gay ekfansi: SATYRS, a tribute

Άγαλμα ιθυφαλλικού Σάτυρου, Χαλκός, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

ΣΑΤΥΡΟΙ, Αφιέρωμα

Προλεγόμενα

Στον ομηρικό Ύμνο στην Αφροδίτη, οι Νύμφες μοιράζονται τις ερωτικές χαρές με τους Σιληνούς, θεότητες που αρχικά ήταν συνώνυμες με τους Σατύρους. Εξάλλου οι συγγραφείς των κλασικών χρόνων χρησιμοποιούν χωρίς διάκριση και τις δυο ονομασίες. Δύσκολα δηλαδή τους ξεχωρίζουν. Ούτε η ετυμολογική ανάλυση των ονομάτων τους μπορεί να βοηθήσει, μια και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει, για κανένα από τα δύο, μια σίγουρη ετυμολογία. Το σατυρικό δράμα καθιέρωσε έναν διαχωρισμό, έτσι που Σιληνοί είναι οι γέροι και Σάτυροι οι νέοι.

Οι Σάτυροι, ιθυφαλλικά πλάσματα, έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην τέχνη και στην ποίηση οπότε ένα αφιέρωμα δικαιωματικά τους «ανήκει» μια και η παράδοση τούς διατήρησε ως τις μέρες μας, παρά τον αγώνα του χριστιανισμού να εξαλείψει κάθε μνήμη τους.

Οι Σάτυροι ανήκουν στον διονυσιακό θίασο, κυνηγούν και παρενοχλούν Νύμφες, Μαινάδες, και νεαρούς, κυκλοφορούν γυμνοί, δεν διστάζουν δηλαδή να δείξουν τη φύση τους. Τον ορθωμένο, ευδιάκριτο φαλλό τους· τη γονιμότητά τους. Θεότητες της φύσης, των βουνών και των δασών της Πελοποννήσου, θα γίνουν ευρύτερα γνωστά στο Ελλαδικό –και όχι μόνο- χώρο. Πνεύματα των βουνών και των δασών συναντάμε βέβαια και σε λαϊκές δοξασίες άλλων λαών. Η εικόνα όμως που έχουμε για τους Σάτυρους την οφείλουμε στην Αττική, που από τη στιγμή που τους παράλαβε τους έδωσε ανθρώπινη αλλά και θεϊκή υπόσταση.

Αλλά ας δούμε αναλυτικά πια είναι τούτα τα εξαιρετικά σκανδαλιάρικα πλάσματα.

Ιθυφαλλικός Σάτυρος του ακολουθεί το Διονυσιακό θίασο.
Φέρει δορά πάνθηρα και παίζει λύρα.
Λεπτομέρεια Αττικού ερυθρόμορφου αγγείου

Σάτυροι, οι άγνωστοι θεοί

Οι Σάτυροι ήταν ταπεινοί θεοί της υπαίθρου και ανήκουν στην αρχαία παράδοση των «μιξοθήρων». Είχαν δηλαδή ανθρώπινη μορφή με σαφέστατα χαρακτηριστικά αλόγου και ευδιάκριτο φαλλό. Τούτοι οι θεοί διέμεναν, αρχικά, σε άγρια και δασωμένα όρη. Απέκτησαν όμως την τιμή να ανέλθουν στην σκηνή του Αττικού θεάτρου και να δώσουν το όνομά τους σε ένα από τα είδη του δράματος, το σατυρικό δράμα. Είναι δημιούργημα της πλούσιας φαντασίας των βοσκών που ζούσαν σε έρημα μέρη και στα βουνά της Ελλάδας. Η πίστη αυτών των ανθρώπων, ότι, στα πυκνά δάση κατοικούν μυστηριώδη πνεύματα, τα οποία στη σκοτεινιά της νύχτας ελάμβαναν κάθε μορφή, ζωική και ανθρώπινη, γέννησε τούτα τα μυθικά πλάσματα.

Μυθολογικό παράλληλο προς τους Σατύρους αποτελούν οι Κένταυροι και οι Σιληνοί, αν και με απόλυτη σιγουριά μπορούμε να πούμε ότι από τον 5ο ως τον 3ο αι. π.Χ., οι ονομασίες Σιληνοί και Σάτυροι ήταν συνώνυμες. Αργότερα άρχισαν να σημαίνουν δυο διαφορετικά όντα.

