Looking at a Greek Vase (ΙΙ)

Έρωτας, λεπτομέρεια Αττικής λευκής πυξίδας
περ. 460 π.Χ. Μητροπολιτικό Μουσείο Νέα Υόρκη.

Προσεκτικές ματιές σε ένα ελληνικό αγγείο (ΙΙ)

Το αγγείο διατηρείτε σε άριστη κατάσταση και βρίσκεται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Αυτό που παρατηρεί κανείς με μια πρώτη ματιά, είναι η εξαιρετική σχεδιαστική απόδοση της κύριας διακόσμησης. Το αγγείο είναι ένα από τα καλύτερα που μας σώζονται και είναι μέρος της πλούσιας παραγωγής του αττικού Κεραμεικού. Πρόκειται για ένα από τα πρωιμότερα σωζόμενα έργα του Ζωγράφου της Πενθεσίλειας. Η όλη σύνθεση έχει αποδωθεί σε λευκό φόντο με φίνα γραμμή και με χρήση αρκετών χρωμάτων όπως για παράδειγμα μαύρου, ιώδους, αποχρώσεις του καστανού αλλά και του κίτρινου και της ώχρας, αποτελεί δε ένα χαρακτηριστικό δείγμα της μεγάλης -χαμένης για πάντα- ζωγραφικής της αρχαίας Ελλάδας. Πιθανότατα να αναπαριστά κάποια μεγάλη ζωγραφική σύνθεση της εποχής μια και το θέμα της Επιλογής του Πάρη ήταν γνωστό και αγαπητό στους καλλιτέχνες από τα Ομηρικά έπη. (Όμηρος, Ιλιάδα, Ω 25)

Το θέμα της παράστασης που καταλαμβάνει τα κάθετα τοιχώματα του αγγείου είναι -όπως προαναφέραμε- η Κρίση του Πάρη. Ο νεαρός γιος του Πριάμου κάθεται πάνω σε βράχο, στραμμένος αριστερά και συνομιλεί με το θεό Ερμή, ο οποίος έχοντας οδηγήσει τις τρεις θεές στο βοσκοτόπι του, τού εξηγεί ποια θα είναι η συμβολή του στην γνωστή διαφωνία που έχει ξεσπάσει μεταξύ τριών θεαινών. Ο νεαρός βοσκός που σε λίγο θα κρίνει σε ποιαν ανήκει το μήλο της Έριδας, ή όπως ισχυρίζονται κάποιοι μελετητές έχει ήδη αποφανθεί για το πια είναι η ομορφότερης· φορά χλαμύδα ενώ στα πόδια του φέρει υψηλά ποδήματα που καλούνται κρηπίδες· έχει πέτασο ριγμένο στην πλάτη και στο χέρι κρατά το ποιμενικό του ρόπαλο. Ο Ερμής φέρει χλαμύδα και πέτασο ριγμένο στην πλάτη, ενώ δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα φτερωτά του υποδήματα, οι εμβάδες, και φυσικά το κηρύκειο όπου κρατά σχεδόν πάντα στο χέρι. Πίσω από τον Πάρη εικονίζεται μια γενειοφόρος και ιματιοφόρος μορφή για την οποία δεν μπορεί κανείς να μιλήσει με σιγουριά. Από ειδικούς έχει κατά καιρούς ταυτιστεί με τον Δία, τον Πρίαμο αλλά και τον Αγέλαο· τον υπηρέτη του Πριάμου ο οποίος περιμάζεψε στα βουνά της Ίδης τον έκθετο Πάρη και τον ανέθρεψε.

Οι τρεις θεές εικονίζονται πίσω του με την κάθε μια να υποδηλώνει την ιδίοτητά της. Η Ήρα φέρει σκήπτρο στο αριστερό της χέρι, φορά χιτώνα και ιμάτιο, ενώ στο κεφάλι φέρει μικρή καλύπτρα. Η Αθηνά εικονίζεται με πέπλο λακωνικού τύπου και αιγίδα, κρατά στο δεξί της χέρι δόρυ με ωραίο σαυρωτήρα και στο αριστερό το κράνος, που έχει αφαιρέσει από το κεφάλι της.

