάκινθου.

Αξίζει, τέλος να αναφέρουμε ότι, στα ρωμαϊκά χρόνια καθιερώνεται κοινός μήνας για όλες τις κρητικές πόλεις, ο Υακίνθιος, που είχε τριάντα μέρες και άρχιζε στις 24 Μαΐου, σύμφωνα με το δικό μας ημερολόγιο. Είναι πολύ πιθανόν κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα, οι Κρητικοί να εόρταζαν κάποια αντίστοιχη με τον Αμυκλαίο Υάκινθο της Σπάρτης γιορτή, που είχε να κάνει με την βλάστηση και την καρποφορία. Και παρουσιάζει ενδιαφέρον, μια και υπάρχει εκδοχή πως την πόλη της Γόρτυνας στην Κρήτη την ίδρυσαν στασιαστές κάτοικοι των Λακεδαιμόνιων Αμυκλών.

Alexander Kiselev (1838-1911). Ο θάνατος του Υάκινθου, 1884. (Πηγή)

 

Ο μύθος του Υάκινθου στις τέχνες

Όπως ήταν φυσικό ο μύθος του Υάκινθου δεν άργησε να τροφοδοτήσει τις τέχνες και έγινε πολύ γρήγορα δημοφιλές θέμα τόσο στην ποίηση όσο και στη ζωγραφική. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα¹¹ αναφέρει: «λωτόν τ' ἐρσήεντα ἠδὲ κρόκον ἠδ' ὑάκινθον».

Αλλά και στον Ομηρικό ύμνο Εἲς Δημήτραν υπάρχει αναφορά για τον Υάκινθο, αφού στο Νύσιον πεδίον, η Περσεφόνη λίγο πριν την αρπάξει ο Πλούτωνας, συλλέγει με τις νεαρές φίλες της άνθη, μεταξύ αυτών και υάκινθους:

«ἄνθεά τ’ αἰνυμένην, ῥόδα καὶ κρόκον ἠδ’ ἴα καλὰ

λειμῶν' ἂμ μαλακὸν καὶ ἀγγαλίδας ἠδ’ ὑάκινθον

νάρκισσον θ’ ὃν φῦσε δόλον καλυκώπιδι κούρη

Γαῖα Διὸς βουλῆσι χαριζομένη Πολυδέκτη»¹²

(«δρέποντας ρόδα, κρόκους κι άνθη κι όμορφους μενεξέδες
στο τρυφερό λειμώνα, σπαθόχορτα και υάκινθο

και νάρκισσο που ως δόλωμα τον βλάστησε για το κορίτσι

το ροδαλόμορφο η Γή με βούληση του Δία χάρη του πολυδέκτη»).

Στα νεότερα χρόνια ο μύθος του Υακίνθου διαπερνά όλες τις τέχνες, με κύριο εκπρόσωπο τη ζωγραφική. Ο Μότσαρτ, το 1767, σε ηλικία 11 ετών θα συνθέσει την όπερα Απόλλων και Υάκινθος (Apollo et Hyacinthus), που αποτελείτε από τρεις πράξεις. Το λιμπρέτο της όπερας έγραψε ο Ρούφινους Βιντλ και βασίζεται στον ελληνικό μύθο του Απόλλωνα με τον Υάκινθο όπως αυτός περιγράφεται στο βιβλίο του Οβιδίου Μεταμορφώσεις. Η παγκόσμια πρώτη της όπερας δόθηκε στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου του Σάλτσμπουργκ στις 13 Μαΐου 1767. Η υπόθεση της όπερας δεν παρεκκλίνει του ελληνικού μύθου όπως τον γνωρίζουμε. Ο Υάκινθος παρουσιάζεται βέβαια ως πριγκηπόπουλο, γιος του βασιλιά της Σπάρτης Οιβάλου και αδελφός της Μελίας.