Οι Σάτυροι είναι δίποδα όντα, αν και για την εμφάνιση τους υπάρχουν διάφορες απόψεις που τους θέλουν με τριχωτό σώμα, χοντρή πλατιά μύτη, μυτερά αυτιά, ανοιχτά πόδια, ουρά που κρέμεται από το σώμα τους, και γεννητικά όργανα σχεδόν πάντα εμφανή και σε… ετοιμότητα. Πολλοί τους παρομοιάζουν με τράγους και όχι άδικα, αφού, στους Σατύρους υπάρχει εντονότατο το ένστικτο της ασέλγειας, αν και στην αρχαϊκή και στην κλασική εποχή δεν διαπιστώνεται μορφή τράγου για τους Σατύρους. Το χαρακτηριστικό αυτό –του τράγου- ανήκει σε μεταγενέστερη ελληνιστική εξέλιξη των Σατύρων, που δημιουργήθηκε από την σύνδεσή τους με τον θεό Πάνα. Να προσθέσουμε ακόμα ότι, από τη στιγμή που οι Σάτυροι συνδέθηκαν με το θεό Διόνυσο και παρουσιάζονται στα σατυρικά δράματα, απέκτησαν καθαρότατη φυσιογνωμία και λειτουργούν σαν πρόσωπα που παίζουν συγκεκριμένο ρόλο μέσα στα έργα.

Οι Σάτυροι δεν έχουν τους δικούς τους μύθους, αλλά τους συναντάμε σε μύθους άλλων κεντρικών προσώπων. Όσο αναφορά την καταγωγή τους, γνωρίζουμε ότι έχουν μητέρα μια κόρη του Φορωνέα και σύμφωνα με την Θεογονία του Ησίοδου έχουν αδέλφια τις Νύμφες και τους Κουρήτες, που είναι χορευταράδες, ενώ οι ίδιοι χαρακτηρίζονται για τα ζωώδη ένστικτά και τις κτηνώδης εκδηλώσεις τους. Επιπλέον ο Ησίοδος τους χαρακτηρίζει οκνηρούς, άνανδρους και ότι ρέπουν προς το κακό. Είναι πολύ ευκίνητοι αλλά και πολύ δειλοί, ταυτόχρονα όμως είναι μοχθηροί και πονηροί και αρέσκονται στο να φοβίζουν τους αφελής ανθρώπους. Το κρασί –και εδώ βλέπουμε ένα χαρακτηριστικό που τους συνδέει με τον Διόνυσο- το μεθύσι και ο χορός, είναι οι βασικές τους ασχολίες. Φυσικά, οι Σάτυροι ήταν ακόλαστοι, έτσι δεν απουσιάζει και το ερωτικό κυνήγι των Νυμφών, αλλά και των γυναικών στην καθημερινότητά τους, μια άλλη, βασική βέβαια ασχολία τους. Μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι τούτα τα μυθικά πλάσματα είχαν συγκεντρώσει αρκετές «κακές» συνήθειες και χαρακτηριστικά. Να πούμε όμως ότι η μουσική ήταν μια από τις ωραίες και δημιουργικές ασχολίες τους. Οι βοσκοί μάλιστα πίστευαν πως στο φύσημα και στους ψιθύρους του ανέμου, δεν άκουγαν παρά τους ήχους των αυλών και των συρίγγων τους.

Όταν όμως εμφανίζονταν σαν ξεχωριστές μορφές, π.χ. του Μαρσύα, είχαν το ρόλο του ευεργετικού δαίμονα και του σοφού δάσκαλου και παιδαγωγού, που είχε στενή σχέση με τη μουσική. Οι Σάτυροι επίσης έχουν το ρόλο του αποτρόπαιου δαίμονα, έτσι όταν εικονίζονται πάνω σε περικεφαλαίες και αγγεία αποτρέπουν το κακό, μια και είναι οι ίδιοι αρκετό κακό! Γίνεται επομένως κατανοητό το γεγονός, πως τούτα τα πλάσματα είχαν αμφίσημο χαρακτήρα που είναι κοινό στοιχείο των χθόνιων δυνάμεων.

Τα όντα αυτά των δασών και των ορέων έμελλε να διατηρηθούν ζωντανά για εκατοντάδες χρόνια, ακόμα και μετά την εμφάνιση και το κυνήγι τους από το χριστιανισμό.

Σάτυρος που επιδίδεται σε ανέφικτη άσκηση ισορροπίας. Λεπτομέρεια από τον ενυπόγραφο ψυκτήρα του Δουρίδος, 480-470 π.Χ. Βρετανικό Μουσείο.