Η Αφροδίτη βρίσκεται σε ένα χαρακτηριστικό τετ-α–τετ με τον γιό της, το θεό Έρωτα. Φορά χιτώνα όπως και η Ήρα και ιμάτιο που έχει ρίξει και αυτή στο κεφάλι, το ένα μέρος του οποίου πιάνει με το αριστερό της χέρι. Στο άλλο χέρι κρατά ένα μια φιάλη μάλλον με νέκταρ για να προσφέρει στον γιό της σαν ανταμοιβή για τη βοήθειά του. Ο Έρωτας αντίστοιχα της προσφέρει μια ταινία, σημάδι της νίκης και της κυριαρχίας της στη όλη διαφωνία.

Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά και συνοψίζοντας τα παραπάνω θα δούμε ότι: Όλες οι γυναικείες μορφές φέρουν στο κεφάλι τους διάδημα, ακόμα και η Αθηνά έχει αφαιρέσει την περικεφαλαία της για να ταυτιστεί τόσο πολύ με τις άλλες δυο μορφές και να μην διαφοροποιείται, ενώ οι αντρικές μορφές συγκρατούν τα μαλλιά τους με ταινία. Στο αγγείο υπάρχει η επιγραφή ΗΟΠΑΙΣΚΑΛΟΣ πάνω από το βασιλόπουλο της Τροίας· επιγραφή που επαναλαμβάνεται κάτω από τα φτερά του έρωτα. (Σε «πολύ νέα ελληνικά», θα το μετέφραζα: Ο νεαρός είναι κουκλί, ή, το μικρό είναι σκέτη καύλα, αντί για το κλασικό το παιδί είναι ωραίο).

Αυτό που είναι αξιοσημείωτο και πρέπει να αναλυθεί στην παρούσα εικόνα είναι ότι ο καλλιτέχνης αγγειοπλάστης δεν εξυμνεί με τον τρόπο που αποδίδει το όλο θέμα την γυναικεία ομορφιά και λάμψη· την γυναικεία ματαιοδοξία αν προτιμάται, αλλά αντίθετα επικεντρώνεται στα δύο παιδιά-έφηβους· τον Έρωτα και τον Πάρη! Ο Έρωτας εξάλλου είναι και η μόνη μορφή της παράστασης που απεικονίζεται ολόγυμνος. Και γιατί είναι αξιοπερίεργο αυτό θα πει κάποιος; Είναι, γιατί στο αγγείο εικονίζεται η θεά της ομορφιάς Αφροδίτη με την οποία θα είχε κάθε λόγω ο δημιουργός να ασχοληθεί μαζί της -είναι εξάλλου και η νικήτρια, το πρόσωπο της ημέρας αν προτιμάται- και να την αποδώσει με άκρατων ερωτισμό και ηδυπάθεια. Αντίθετα την αποδίδει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αποδίδει και τις δυο άλλες θεές, επικεντρώνοντας την προσοχή του στους δυο νεαρούς.

Πηγές

---

Ελληνική Μυθολογία τόμοι 5, υπό την γενική εποπτεία Ι.Θ. Κακριδή, Εκδοτική Αθηνών.

Μιχάλης Τιβέριος, Ελληνική Τέχνη: Αρχαία αγγεία, Εκδοτική Αθηνών.

Σπάιβι Ρασμούσεν, Προσεκτικές ματιές στα ελληνικά αγγεία, μτφρ. Θεόδωρος Ξένος, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1997.

© εκθέματος: Μητροπολιτικό Μουσείο (Metropolitan Museum of Art) Νέα Υόρκη.

© κειμένου: gayekfansi.blogspot.gr

Ερμής και Πάρης, λεπτομέρεια Αττικής λευκής πυξίδας

 

Αφροδίτη και Έρωτας, λεπτομέρεια Αττικής λευκής πυξίδας