Τώρα, για κάποιον Άγιο Υάκινθο που μας τον παρουσιάζουν ως προστάτη των ερωτευμένων ζευγαριών -εννοείται των ετεροφυλόφιλων- και για μια νεότερη λατρεία αυτού του άγιου -στις 3 Ιουλίου, αν θυμόμαστε καλά- δεν αξίζει τον κόπο να ασχοληθούμε, αφού φαντάζει τουλάχιστον σαχλό και ανόητο το γεγονός του εκχριστιανισμού ενός σπουδαίου Ελληνικού Μύθου, που τόση τροφή έδωσε στις τέχνες, αλλά και έγινε το σημασιακό υπόβαθρο όπου μπορεί να καθρεφτιστεί η ίδια η ζωή μας.

Παρουσιάζουμε εδώ μια επιλογή έργων σπουδαίων καλλιτεχνών, με θέμα τον ελληνικό τούτο μύθο που ως τις μέρες μας δεν έπαψε να αποτελεί πηγή έμπνευσης. Όπου μας ήταν γνωστά, οι δημιουργοί, τα πνευματικά δικαιώματα, οι διαστάσεις, το υλικό και οι κάτοχοι των έργων αναφέρονται, όπως αναφέρονται και οι πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν. Αν κάποιος κάτοχός πνευματικού δικαιώματος ή συλλέκτης θέλει να αναφερθεί το όνομά του ή να αφαιρεθεί το έργο να επικοινωνήσει μαζί μας και αυτό θα γίνει άμεσα.

 

Πηγές και σημειώσεις

---

1. ΠΑΛΑΙΦΑΤΟΥ, Περί απίστων

2. Κορνήλιος Καστοριάδης, Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα. Εκδόσεις, Ύψιλον, Αθήνα 1999.

3. Ελληνική Μυθολογία τομ. 2,3, υπό την γενική εποπτεία Ι.Θ. Κακριδή, Εκδοτική Αθηνών.

4. Λουκιανός, Θεών διάλογοι, 14,1

5. Πλίνιος, 11,170

6. Διοσκουρίδης, 4,62,

7. Οβίδιος, Μεταμορφώσεις (βιβλίο δέκατο, στχ. 210- 220), μτφρ. Μάξιμος Μοναχός ο Πλανούδης, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2002.

8. Πολυκράτης, φησί, ἐν τοῖς Λακωνικοῖς ἱστορεῖ ὅτι τὴν μὲν τῶν Ὑακινθίων θυσίαν οἱ Λάκωνες ἐπὶ τρεῖς ἡμέρας συντελοῦσι καὶ διὰ τὸ πένθος τὸ γινόμενον περὶ τὸν Ὑάκινθον οὔτε στεφανοῦνται ἐπὶ τοῖς δείπνοις οὔτε ἄρτον εἰσφέρουσιν οὔτε ἄλλα πέμματα καὶ τὰ τούτοις ἀκόλουθα διδόασι καὶ τὸν εἰς τὸν θεὸν παιᾶνα οὐκ ᾄδουσιν οὐδ' ἄλλο τι τοιοῦτον εἰσάγουσιν οὐδὲν καθάπερ ἐν ταῖς ἄλλαις θυσίαις ποιοῦσιν, ἀλλὰ μετ' εὐταξίας πολλῆς δειπνήσαντες ἀπέρχονται, τῇ δὲ μέσῃ τῶν τριῶν ἡμερῶν γίνεται θέα ποικίλη καὶ πανήγυρις ἀξιόλογος καὶ μεγάλη: παῖδές τε γὰρ κιθαρίζουσιν ἐν χιτῶσιν ἀνεζωσμένοις καὶ πρὸς αὐλὸν ᾄδοντες πάσας ἅμα τῷ πλήκτρῳ τὰς χορδὰς ἐπιτρέχοντες ἐν ῤυθμῷ μὲν ἀναπαίστῳ, μετ' ὀξέος δὲ τόνου τὸν θεὸν ᾄδουσιν ἄλλοι δ' ἐφ' ἵππων κεκοσμημένων τὸ θέατρον διεξέρχονται: χοροί τε νεανίσκων παμπληθεῖς εἰσέρχονται καὶ τῶν ἐπιχωρίων τινὰ ποιημάτων ᾄδουσιν, ὀρχησταί τε ἐν τούτοις ἀναμεμιγμένοι τὴν κίνησιν ἀρχαικὴν ὑπὸ τὸν αὐλὸν καὶ τὴν ᾠδὴν ποιοῦνται, τῶν δὲ παρθένων αἱ μὲν ἐπὶ κανάθρων φέρονται πολυτελῶς κατεσκευασμένων , αἱ δ' ἐφ' ἁμίλλαις ἁρμάτων ἐζευγμένων πομπεύουσιν, ἅπασα δ' ἐν κινήσει καὶ χαρᾷ τῆς θεωρίας ἡ πόλις καθέστηκεν. ἱερεῖά τε παμπληθῆ θύουσι τὴν ἡμέραν ταύτην καὶ δειπνίζουσιν οἱ πολῖται πάντας τοὺς γνωρίμους καὶ τοὺς δούλους τοὺς ἰδίους: οὐδεὶς δ' ἀπολείπει τὴν θυσίαν, ἀλλὰ κενοῦσθαι συμβαίνει τὴν πόλιν πρὸς τὴν θέαν. τῆς δὲ κοπίδος μνημονεύει καὶ Ἀριστοφάνης ἢ Φιλύλλιος ἐν ταῖς Πόλεσιν, Ἐπίλυκός τε ἐν Κωραλίσκῳ λέγων οὕτως: ποττὰν κοπίδ', οἰῶ, σώμαι ἐν Ἀμυκλαῖον παρ' Ἀπέλλω, εἷ βάρακες πολλαὶ κἄρτοι.