Σάτυροι και συγγραφείς

Ο Πλούταρχος στο Βίο του Σύλλα μας αναφέρει ένα ενδιαφέρον περιστατικό. Όταν λέει ο Σύλλας ήρθε στην Απολλωνία της Ηπείρου, οι άνθρωποί του βρήκαν στο Νυμφαίο κάποιο Σάτυρο που κοιμόταν και που η μορφή του ήταν ακριβώς όπως τον περιγράφουν οι ποιητές και οι καλλιτέχνες. Συνέλαβαν λοιπόν το περίεργο αυτό ον και το παρέδωσαν στον κύριό τους, ο οποίος προσπάθησε να μιλήσει μαζί του. Επειδή όμως οι απαντήσεις του Σάτυρου δεν ήταν κατανοητές, ο Σύλλας κάλεσε πολλούς διερμηνείς προκειμένου να συνεννοηθεί μαζί του. Οι διερμηνείς του έκαναν ερωτήσεις σε διάφορες γλώσσες, χωρίς αποτέλεσμα. Ο Σάτυρος συνέχιζε να βγάζει κραυγές και ήχους που πιο πολύ θύμιζαν τράγο και άλογο. Φοβούμενος ο Σύλλας έδωσε εντολή να τον αφήσουν ελεύθερο. Τούτη η ιστορία δείχνει την βαθιά, ζωντανή και συνεχή πίστη των Ελλήνων στη μυθική παράδοσή τους.

Στον Κύκλωπα του Ευριπίδη, που είναι το μόνο σατυρικό δράμα του μεγάλου μας τραγικού που μας σώζεται ολόκληρο, παρατηρούμε πως οι Σάτυροι έχουν καταντήσει δούλοι του Κύκλωπα, και τους χρησιμοποιεί σαν βοσκούς μακριά από την πατρίδα τους, στη Σικελία. Αποτελούν μάλιστα το χορό του δράματος με κορυφαίο τον πατέρα τους Σιληνό. Φορούν προβιά τράγου και έχουν ουρά αλόγου. Ο Οδυσσέας καθώς επιστρέφει από την Τροία, τους βρίσκει και μετά από περιπέτειες τους γλιτώνει από τη δουλεία και όλοι μαζί –σύντροφοι και Σάτυροι- καταφέρνουν να ξεφύγουν από τα δόντια του Κύκλωπα.

Στους Ιχνευτές του Σοφοκλή, οι Σάτυροι που αποτελούν και εδώ το χορό, ιχνεύουν. Ψάχνουν δηλαδή να βρουν τα ζώα που έκλεψε ο Ερμής, βρέφος έξι ημερών από το κοπάδι του Απόλλωνα. Ο γέρο-Σιληνός κάνει και εδώ την εμφάνισή του, μισό ζώο, μισός άνθρωπος. Οι Σάτυροι θα καταφέρουν να συλλάβουν τον κλέφτη Ερμή και να του πάρουν την λύρα που είχε κατασκευάσει –και που από δω και πέρα θα γίνει χαρακτηριστικό του Απόλλωνα. Έτσι κερδίζουν σαν ανταμοιβή χρυσάφι, αλλά και την ελευθερία τους. Επίσης στον Ίναχο του Σοφοκλή στους λίγους στίχους που μας σώζονται, οι Σάτυροι περιβάλλουν τον Ερμή που έρχεται να σκοτώσει τον Άργο.

Το δράμα του Αισχύλου Δικτυούλκοι δεν μας σώζεται, παρά μόνο δυο μικρά αποσπάσματα, έτσι δεν μπορούμε να το ανασυνθέσουμε. Δικοιούλκοι είναι ο χορός των Σατύρων-ψαράδων που πιάνουν στα δίχτυα τους τη λάρνακα που μέσα έχει τη Δανάη μαζί με τον μικρό της γιο, τον Περσέα.

Διόνυσος με ακολουθία ιθυφαλλικών Σατύρων που χορεύουν.
Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας 5ος αι. π.Χ.
Πανεπιστήμιο του Würzburg Μουσείο Martin von Wagner.

Οι Σάτυροι και το Αττικό Θέατρο

Τούτα τα άγρια τέκνα της φύσης έμελλε να εξημερωθούν όταν τα παρέλαβε η Αθήνα και τα εξύψωσε σε πρόσωπα της ποίησης. Οι προσωπίδες των Σατύρων ήταν απαραίτητες στις γιορτές του Διονύσου και προκαλούσαν στον κόσμο μεγάλη ευθυμία.

