Δευτέρα 9 Φεβρουαρίου 2015

Konrad Helbig (1917-1986), a tribute

Konrad Helbig (1917-1986), αφιέρωμα

Προλεγόμενα

Για τον φωτογράφο και ιστορικό τέχνη Konrad Helbig (1917-1986) δεν θα βρείτε απολύτως τίποτα γραμμένο στα ελληνικά. Και όμως, μεγάλο μέρος του φωτογραφικού έργου του Helbig είναι αφιερωμένο στην Ελλάδα. Σκόρπια ίσως συναντήσετε σε κάποιο blog μια φωτογραφία του που παρουσιάζει την εικόνα των ελληνικών νησιών του Αιγαίου στις δεκαετίες του ’50 και ’60. Κάπου αλλού, τη φευγαλέα εικόνα κάποιου ορεινού τοπίου της Αρκαδίας ή τα σωζόμενα ερείπια ενός ναού ή θεάτρου, ή πάλι, τα εναπομείναντα μαρμάρινα μέλη σπασμένων αγαλμάτων.

Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το γιατί αυτής της απουσίας του Helbig στους ελληνικούς διαδικτυακούς τόπους, αλλά και στον εκδοτικό χώρο. Το όλο θέμα χρήζει μιας ευρύτερης συζήτησης και ανάλυσης και δεν είναι του παρόντος. Οι αιτίες μπορεί να αναζητηθούν στα σημερινά ενδιαφέροντα, αλλά και στην σημερινή αδιαφορία -ή ημιενδιαφέρον- για την τέχνη των χρηστών και διαχειριστών τούτου του μέσου που καλείται διαδίκτυο. Επιπλέον το ότι ο Helbig, υπηρέτησε ως στρατιώτης της Γερμανίας κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν φαίνεται να είναι άσχετο με τούτη την απουσία. Εκτός βέβαια και αν ο ουρανίσκος των νεοελλήνων έχει απορροφήσει τόσο αγγλικό και γερμανικό που θεωρούν εντελώς περιττή την οποιαδήποτε αναφορά για τον Konrad Helbig στη γλώσσα τους!!

Επιτακτική λοιπόν για εμάς η ανάγκη ενός μικρού –έστω- αφιερώματος του blog στον Konrad Helbig. Σε καμιά περίπτωση δεν πιστεύουμε πως καλύπτουμε με το αφιέρωμά μας το «ελληνικό» κενό. Απλά κάνουμε μια αρχή για τη γνωριμία με τον σπουδαίο φωτογράφο και ιστορικό τέχνης Konrad Helbig, τούτον τον λάτρη του ωραίου...

Konrad Helbig, μια γνωριμία

Ο Konrad Helbig γεννήθηκε στη Λειψία το 1917. Οι δύσκολοι καιροί του πολέμου θα τον αναγκάσουν να διακόψει τις σπουδές του και να υπηρετήσει ως στρατιώτης της Γερμανίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα συλληφθεί και θα παραμείνει αιχμάλωτος στη Σοβιετική Ένωση έως το 1947, χρονιά που αφέθηκε ελεύθερος και επέστρεψε στην πατρίδα του. Επιστρέφοντας από την αιχμαλωσία, σε ηλικία 30 χρονών, ο Helbig θα ολοκληρώσει τις σπουδές του πάνω στην Ιστορία της τέχνης, την αρχαιολογία και τη μουσικολογία. Η σπουδές του στην Ιστορία της τέχνης θα επικεντρωθούν στους πολιτισμούς της Μεσογείου.

Ως φωτορεπόρτερ θα ταξιδέψει αρκετές φορές στη Μεσόγειο και θα την λατρέψει, αφού το ενδιαφέρον του για τον πολιτισμό της παρέμεινε αμείωτο έως το θάνατό του. Αργότερα θα επισκεφτεί τη Νοτιοανατολική Ασία, την Αφρική και τη Νότια Αμερική. Ο Helbig, θα συνεργαστεί ως φωτογράφος και ρεπόρτερ με έντυπα όπως το ταξιδιωτικό περιοδικό Merian, αλλά θα υπογράψει και πληθώρα κειμένων για διάφορα άλλα περιοδικά με τα οποία συνεργαζόταν. Επιπλέον, ο Konrad Helbig, θα κυκλοφορήσει φωτογραφικά λευκώματα για την ελληνική και την ιταλική τέχνη εκφράζοντας το θαυμασμό του αλλά και παρουσιάζοντας με τις φωτογραφίες του την πολιτιστική κληρονομιά των δύο χωρών.

Το 1956 θα δημοσιεύσει το λεύκωμα με τίτλο Sizilien. Ένα βιβλίο ύμνος στη νιότη, στη θάλασσα, στο μεσογειακό τοπίο και συγκεκριμένα στη Σικελία, χώρα που θα λατρέψει, ακολουθώντας το παράδειγμα του συμπατριώτη του Wilhelm von Gloeden. Το βιβλίο δεν θα μπορούσε παρά να περιλαμβάνει, πέρα από το όμορφο μεσογειακό τοπίο, νεαρούς Σικελούς, που περιφέρονται ανέμελα στις ακτές, αλλά και σκηνές από την αγροτική ζωή τους, όπως και εικόνες από τη ζωή στα ψαροχώρια της Σικελίας.