9. Παυσανίας, (Λακωνικά 3, 19, 4)

10. Ευριπίδης. (Ελένη, 1469-1474)

11. Ομηρος, Ιλιάδα (Ξ, 347-8)

12. Όμηρος, Εἲς Δημήτραν

 

Alexander Andrejewitsch Iwanow (1806-1858).

Απόλλωνας, Υάκινθος και Κυπάρισσος τραγουδούν και παίζουν μουσική, 1834. (Πηγή)

Nicolas-René Jollain. Ο θάνατος του Υάκινθου, 1769. (Πηγή)

Ο θάνατος του Υάκινθου. Χαρακτικό του 1677. © Φωτό Maicar Förlag – GML

Ο θάνατος του Υάκινθου. (Πηγή)

Andrea Appiani (1754-1817), Απόλλωνας και Υάκινθος 
Από το βιβλίο: Albert Moll, Handbuch der Sexualwissenschaften
εκδόσεις Von F.C. Vogel, Λειψία. Φωτογραφία του Stefano Bolognini.

Απόλλωνας και Υάκινθος. (Πηγή)

Giovanni Tiepolo (1696-1770). Ο θάνατος του Υάκινθου. (Πηγή)

Ιταλική Σχολή του Καραβάτζιο, 
Ο θάνατος του Υάκινθου, 17ος αιώνας (Πηγή)

Jean Broc (1771-1850). Ο θάνατος του Υάκινθου. (Πηγή)

Merry-Joseph Blondel (1781-1853). Ο θάνατος του Υάκινθου, 1830. (Πηγή)

Απόλλωνας και Υάκινθος. (Πηγή)

Helen Stratton (1867–1961). Ζέφυρος και Υάκινθος, 1915. (Πηγή)

Todd Yeager. Απόλλωνας και Υάκινθος, 2011. (Πηγή)

GregStevens, Απόλλωνας και Υάκινθος, (Πηγή)

ArtiMarkZ, Υάκινθος, 2010. (Πηγή)

Υάκινθος και Απόλλωνας. (Πηγή)

Απόλλωνας και Υάκινθος. (Πηγή)

Ο μύθος του Απόλλωνα και του Υάκινθου. (Πηγή)

Υάκινθος. (Πηγή)