Πιθανόν λοιπόν το σατυρικό δράμα, την «παίζουσα τραγωδία» όπως την ονόμασε ο Έλληνας κριτικός Δημήτριος (Περί λεκτικού, 159), να δημιουργήθηκε για να ικανοποιήσει τούτη τη λαϊκή κλίση και τοποθετήθηκε δίπλα στην επίσημη τραγωδία.

Εκεί λοιπόν, οι Σάτυροι, που αποτελούσαν το χορό, πιστοί στον εκ παραδόσεως χαρακτήρα τους, παραδίνονταν ενώπιον των θεατών σε όλες της τέρψης της ευθυμίας τους και μετέβαλλαν έτσι σε παρωδία τα σοβαρά επεισόδια που αναφέρονταν στους μύθους των θεών και των ηρώων.

Τα λαϊκά αυτά πρόσωπα του θεάτρου δεν άργησαν να γίνουν προσφιλή και στους καλλιτέχνες που τα μεταμόρφωσαν και τα έφεραν πιο κοντά στο κοινό. Τώρα πια οι Σάτυροι δεν είναι τα άσχημα αποκρουστικά όντα που κατοικούσαν στα δάση και τρόμαζαν τον κόσμο. Πήραν σχεδόν τη μορφή ανθρώπου, μετασχηματίστηκαν, μεταμορφώθηκαν. Το χαμηλό μέτωπο μεγάλωσε, η μορφή φωτίστηκε, το σώμα έγινε σώμα ώριμου άντρα, δε είναι πλέον γέροι αλλά νέοι και αξιαγάπητοι. Μπορεί βέβαια οι ασχολίες τους να παρέμειναν οι ίδιες, έγιναν όμως περισσότερο εξευγενισμένες.

Μαρμάρινο αντίγραφο του μπρούτζινου συμπλέγματος αγαλμάτων του Μύρωνα που ήταν στημένο στην Ακρόπολη. Μουσείο Βατικανού. (Η θεά Αθηνά, όταν δοκίμασε για πρώτη φορά να παίξει αυλό, είδε το είδωλό της να καθρεφτίζεται στα νερά του Μαιάνδρου με φουσκωμένα μάγουλα, παραμορφωμένα τα χείλη και το πρόσωπο. Έτσι με βδελυγμία πέταξε τον αυλό, που μάζεψε ο Σάτυρος Μαρσίας που περίμενε με ανυπομονησία αυτή της την κίνηση).

Οι Σάτυροι στη γλυπτική

Η Αναπαράσταση των Σατύρων με την πλαστική τέχνη εμφανίζεται σε μια μεταγενέστερη εποχή. Μόνο από λογοτεχνικές πηγές μας είναι γνωστό το διάσημο σύμπλεγμα του Μύρωνα, με την Αθηνά να πετάει κάτω τον αυλό που είχε επινοήσει, αλλά που της παραμόρφωσε το στόμα και τον Μαρσύα να ανυπομονεί να τον περιμαζέψει. Αντίθετα, τον 4οαιώνα μεγάλοι γλύπτες επιδόθηκαν ν’ απεικονίσουν πρόσωπα που ως τότε είχαν ελκύσει τους αγγειογράφους. Διασημότερο από τούτα τα αγάλματα είναι ο Σάτυρος του Πραξιτέλη, άγαλμα του οποίου διασώθηκαν πολλά αντίγραφα. Το έργο αυτό αναπαριστούσε ένα νέο με κανονικά χαρακτηριστικά, και μόνο τα μυτερά αυτιά του θύμιζαν τον πρωτόγονο χαρακτήρα των συντρόφων του Διονύσου. Με το κεφάλι του λίγο γερτό, να στηρίζεται σε έναν κορμό δέντρου, και το βλέμμα χαμένο να ατενίζει κάπου μακριά.

Νεαροί Σάτυροι, επίσης, είναι μαζεμένοι γύρω στον Διόνυσο, στο μνημείο του Λυσικράτη. Ένας άλλος μεγάλος γλύπτης, ο Λύσιππος, είχε παραστήσει τον Σειληνό με τον Διόνυσο παιδί. Ένα πολύ καλό αντίγραφο αυτού του σπουδαίου έργου, που αρχικά είχε αποδοθεί στον Πραξιτέλη, βρίσκεται σήμερα στο Λούβρο.