Ο Konrad Helbig θα αφήσει πίσω του ένα σημαντικό και πολυάριθμο φωτογραφικό έργο. Ωστόσο, το βασικό μέρος του έργου του, που σχετίζεται με την γυμνή αντρική φιγούρα, θα βρεθεί αδημοσίευτο στο αρχείο του και θα αποδείξει περίτρανα τη φωτογραφική του δεινότητα και στο αντρικό γυμνό. Το έργο αυτό δεν θα γίνει γνωστό παρά μόνο μετά το θάνατό του, το 1986.

Το φωτογραφικό έργο του Helbig βρίσκεται σήμερα μοιρασμένο μεταξύ των αρχείων της Deutsche Fotothek στη Δρέσδη (160.000 φωτογραφίες, εκ των οποίων 60.000 έγχρωμες διαφάνειες), της Bildarchiv Foto και του Φωτογραφικού Αρχείου του Πανεπιστημίου του Μάρμπουργκ (23.800 φωτογραφίες, εκ των οποίων 6.000 έχουν σχέση με Ελλάδα και Ιταλία). Μέρος του αρχείου του κατατέθηκε, μετά το θάνατό του, και στα Αρχεία του Κράτους, στο Αμβούργο, στην «Deutsche Gesellschaft für Photographie». Τέλος φωτογραφίες του μπορεί κανείς να δει στο Μουσείο DKM.

Ψαράδες στο λιμάνι της Μυτιλήνης, 1972.

Το έργο του Konrad Helbig

Ο Konrad Helbig θα χειριστεί κυρίως το ασπρόμαυρο φιλμ. Οι φωτογραφίες του Konrad Helbig χαρακτηρίζονται για την εξαιρετική ομορφιά και την ακεραιότητα με την οποία δίνει το θέμα του. Η πανοραμική εικόνα των τόπων που φωτογραφίζει είναι εντυπωσιακή αλλά και όταν επισέρχεται σε λεπτομέρειες, τα τοπία του ποτέ δεν χάνουν την ολότητά τους. Ο πληθυσμός του νησιού, κυρίως τα νεαρά αγόρια, προβάλουν μέσα από τα φυσικά τοπία σαν άλλος Πάνας. Η ανεμελιά, η θαλερή και ακέραιη νιότη, αλλά και η όμορφη και συνάμα σκληρή εργατική αγροτική ζωή παρουσιάζεται στο ακέραιο αν και κάτω από μια ματιά ωραιοποίησης. Το γεωγραφικό στίγμα της Σικελίας και γενικότερα του θερμού Νότου, είναι η εικόνα που ο Konrad Helbig μετέτρεψε σε βασική του μονάδα στο φωτογραφικό έργο του.

Μετά το θάνατό του, το 1986 στο Μάιντς, ανακαλύφθηκαν στο αρχείο του πληθώρα φωτογραφιών με κεντρική θεματική το αντρικό γυμνό. Ο ίδιος όσο ζούσε δεν επιθυμούσε και δεν ενδιαφέρθηκε για την προβολή και δημοσίευσή τους. Ακολουθώντας την παράδοση του Wilhelm von Gloeden και του Wilhelm Plüschow, ο Konrad Helbig, θα παρουσιάσει τα νεαρά αγόρια της Μεσογειακής Σικελίας, ακραιφνή, να σφύζουν από ζωή, εστιάζοντας στη σχέση τους με την φύση. Μια Μητέρα φύση όπου δρα, και σαν Μητέρα-μήτρα αλλά και σαν Μητέρα-τάφος. Αποφεύγοντας να τονίσει λεπτομέρειες, το ακέραιο της προσωπικότητας των μοντέλων του προβάλει μέσα από τα πλάνα του, κάνοντας ολοφάνερη την προσωπική σχέση μοντέλου-φωτογράφου. Με άλλα λόγια ο Konrad Helbig, γνωρίζοντας τον χαρακτήρα των αγοριών που φωτογράφιζε, τον αποτύπωσε εξαιρετικά και λεπτομερέστατα.

Βιβλία του Konrad Helbig

Konrad Helbig: Homo Sum. Heidelberg, Εκδόσεις Braus, 2004
Konrad Helbig, F. C. Gundlach, Wolfgang von Wangenheim, Peter Weiermair: Ragazzi. Heidelberg, Εκδόσεις Braus, 2001
Konrad Helbig und Gerhard Kleiner: Minoische Kunst. Frankfurt, Insel, 1964
Konrad Helbig und Gerd Gaiser: Tempel Siziliens. Frankfurt, Insel, 1963
Konrad Helbig und Toni Schneiders: Archipelagus. Hamburg, Leipniz, 1962
Harald Keller, Karl Heinz Hoenig (mit Fotos von Konrad Helbig), Umbrien. Landschaft und Kunst. München, Schroll, 1959
Konrad Helbig (mit Texten von Hugo von Hofmannsthal), Sizilien. Wiesbaden 1956

Εκθέσεις (επιλογή)

2008 Marins, Légionnaires, Ouvriers, Raymond Voinquel et Konrad Helbig, γκαλερί Au Bonheur Du Jour, Παρίσι.
2002: Viaggio in Italia II: Konrad Helbig, γκαλερί d'Arte Moderna di Bologna - GAM, Μπολόνια.