Η ελληνιστική εποχή είναι γενικά –θα λέγαμε– πλούσια σε αναπαράσταση Σατύρων. Ακόμα και στις τοιχογραφίες της Πομπηίας συναντάμε πληθώρα αναπαραστάσεών τους. Στα νεότερα χρόνια ιδιαίτερα γνωστός μας είναι ο Κοιμώμενος Σάτυρος γνωστός ως Barberini Faun που βρίσκεται στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου αλλά και το αντίγραφο του Edmé Bouchardon στο Λούβρο.

Barberini Faun γνωστός ως Drunken Satyr, Μόναχο, Γλυπτοθήκη

Σχολιασμός

Τα όντα αυτά ουσιαστικά αποτελούν ενδιάμεσες μορφές μεταξύ του Πάνω και Κάτω Κόσμου. Για το χθόνιο χαρακτήρα τους μαρτυρά η παρουσία τους σε σαρκοφάγους. Η σύνδεσή τους με τον Διόνυσο γίνεται έτσι εύκολα κατανοητή μια και είναι αναμφισβήτητα αποδεδειγμένη η σχέση του Διόνυσου με τον Κάτω Κόσμο. Αλλά υπάρχουν και ερμηνείες που τονίζουν το δαιμονικό χαρακτήρα των Σατύρων ως παλαιών δαιμόνων γονιμότητας. Εδώ μπορεί κανείς να κάνει αναφορά και να μιλήσει για το σχεδόν πάντα σε στύση πέος τους.

Μεγάλη όμως συζήτηση προκαλεί η παρουσία των Σατύρων δίπλα στο Διόνυσο σαν αντρικό μέλος του θιάσου του. Παρά τις όποιες αντιρρήσεις και διαφωνίες των μελετητών, φαίνεται πως οι άντρες του θιάσου του Διονύσου λάτρευαν το θεό μεταμφιεσμένοι σε Σάτυροι. Οι μαρτυρίες που μας σώζονται και είναι αξιόπιστες (Πλάτων Νόμοι 815 c, Ξενοφών, Συμπόσιον 7, 5) λένε πως όσοι έπαιρναν μέρος στις βακχικές τελετές μιμούνταν τους Σατύρους, τους Σιληνούς, τις Νύμφες και τους Πάνες παίρνοντας τα ονόματά τους. Λέγονταν δηλαδή οι ίδιοι, Σάτυροι κλπ. Μελετώντας γιορτές και θρησκευτικές τελετές, βλέπουμε πως υπήρχε μεταμφίεση ανθρώπων με μάσκες, κρανία, ακόμα και σε ζώα, γεγονός που πια θεωρείται αναμφισβήτητο.

Η εμφάνιση επομένως των Σατύρων στο θίασο του Διονύσου οφείλεται σε μια μεταμφίεση, αφού φορούν μάσκα με γένια και αυτιά ζώου και μια ποδιά γύρω από τους γοφούς που συγκρατεί τον δερμάτινο φαλλό και την ουρά του αλόγου. Με αυτή τη μεταμφίεση σε Σατύρους έπαιρναν μέρος οι άντρες στις βακχικές τελετές και όχι μόνο οι «χοροί» στα σατυρικά δράματα.

Η μεταμφίεση αυτή στα πλαίσια της λατρείας του Διονύσου, σήμαινε, ότι αυτός που μεταμφιέζεται εγκαταλείπει τον παλιό εαυτό του, την αστική του ταυτότητα και είναι έτοιμος να δεχθεί μέσα του το θεό ως μανία. Να γίνει «βάκχος», λέξη χαρακτηριστική που σήμανε και το θεό και τον μύστη τον ίδιο.

Ο φαλλός των Σατύρων δεν οδηγεί στην ερωτική πράξη με σκοπό τη διαιώνιση του είδους. Οι Μαινάδες, οι Νύμφες και γενικά οι γυναίκες απωθούν τους Σατύρους που τις ενοχλούν και τις πλησιάζουν με άγριες διαθέσεις, χτυπώντας τους το θύρσο. Η ερωτική διέγερση είναι εδώ αυτοσκοπός και δείγμα της φυγής από τα καθημερινά, αλλά και δείγμα μιας φυσικότητας, δημιούργημα της ίδιας της μητέρας φύσης, από όπου και προέρχονται.

Για τη σχέση των Σατύρων με την γέννηση της τραγωδίας, ο Αριστοτέλης μας λέει ότι η τραγωδία προέρχεται από το λυρικό τραγούδι διθύραμβος που τραγουδά ένας χορός αντρών. Ο κορυφαίος αυτού του χορού, ο εξάρχων, έγινε ηθοποιός, δηλαδή υποκριτής, και απαντούσε στις ερωτήσεις του χορού. Οι λέξεις τραγωδία, τραγωδός, έχουν μέσα τους τη λέξη «τράγος», όμως η σχέση με τους Σατύρους δεν είναι άμεσα εμφανείς, καθώς τραγόμορφοι Σάτυροι δεν παρουσιάζονται πριν από την ελληνιστική εποχή. Υπάρχει όμως η υπόθεση που λέει ότι ο τραγικός χορός χόρευε γύρω από έναν θυσιασμένο τράγο. Ξέρουμε πως υπήρχαν χοροί που έπαιρναν το δρόμο για το ναό του θεού με μια πομπή, επικεφαλής της οποίας ήταν το ζώο που προοριζόταν για θυσία, και ο χορός έψαλλε ένα τραγούδι που είχε σχέση και με το ζώο της θυσίας. Ο Πίνδαρος μας πληροφορεί για τον βοηλάτα διθύραμβο, το διθύραμβο δηλαδή που σπρώχνει μπροστά το βόδι της θυσίας.

Σχετικά με τους Σατύρους είναι γεγονός ότι κατά τον 6 αι. π.Χ. -τότε δηλαδή που και στην αγγειογραφία παρατηρείται η εμφάνιση της ολοκληρωμένης εικόνας του θιάσου του Διονύσου με Σατύρους και Μαινάδες- σημειώνεται η απότομη παρουσία πάνω σε κορινθιακά αγγεία των λεγόμενων «χορευτών με την χοντρή κοιλιά», των κοιλαράδων χορευτών που μέσα σε μια διονυσιακή ατμόσφαιρα χορεύουν, πίνουν και κάνουν διάφορες αστειότητες. Αυτοί οι κοιλαράδες πρέπει οπωσδήποτε να έχουν σχέση με τους Σατύρους που ως απόγονοι του Φορωνέα έχουν σχέση με την Πελοπόννησο, και την παράδοση που λέει πως ο Πρατίνας από τον Φλειούντα είναι ο πρώτος που έγραψε «Σατύρους», δηλαδή σατυρικό δράμα, που συμπλήρωνε τις τρεις τραγωδίες. Ίσως ο Πρατίνας να έφερε από την Πελοπόννησο μαζί με το σατυρικό δράμα και την ονομασία «σάτυρος» που έδωσε στους Σιληνούς, αν και οι Αθηναίοι δεν εγκατέλειψαν ποτέ το όνομα Σιληνός, αλλά τα χρησιμοποίησαν και τα δύο.

Παρουσιάζουμε εδώ με μια επιλογή έργων κυρίως από την αττική αγγειογραφία, την εικόνα που οι αρχαίοι Έλληνες έπλασαν για τους Σατύρους. Όπου μας ήταν γνωστά, οι δημιουργοί, τα πνευματικά δικαιώματα, και οι κάτοχοι των έργων αναφέρονται. Αν κάποιος κάτοχός πνευματικού δικαιώματος, συλλέκτης ή μουσείο θέλει να αναφερθεί το όνομά του ή να αφαιρεθεί το έργο, να επικοινωνήσει μαζί μας και αυτό θα γίνει άμεσα.

Πηγές

Για τη σύνταξη και τεκμηρίωση του κειμένου για τους Σάτυρους, αντλήθηκαν στοιχεία από τις παρακάτω πηγές:

Ελληνική Μυθολογία, τομ. 2, υπό την γενική εποπτεία Ι.Θ. Κακριδή, Εκδοτική Αθηνών.

Παναγής Λεκατσάς, Διόνυσος, Καταγωγή και εξέλιξη της Διονυσιακής Θρησκείας, εκδόσεις Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικών Σπουδών και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1971.

H. Jeanmaire, Διόνυσος Ιστορία της λατρείας του Βάκχου, μετ. Άρτεμις Μερτάνη-Λίζα, εκδόσεις Κλειώ, Πάτρα, 1985.

P. Degharme, Ελληνική Μυθολογία, μετ. Αντρέα Φραγκιά, εκδόσεις «Ιστορικών Βιβλίων», Αθήνα.

Richepin, Jean, Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία, 2 τόμοι, μετ. Κοσμάς Πολίτης, Άρης Αλεξάνδρου, εκδόσεις Αυλός.

Βοϊτεχ Ζαμαρόφσκυ, Θεοί και ήρωες του αρχαίου κόσμου, μετ. Λαζ. Μαλλιός , Ελένη Πούπτη, εκδόσεις Ηλιάδης.

Ο Διόνυσος στεφανωμένος με κισσό κρατάει θύρσο στο δε. χέρι και κλαδί αμπέλου στο αρ.
Δίπλα του ένας Σάτυρος παίζει αυλό. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα.

Ιθυφαλλικός Σάτυρος βάλλεται από τους θύρσους δυο Μαινάδων που παρενοχλεί.
Λεπτομέρεια από Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο

Διόνυσος κεκλιμένος και Σάτυρος που παίζει αυλό. Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο

Όργιο Σατύρων, Ερυθρόμορφος κύλικας, 525-510 π.Χ. Βερολίνο, Κρατικό Μουσείο.

Διόνυσος με θίασο ιθυφαλλικών Σατύρων που παίζουν λύρα και αυλό.
Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο

Θίασος Σατύρων που παρενοχλεί Μαινάδα. Ενδιαφέρον έχει η διακόσμηση με φαλλούς
Αττική ερυθρόμορφη κύλικα του Δούρη. 470 π.Χ. Βοστόνη.

Ιθυφαλλικός Σάτυρος που κρατάει δοχείο πιθανόν με οίνο.
Αττική ερυθρόμορφη κύλικα

Σάτυροι που επιδίδονται στο πάτημα σταφυλιών. Αττικός μελανόμορφος αμφορέας.
Martin von Wagner Museum, Πανεπιστημίου του Wurzburg

Ιθυφαλλικός Σάτυρος παρενοχλεί νέο που παίζει αυλό.
Λεπτομέρεια Αττικού ερυθρόμορφου αγγείου.

Ιθυφαλλικός Σάτυρος παρενοχλεί Μαινάδα.
Λεπτομέρεια από Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο

Peter Paul Rubens, Σάτυρος με καλάθι φρούτων και Μαινάδα, 1615

Ο Διόνυσος μεθυσμένος υποβαστάζεται από Σάτυρο.
Ψηφιδωτό, Μουσείο, Antakya,Τουρκία.

Χορεύων Σάτυρος. Χάλκινο άγαλμα Σάτυρου σε χορευτική φιγούρα.
Βρέθηκε στη θάλασσα της Σικελίας το 1998. Μουσείο του Τραπάνι.

Δύο ιθυφαλλικοί Σάτυροι παρενοχλούν μια Νύμφη που κοιμάται κάτω από δέντρο
Ερυθρόμορφη κύλικα περ.490-480 π.Χ.

Δύο ιθυφαλλικοί Σάτυροι παρενοχλούν Νύμφη που κραδαίνει απειλητικά το θύρσο.
Ερυθρόμορφη κύλικα περ.490-480 π.Χ.

Θίασος Σατύρων και Μαινάδων
Ερυθρόμορφη κύλικα περ.490-480 π.Χ.

Τρεις ιθυφαλλικοί Σάτυροι που ονομάζονται Δρόμις, Έχων και Λήψις κυνηγούν την Ίριδα, την φτερωτή αγγελιοφόρο των θεών. Τη σκηνή παρακολουθεί αμέτοχος ο Διόνυσος. Ερυθρόμορφη κύλικα περ. 490-480 π.Χ.

Μαρσύας, ο εφευρέτης του αυλού, στο διαγωνισμό με τον θεό της μουσικής Απόλλωνα.
Ελληνικό γραμματόσημο 1985, για το Ευρωπαϊκό έτος μουσικής

Άγαλμα ιθυφαλλικού Σάτυρου, Χαλκός, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Σάτυρος σε σκηνή κτηνοβασίας, Μάρμαρο, Μουσείο Νάπολης.

Σάτυρος παίζει τον αυλό, πίνακας του Tami Wicinas

Σάτυρος παίζει τον αυλό, μπρούτζος.

Μαρμάρινο σύμπλεγμα Διονύσου που συνοδεύεται απὸ Σάτυρο και πάνθηρα.
Ο Διόνυσος γέρνει προς τα δεξιά και με το χέρι του αγκαλιάζει ταν Σάτυρο, ενώ με το αριστερό του στηρίζεται σε δέντρο με κληματίδα. Ρωμαϊκής περιόδου.Πάτρα, Αρχαιολογικό Μουσείο

Άγαλμα νεαρού Σατύρου που κρατάει ασκό οίνου.
Ρωμαϊκή περίοδος. Βρέθηκε στην Πομπηία

Διόνυσος με τη συνοδεία του. Μαρμάρινο σύμπλεγμα.
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Διόνυσος με τη συνοδεία Σατύρου και πάνθηρα. Ρώμη, Palazzo Αltemps

Διόνυσος με τη συνοδεία Σατύρου. Βερολίνο Altes Museum.

Σάτυρος και Ερμαφρόδιτος, Ρώμη, Villa Oplontis

Σάτυρος του Edmé Bouchardon.
Αντίγραφο του Drunken Satyr. Παρίσι Μουσείο Λουβρου

Ο Σάτυρος Μαρσύας. Ρωμαϊκό αντίγραφό ελληνικού πρωτοτύπου
τέλη 3ου αι. π. Χ.. Ρώμη, Musei Capitolini

Ο πιο γνωστός Σάτυρος, όπως εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα.

Σάτυρος και Μαινάδα, Ψηφιδωτό, Μουσείο Νάπολης.

Με τους ήχους του αυλού o νεαρός σάτυρος οδηγεί τον Διόνυσο και τη σύντροφό του στο γλέντι. Ανάγλυφο από τη διακόσμηση της χρυσελεφάντινης κλίνης του Αλέξανδρου Δ' (310 π.Χ.)

Ιθυφαλλικός Σάτυρος με δόρυ και ασπίδα (πέλτα), σε τελετουργικό χορό.
Λεπτομέρεια από Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο.

Ο αγώνας μεταξύ τού κιθαρωδού Απόλλωνα και του Φρύγα αυλητή σάτυρου Μαρσύα.
Ερυθρόμορφο Αττικό Αγγείο

Θίασος Σατύρων και Μαινάδων που κρατούν θύρσο και κάνθαρο

Ιθυφαλλικός Σάτυρος ισορροπεί πάνω σε αγγείο. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα.

Σάτυρος που κρατάει αυλούς, ενώ από το ιθυφαλλικό πέος του κρέμεται άδειος ασκός.

Αττική ερυθρόμορφη κύλικα, 520-500 π.Χ..

Σάτυρος, καταδιώκει Μαινάδα. Λεπτομέρεια Αττικού ερυθρόμορφου αγγείου.

Ιθυφαλλικός Σάτυρος που κρατάει στο χέρι ρυτό.

Σάτυρος στεφανωμένος με κισσό κάθεται σε ασκό. Στο χέρι του κρατά ρυτό.
Πάνω στον ασκό διακρίνεται η επιγραφή: ΗΙΠΠΛΟΧΟΣ.
Ερυθρόμορφη κύλικα, 510-500 π.Χ. Βοστόνη,

Γονατισμένος Σάτυρος πίνει οίνο από ρυτό
Ερυθρόμορφη κύλικα, 510-500 π.Χ. Βοστόνη,

Ο Διόνυσος, φέρει στεφάνι από κισσό, φορά χιτώνα και ιμάτιο, ενώ κρατάει στο δεξί του χέρι κάνθαρο και στο αριστερό κλαδί κισσού. Ο ιθυφαλλικός Σάτυρος, γυμνός, μικρότερων διαστάσεων από το Διόνυσο, στεφανωμένος και αυτός με κισσό, ετοιμάζεται να σερβίρει κρασί στο Διόνυσο από μια οινοχόη που κρατάει με το δεξί του χέρι. Στο αγγείο διακρίνεται η επιγραφή ΗΟΠΑΙΣΚΑΛΟΣ. Ερυθρόμορφη κύλικα, 490-480 π.Χ. Βοστόνη, Μουσείο Καλών Τεχνών, (πηγή)

Ιθυφαλλικός Σάτυρος που στο δεξί του χέρι κρατά κάνθαρο και στο αρ. ασκό.
Ερυθρόμορφη κύλικα.

Ιθυφαλλικός Σάτυρος, καταδιώκει Μαινάδα.

Ερωτική σκηνή ιθυφαλλικού Σατύρου και Μαινάδας.
Η κόρη έχει αγκαλιάσει το Σάτυρο με το αρ. χέρι της στο οποίο κρατά θύρσο.
Στο άλλο της χέρι κρατά μικρό πάνθηρα. Ο Σάτυρος έχει αγκαλιάσει την κόρη με το δε. χέρι ενώ το αρ. εισέρχεται κάτω από το ιμάτιό της.